• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1) Αλλάζω, αντικαθιστώ:
      • εις νεανίσκου την στολήν μεταβαλούσα είδος (Διγ. Gr. 2165).
    • 2) Μετατρέπω:
      • οι θεοί την εμετάβαλαν εις πέτραν (Ροδινός 174).
    • 3)
      • α) Αλλάζω γνώμη, κ.τ.ό.:
        • την γνώμην ουν μεταβαλεί θυμόν καταπραῢνας (Βίος Αλ. 2588)·
      • β) κάνω κάπ. να αλλάξει γνώμη, μεταπείθω:
        • προς αυτόν (ενν. τον Αχιλλέα) πολλά γαρ τάξας, ίνα τούτον μεταβάλουν (Ερμον. Ν 382).
    • 4) Αλλάζω την ψυχική διάθεση κάπ., ψυχαγωγώ, διασκεδάζω κάπ.:
      • κιθάρας δε τῳ κρούσματι θέλων μεταβαλείν σε (Διγ. Gr. 3463).
    • 5)
      • α) Μεταφράζω:
        • να το γράψουν (ενν. το βιβλίον) … φρανζόζικα, … το ποίον εμεταβάλτην εις ρωμαϊκά (Ασσίζ. 3⁶)·
      • β) (εδώ προκ. για απόσπ. αρχ. κειμ.) διασκευάζω και μεταγλωττίζω:
        • (Αχιλλ. (Smith) N 1908).
    • 6) Αναπληρώνω:
      • να μεταβάλουν (ενν. οι γυναίκες) τον καιρόν οπού 'χασι χαμένον (Θησ. (Foll.) I 139).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Επιφέρω αλλαγές, μεταβολές:
      • ο χρόνος … ευκόλως μεταβάλλει (Ερωτοπ. 690).
    • 2) Μετακινούμαι, αλλάζω τόπο:
      • ηθέλησα μεταβαλείν μόνος με της καλής μου (Διγ. Gr. 2346).
• II. Μέσ.
  • Ά (Μτβ.) αλλάζω, μετριάζω, περιστέλλω κ.:
    • Όταν σε έλθει λυπηρόν, … να το μεταβάλλεσαι (Σπαν. (Μαυρ.) P 139).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1) Αλλάζω:
      • Περί επαρχίας οπού μεταβάλλεται ο θρόνος της (Βακτ. αρχιερ. 152).
    • 2)
      • α) Μεταλλάζω, αλλάζω υφή, σύσταση, γίνομαι:
        • ο λόγος του Θεού μετεβλήθη εις την σάρκα ή την ψυχήν του Χριστού (Ιστ. πατρ. 89¹)·
      • β) αλλάζω, αλλοιώνομαι:
        • (Ιερακοσ. 464¹¹).
    • 3) Αλλάζω διάθεση απέναντι σε κάπ.:
      • δράμε στην Δυστυχίαν … και αν τύχει να μεταβληθεί, νομίζω, εις εσένα (Λόγ. παρηγ. Ο 503).
    • 4) Αλλάζω γνώμη, δεν παραμένω σταθερός στις απόψεις μου:
      • (Κομνηνής Άννας Μετάφρ. 417).
    • 5) (Προκ. για συναισθήματα) μετατρέπομαι:
      • η … σκληρότης εις ευσπλαχνίαν εμετεβάλθη (Σουμμ., Παστ. φίδ. Υπόθ. [98]).
    • 6) Μετακινούμαι, αλλάζω τόπους:
      • συ να μεταβάλλεσαι μετά της ποθητής σου (Διγ. Esc. 1296).

• Φρ.
• 1) Μεταβάλλω κάπ. εις οργήν = οργίζομαι εναντίον κάπ.:
  • (Πτωχολ. α 732 κριτ. υπ).
• 2) Μεταβάλλομαι εις χαράν = χαίρομαι:
  • (Διγ. Gr. 2097).

[αρχ. μεταβάλλω.Τ. ‑βάνω στο Βλάχ. Η λ. και σήμ.]