• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1) Δίνω μαρτυρία ή απόδειξη για κ., επιβεβαιώνω:
      • (Ασσίζ. 77¹³), (Μαχ. 538³¹)·
      • (με σύστ. αντικ.):
        • (Ζήν. Δ́ 370).
    • 2) Φέρνω για μάρτυρα, επικαλούμαι:
      • εμαρτύρησα εις εσάς σήμερα τον ουρανό και την ηγή (Πεντ. Δευτ. XXX 19· Διγ. Z 409).
    • 3)
      • α) Βεβαιώνω, ομολογώ κ.:
        • πάντα θέλω μαρτυρά τσι χάρες του κορμιού σου (Ερωτόκρ. Β́ 2023)·
      • β) αναγνωρίζω, παραδέχομαι κάπ. ή κ.:
        • (Ερωτόκρ. Β́ 2052)·
        • όλοι με μαρτυρούσινε την σήμερο για tale (Κατζ. Β́ 218· Σφρ., Χρον. Η 80²²).
    • 4)
      • α) Αποκαλύπτω, φανερώνω:
        • η γλώσσα τούτη μαρτυρά πάντα αληθοσύνη (Ζήν. Δ́ 237)·
        • (προκ. για μαντεία):
          • μαρτυρούσι τ’ άστρα ό,τι θα πάθου οι χώρες μας (Ζήν. Ά 157)·
      • β) κατονομάζω:
        • είπεν και μαρτυρά τους εκείνους τους πανάπιστους που τον εσυμβουλέψαν (Χρον. Μορ. H 673)·
      • γ) γνωστοποιώ, ανακοινώνω:
        • είπεν ο κύριος πρός τον Μωσέ· κατάβα, μαρτύρησε εις το λαό πρόσποτε να χαλάσουν … (Πεντ. Έξ. XIX 21)·
        • (με σύστ. αντικ.):
          • μαρτυρημό εμαρτύρησεν εις εμάς ο ανήρ (Πεντ. Γέν. XLΙΙΙ 3).
    • 5) Καταγγέλλω, κατηγορώ:
      • αποστάτην γάρ αυτόν εμαρτύρει (Ιστ. Ηπείρ. XXIV⁴).
    • 6) (Προκ. για έπαινο, κ.τ.ό.)
      • α) αποδίδω, απονέμω:
        • ευχαριστά τον διά την τιμήν και έπαινος άπερ του εμαρτύρα (Χρον. Μορ. H 1889)·
      • β) κοινοποιώ:
        • Ω Κρήτη, … τον έπαινόν σου μαρτυρώ (Διακρούσ. 112⁴).
    • 7) Φημίζω:
      • Κρήτη, όλοι σε είδασι … κι όλοι σε μαρτυρούσιν (Διακρούσ. 112¹⁸).
    • 8) Δίνω τίτλο, ονομάζω, ανακηρύσσω:
      • πρώτον τε καπετάνιον πάσι μαρτύρησέ τον (Κορων., Μπούας 91).
    • 9)
      • α) Υποβάλλω σε βασανιστήρια· ταλαιπωρώ:
        • (Μαχ. 248¹⁰)·
        • διατί την μαρτυρείς, άνθρωπε, την ψυχή μου (Λίβ. Sc. 593)·
      • β) (προκ. για άγιο) θανατώνω με βασανιστήρια:
        • (Λίμπον. 356).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1)
      • α) Είμαι μάρτυρας, παρέχω μαρτυρία:
        • (Βακτ. αρχιερ. 170), (Συναδ. φ. 39^r)·
      • β) (προκ. για μάρτυρες της χριστιανικής πίστης):
        • οι πιστοί σου … με το αίμα τους διά την αλήθειάν σου να μαρτυρήσουν (Χριστ. διδασκ. 440).
    • 2)
      • α) Βασανίζομαι, ταλαιπωρούμαι, υποφέρω:
        • άφτει καρδιά μου μαρτυρώντα (Κυπρ. ερωτ. 6¹⁰)·
      • β) (προκ. για άγιο) υφίσταμαι μαρτυρικό θάνατο, αθλώ:
        • (Μαχ. 32²⁰)·
        • τους μαρτυρήσαντας … υπέρ Χριστού (Προδρ. III 288).
• IΙ. Μέσ.
  • 1)
    • α) (Συν. με κατηγ.) αποδεικνύομαι (με μάρτυρες ή τεκμήρια):
      • ο σερ Μαρκ ένι ένοχος κλέπτης μαρτυρούμενος (Ασσίζ. 194¹⁵)·
      • για πελελή εις όλους μαρτυράται (Σουμμ., Παστ. φίδ. Β́ [967])·
    • β) (ως τριτοπρόσ.) αποδεικνύεται με μαρτυρίες, τεκμηριώνεται:
      • μαρτυράται καλά ότι εκείνος εποίκεν τό βάνουν επάνω του (Ασσίζ. 209¹⁴).
  • 2) Επιβεβαιώνομαι, τεκμηριώνομαι:
    • καλά ένι μαρτυρημένον πράγμαν (Ασσίζ. 279⁵).
  • 3) Αποκαλύπτομαι, γίνομαι φανερός:
    • αν γράψω κι αν ουδέν γράψω, η αλήθεια μαρτυράται (Γεωργηλ., Θαν. 617).
  • 4) Βασανίζομαι, υποφέρω:
    • Τίνας … έζησεν γοιον εμέν μαρτυρημένος; (Κυπρ. ερωτ. 93⁴⁵).

• Η μτχ. παρκ. ως επίθ. =
  • 1) Ξακουστός, φημισμένος, περιώνυμος:
    • Ω παλληκάρια μου 'κλεκτά, άνδρες μαρτυρημένοι (Κορων., Μπούας 136)·
    • η Τρόγια …, χώρα μαρτυρημένη (Φορτουν. Ιντ. γ́ 9).
  • 2) Βασανισμένος, ταλαίπωρος, μαρτυρικός:
    • θέλεις να τελειώσεις την μαρτυρημένη ζων μου (Κυπρ. ερωτ. 118⁴¹).

[αρχ. μαρτυρέω. Η λ. και σήμ.]

• Δίνω μαρτυρία, επιβεβαιώνω·
  • (εδώ μέσ. τριτοπρόσ.) αποδεικνύεται με μάρτυρες· εξακριβώνεται, βεβαιώνεται:
    • θέλει μαρτυρωθεί να μην κάνουσι το άνωθε μνημόσυνο (Διαθ. 17. αι. 7⁴⁰).

[<μαρτυρώ αναλογ. με ρ. σε ‑ώνω. Η λ. στο Βλάχ.]