• Ά Μτβ.
  • 1)
    • α) Κάνω κ. μακρύ, μακρύτερο, επιμηκύνω:
      • το φορτί αύξαναν κι εμακραίναν (Τζάνε, Κρ. πόλ. 454²³)·
    • β) (προκ. για κοντάρι) θέτω κατά μήκος, προτείνω:
      • (Διγ. Esc. 1557)·
    • γ) αυξάνω κ. (σε μέγεθος ή σε πλήθος):
      • εμάκρυνε (ενν. η ποθητή μου) τσι μέρες μου (Φορτουν. Γ́ 515).
  • 2) Δίνω έκταση, διάρκεια σε κ., παρατείνω:
    • να μακρύνει (ενν. η συνάθροισις) τον καιρόν υπηρεσίας ετούτων (Χριστ. διδασκ. 481)·
    • (προκ. για λόγια, διηγήσεις, κ.τ.ό.):
      • την αθιβολή δεν θέλω να μακρύνω (Στάθ. Ά 200).
  • 3)
    • α) Απομακρύνω, διώχνω, απωθώ κάπ. από κάπου:
      • να μακρύνω το τέκνο μου απ' τη χώρα σου (Ερωτόκρ. Έ 1464· Τζάνε, Κρ. πόλ. 267¹¹)·
    • β) (προκ. για συναίσθημα):
      • να μακρύνω απ' την καρδιά τσ' αγάπης τα μαντάτα (Ερωτόκρ. Ά 376)·
    • γ) αποχωρίζω:
      • ο Χάρος από λόγου σας μόνο να με μακρύνει (Ερωτόκρ. Δ́ 350)·
    • δ) θέτω κ. μακριά, αποσύρω:
      • μασε μακραίνεις τη θωριά σου (Ερωφ. Δ́ 717)·
    • ε) (προκ. για τόπο) απομακρύνομαι από κάπου:
      • αγάλι αγάλι μάκρυνα τον τόπο (Βοσκοπ. 303).
• Β́ Αμτβ.
  • 1)
    • α) Γίνομαι μακρύς, μακρύτερος, αυξάνομαι σε μήκος:
      • Μακραίνου γένια και μαλλιά (Ερωτόκρ. Δ́ 841)·
    • β) ψηλώνω:
      • σ' ολίγον τον καιρόν εμάκρυνε (ενν. η κουρτέσα) κι αυξήνθη (Θησ. ΙΒ́ [64⁷]).
  • 2)
    • α) Τραβώ σε μάκρος, χρονίζω:
      • εμάκρυνε το τέρμενον δυο χρόνους (Βέλθ. 841)·
      • ήβλεπε … τη μάχη πως μακραίνει (Τζάνε, Κρ. πόλ. 533⁹)·
    • β) (με υποκ. πρόσωπο) μακρηγορώ, πολυλογώ:
      • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 586²⁰).
  • 3) Καθυστερώ, αργώ:
    • να μην μακραίνουσι περισσότερον … αι σύναξες (Χριστ. διδασκ. 478).
  • 4) (Συχνότ. με την πρόθ. από -σπανιότ. με την εκ- ή με έμμεσο αντικ. σε γεν. και αιτιατ.)
    • α) απομακρύνομαι, ξεμακραίνω (από κάπου, κάπ. ή κ.):
      • μακρύναν πίσω τους η γη με το λιμέναν (Αχέλ. 1268)·
      • όσον ημπορεί 'κ τη χώρα να μακρύνει (Ερωτόκρ. Ά 1281)·
      • πώς να σ' αποχωριστώ, και πώς να σου μακρύνω (Ερωτόκρ. Γ́ 1363)·
      • (μεταφ.):
        • να μη θέλει από τον πόθον να μακραίνει (Σουμμ., Παστ. φίδ. Χορ. ά [93])·
    • β) απέχω, βρίσκομαι σε απόσταση
      • β¹) (με τοπ. σημασ.):
        • να μακρύνει από εσέν ο τόπος (Πεντ. Δευτ. XIV 24)·
      • β²) (με χρον. σημασ.):
        • πέρασε ο καιρός κι εμάκρυνε η πρίκα (Ευγέν. 1017)·
      • β³) (με χρον. και τοπ. σημασ.):
        • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 414¹⁵)·
    • γ) εκλείπω, χάνομαι:
      • ομορφιά … μακραιμένη (Ερωτόκρ. Έ 1123).

• Φρ. μακραίνω μέρες ή μακραίνουν οι μέρες μου = ζω πολύ καιρό, μακροημερεύω:
  • (Πεντ. Δευτ. XI 9), (Έξ. XX 12).

[<μακρύνω. Η λ. στο Βλάχ. και σήμ.]