Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Κείμενα του Πλούταρχου, του Λουκιανού, του Γρηγορίου Νύσσης και του Ιωάννη της Κλίμακος για το πένθος και τον Κάτω Κόσμο

Ο Παντελής Μπουκάλας στο άρθρο του παρουσιάζει κείμενα για τον θάνατο και την διαπραγμάτευσή του από τους ανθρώπους στις εξής εκδόσεις: "Γρηγόριος Νύσσης. Λόγοι για τον θάνατο και το πένθος παραμυθητικοί" (Ι.Γ. Πλεξίδας, εκδ. Ζήτρος, 2004), "Ιωάννης της Κλίμακος. Κλίμακα" (Α. Βλαχιώτη, εκδ. Γαβριηλίδη, 2002), "Λουκιανός: Σάτιρα θανάτου και κάτω κόσμου" (μτφρ. & σχόλια Δ. Χρηστίδης, Ζήτρος, 2002) και "Πλούταρχος. Παραμυθητικοί Λόγοι" (μτφρ. & σχόλια Γ. Ράπτης, Ζήτρος, 2002).
Παρότι ο Γρηγόριος Νύσσης, ο μικρότερος αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου, γνώστης βαθύς της θύραθεν παιδείας και από τους φιλοσοφικότερους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, συμφωνεί ότι ο θάνατος συμπλέκεται αχώριστα με τη ζωή («ουκ έξω της αληθείας έστι το συμπεπλέχθαι τη ζωή ταύτη τον θάνατον λέγειν», λέει στον «Λόγο εις τους κοιμηθέντας»), τον θεωρεί δυσλειτουργία της φύσης και ανωμαλία της, όπως σημειώνει και ο Ιωάννης Γρ. Πλεξίδας στην εισαγωγή του στον τόμο.
Παράδοξη ακούγεται και η γνώμη του οσίου Ιωάννη του Σιναΐτη, γνωστότερου ως Ιωάννη της Κλίμακος (περ. 525-600 μ.Χ.), επίσης γνώστη των ελληνικών γραμμάτων, για το «χαροποιό πένθος» και τη «χαρμολύπη». Στη διάσημη «Κλίμακά» του στηριγμένος στην εμπειρία της σαραντάχρονης ασκητείας του σε σπήλαιο, επιχειρεί να αναπαραστήσει τα στάδια της τελείωσης του ανθρώπου, τριάντα τον αριθμό, όσο και τα ώριμα χρόνια του Ιησού. Ηδη, στην πρώτη βαθμίδα ο Ιωάννης συστήνει στους ανθρώπους να αναχωρήσουν από τον «μάταιο κόσμο» και καλεί τους αδελφούς του να «πενθούν αδιαλείπτως», διότι μόνο η «ενώδυνος καρδία» δεν αλώνεται από τον πειρασμό.

Ο Λουκιανός, εξοπλισμένος με φιλάνθρωπο, απελευθερωτικό σαρκασμό, γεννήθηκε περί το 120 μ.Χ. στα Σαμόσατα της Συρίας, θαυμάσιος στυλίστας της ελληνικής, παρότι μη Ελληνας, και χλευαστής μέγας της παντοειδούς δεισιδαιμονίας, ταξίδεψε, διά της μυθοπλαστικής φαντασίας του, στον Κάτω Κόσμο, και όχι μονάχα μία φορά, όπως πιστοποιούν οι τριάντα «Νεκρικοί διάλογοί» του, κυρίως δε έργα του όπως το «Κατάπλους ή τύραννος», «Χάρων ή Επισκοπούντες» και «Μένιππος ή Νεκυιομαντεία». Δεν συνοψίζεται εύκολα ο Λουκιανός. Αν όμως θέλαμε έναν από τους πυρήνες της σάτιράς του, θα τον εντοπίζαμε σε όσα λέει στον Αδη ο Τειρεσίας, απαντώντας στην ερώτηση του επισκέπτη κυνικού φιλοσόφου Μένιππου, ποιος ο «άριστος βίος»: άριστος και σωφρονέστερος είναι ο βίος των απλών ανθρώπων που δεν παραπαίρνουν τίποτε στα σοβαρά.
Τον Πλούταρχο τον συγκρατεί η πίστη του στην αθανασία της ψυχής και σε κάποια εκδοχή μεταθανάτιας ζωής, πίστη που απέρρεε από τη μύησή του στα Διονυσιακά Μυστήρια. Δεν φιλολογεί στους «Παραμυθητικούς» του· αναλαμβάνει το βαρύ χρέος να παρηγορήσει τον μεν φίλο του τον Απολλώνιο για τον χαμό του γιου του, τη δε σύζυγό του για τον θάνατο της μικρής κόρης τους, βέβαιος πως το «φάρμακο» που προσδιόριζαν ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης ως κατάλληλο για τη λυπημένη, νοσούσα ψυχή, ο λόγος δηλαδή, είναι αποτελεσματικό.

Για περισσότερες πληροφορίες: Η Καθημερινή, 5-2-2008