Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 22: Πετρούνιας, E. 1984. Nεοελληνική γραμματική και συγκριτική («αντιπαραθετική») ανάλυση. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, σελ. 121-122, © University Studio Press.

Κοινωνικές διάλεχτοι

Οι κοινωνικές διάλεχτοι διακρίνονται βέβαια μεταξύ-τους με παρόμοια ισόγλωσσα όπως και οι γεωγραφικές, οι διαφορές όμως εδώ είναι λιγότερες και μικρότερες. Οι κοινωνικές διάλεχτοι διακρίνονται μάλλον από τη διαφορά στη συχνότητα που χρησιμοποιούνται σ' αυτές διάφοροι τύποι και εκφράσεις.

Για παράδειγμα, η διάκριση στην προφορά: [ándras/ ádras] που αναφέρθηκε πιο πάνω σά γεωγραφική διάκριση έχει περάσει και σαν κοινωνική διαστρωμάτωση μέσα στην Κοινή. Σήμερα μπορεί ν' ακούσουμε τη δεύτερη προφορά σε όλα τα κοινωνικά ιδιώματα, σίγουρα όμως η χρήση-της είναι πιό συνηθισμένη στη γλώσσα της πιάτσας απο ότι π.χ. στο ιδίωμα των μορφωμένων. Αλλά και ο ίδιος ομιλητής είναι δυνατό να χρησιμοποιήσει τόσο τη μία προφορά όσο και την άλλη, ανάλογα άν θέλει να επιμείνει στο ένα ή στο άλλο κοινωνικό ιδίωμα. Παρόμοια τη λέξη μπαγάσας ή τη λέξη μπόμπα στη σημασία 'εξαιρετική δουλειά, τέλεια', περιμένουμε να τις ακούσουμε σπάνια στο ιδίωμα των μορφωμένων, πιό συχνά σε άλλα ιδιώματα.

Πάντως η παρουσία και η συχνότητα διάφορων γλωσσικών στοιχείων διαχωρίζουν με αρκετή σαφήνεια τις κοινωνικές διαλέχτους. Άν ακούσουμε μαγνητοφωνήσεις διάφορων ομιλητών που περιγράφουν το ίδιο θέμα της καθημερινής ζωής (π.χ. ένα ποδοσφαιρικό αγώνα ή το κυκλοφοριακό μποτιλιάρισμα), είναι πολύ πιθανό οτι θα εντοπίσουμε την κοινωνική τάξη του καθενός, χωρίς να τους έχουμε δεί ποτέ. Άν ένας μορφωμένος ντυθεί εργατική φόρμα και πάει να μιλήσει με εργάτες σ' ένα εργοστάσιο, δέ θα είναι καθόλου εύκολο να τους ξεγελάσει οτι ανήκει στην τάξη τους.

Συχνά το ιδίωμα των μορφωμένων χρησιμοποιείται σάν κρατική γλώσσα, οπότε έχει την τάση να γίνεται πιό συντηρητικό. Στο άλλο άκρο, η γλώσσα της πιάτσας στις ποικίλες μορφές-της αλλάζει συνεχώς. Χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία και επικαιρότητα, από φαντασία, διάθεση για παιχνίδι, και εξυπνάδα, που όμως μπορεί να είναι εξεζητημένη και συχνά προσπαθεί να σοκάρει. Γι' αυτούς τους λόγους συνήθως νοιώθουμε δίβουλοι απέναντί-της. Άν προσθέσουμε το γεγονός οτι συχνά στη γλώσσα της πιάτσας πρέπει οι "απέξω" να μήν τα καταλαβαίνουν όλα, γίνεται κατανοητό γιατί το ιδίωμα αυτό αλλάζει τόσο γρήγορα -και κάνει τους δασκάλους ξένων γλωσσών που επιχειρούν να τη διδάξουν να νοιώθουν σά να αντλούν στον πίθο των Δαναΐδων.

Σε κοινωνίες οπου οι διάφορες τάξεις είναι απομονωμένες, οι διακρίσεις ανάμεσα στις κοινωνικές διαλέχτους μπορεί να γίνουν πολύ πιό έντονες, να προχωρήσουν σε διαφορετικούς γραμματικούς κανόνες και διαφορετικό λεξιλόγιο και σημασιολογία. Τελικά είναι δυνατό να δημιουργηθεί ακόμη και διγλωσσία.