• Ά Αναφ. επίρρ.
  • 1) (Εισάγει δευτερεύουσα αναφορ. πρόταση) με ποσοτική σημασ.
    • α) (με ή χωρίς επόμ. συγκρ.) αναφέρεται στο δεικτ. επίρρ. τόσο(ν), τόσα, τοσούτον (με ή χωρίς συγκρ.) που προηγείται ή έπεται:
      • Το κυπαρίσσι όσο γερά τόσον αδυνατεύγει (Πανώρ. Γ́ 323· Ερωφ. Ά 133)·
      • όλες οι καλομοιριές … μια μόνο ασκιά 'ναι στη ζωή, … μια λάβρα που τελειώνει τόσα γοργό όσο πλια ψηλά τσι λόχες τση σηκώνει (Ερωφ. Έ 674)·
      • όσον αδίκως πάσχεις τοσούτον πολλαπλάσιος απόκειται μισθός σοι (Γλυκά, Στ. Β́ 439)·
      • (το επίρρ. τόσο(ν) ενν.):
        • (Ερωφ. Ά 224)·
        • όσο γυρεύει (ενν. τ’ αλάφι) ανάπαψη, πλιότερα τυραννάται (Πανώρ. Β́ 154)·
      • (με επόμ. το και αν επιτ.):
        • ο γάδαρος … κρου τον (ενν. τον λύκον) με όλην του την δύναμιν, όσον και αν εδυνήθην (Συναξ. γαδ. 312)·
      • (εδώ αναφέρεται σε προηγ. αντων. τοσούτος):
        • εις την αντρείαν τοσούτος, όσο νομίζω ο καιρός να σε το αναδιδάξει (Λίβ. Esc. 84)·
    • β) (παρενθετικά) όσο, στο βαθμό που:
      • (Φαλιέρ., Ιστ. 504).
  • 2) (Αναφέρεται σε επίθ. ή επίρρ. και εισάγει δευτερεύουσα αναφορ. συμπερασμ. πρόταση) ώστε:
    • (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 162)·
    • ολίγον εκοκκίνιζε (ενν. η κόρη), όσον να πορφυρίζει (Διγ. Z 131).
  • 3) (Εισάγει δευτερεύουσα αναφορ. παραβολική πρόταση) μ’ όποιο τρόπο, όπως:
    • να φύγουν (ενν. οι άρχοντες) όσον ημπορούν, όπως μη κιντυνέψουν (Χρον. Μορ. P 3853).
  • 4) (Με ή χωρίς προσδιοριζόμενο επίρρ., συν. με επόμ. το θε να, (κι αν) θέλει να εισάγει δευτερεύουσα αναφορ. ενδοτική ή παραχωρ. πρόταση):
    • όσο θε να χώνεσαι, κάτεχε κι εξανοίκτης (Φαλιέρ., Ιστ. 576· Ερωφ. Δ́ 390), (Αιτωλ., Μύθ. 55¹³).
  • 5) (Με επόμ. τις προθ. εις, προς) όσον αφορά, σε σχέση με, ως προς:
    • είπα την: «όσον εις αυτό τίποτε μη λυπήσαι» (Λίβ. P 2401· Βέλθ. 544)·
    • (η πρόθ. εις προηγείται):
      • έκαμε (ενν. ο ράφτης) την αναφοράν εις τον βασιλέα εις όσον του εσυνέβη (Μπερτολδίνος 111).
  • 6) (Με ουσ. προκ. για μέγεθος, διαστάσεις) ίσαμε, περίπου όσο:
    • (Χρον. σουλτ. 61²⁸)·
    • έναι γαρ (ενν. το πουλίτσι) όσον καρυδίου μικρόν (Σταφ., Ιατροσ. 2⁴⁷)·
    • έκφρ. όσον η δύναμις = όσο μπορεί κανείς (πβ. δύναμις 3α έκφρ.):
      • (Ιστ. Βλαχ. 1947).
  • 7) (Με επόμ. το επίρρ. μόνον για να δηλωθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερος περιορισμός):
    • έδειξε (ενν. ο Χακέμ) μεγάλην ταπείνωσιν και άσκησιν, πλην όμως όλα πλαστά και ψεύτικα και όσον μόνον διά να πλανά τους πολλούς (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 189)·
    • (στο σχ. όσο μόνε + ειδική πρόταση), βλ. μόνον Ά1β.
  • 8) (Με την άρν. ου) μόνο που δεν, πλην όμως:
    • (Πόλ. Τρωάδ. 7947).
• Β́ Ως σύνδ.
  • 1) (Χρον.)
    • α) (δηλώνει διάρκεια) εφόσον, όσο χρόνο, όσο:
      • όσον έζηεν, ηγάπησάν τον πάντες (Πόλ. Τρωάδ. 5329)·
      • (εδώ με επόμ. το (ο)πού):
        • να με έχει ευλογητικήν του γυναίκα όσον οπού να ζει (Διγ. Άνδρ. 369¹⁵· Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 298)·
    • β) όταν:
      • όσον επήγεν εις την Ιερουσαλήμ, όρισεν τους άρχοντες … να κτίσουν πύργους (Μαχ. 4²⁹)·
      • (εδώ με επόμ. το να):
        • εκείνη εκατάστησεν, όσον να σηκώσουν το μαντήλιν (Μαχ. 548³⁵)·
    • γ) (δηλώνει χρονική στιγμή) (αμέσως) μόλις, ευθύς ως:
      • όσον το ξίφος έκρουσεν (ενν. ο επιτραπέζης), έπεσεν παραυτίκα (Φλώρ. 686· Βουστρ. Β 165²)·
      • (με επόμ. το να):
        • Όσον να δείξω το 'μάτιν, εσείς ας είστε ότοιμοι να τον σκοτώσετε (Μαχ. 550¹).
    • δ) (δηλώνει το προτερόχρονο) αφού:
      • όσον επαράλαβεν της αφεντίας την δόξαν, άρχισεν να περιπατεί ως φρόνιμος στρατιώτης (Χρον. Μορ. P 2468)·
    • ε) ώσπου, εωσότου:
      • (Διγ. Άνδρ. 390³³)·
      • πολύ κακόν τους έκαμαν όσον να ξημερώσει (Σταυριν. 179)·
      • (με επόμ. το (ό)που):
        • (Νεκταρ., Ιεροκοσμ. Ιστ. 372)·
        • αίμα πολύ εχύθηκεν εκείνην την ημέρα εκ του Μιχάλη το σπαθί, όσον που 'γίν’ εσπέρα (Σταυριν. 656)·
      • (με επόμ. το ώσπου πλεοναστικά):
        • άφης με ώδε, όσ’ ώσπου να ξημερώσει (Βουστρ. 266¹²).
  • 2) (Αιτ.) επειδή, καθώς:
    • όσον ηύρηκα τινάν ότι να με παραπονέσει …, πώς ήθελα να κουρασθώ δίχως καμίας ανάγκης; (Διγ. Esc. 1191 κριτ. υπ).
  • 3) (Συμπλεκτικός, στο σχήμα τόσο … όσο και επιδοτικός):
    • θέλω σκοτώσει όλα τα πρωτογεννηθέντα τόσον από ανθρώπους όσον και από τα ζώα (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 166^r)·
    • (εδώ σε αρνητ. πρόταση) ούτε … ούτε:
      • να μην τον χειροτονούν τόσον ιερέα όσον και αρχιερέα (Βακτ. αρχιερ. 184).

[αρχ. επίρρ. όσον. Ο τ. και σήμ. Η λ. και σήμ. κυπρ.]