• I. Ενεργ.
  • Ά Μτβ.
    • 1)
      • α) Ομιλώ, απευθύνομαι με λόγο σε κάπ.:
        • (Ιμπ. 865)·
      • β) ομιλώ σχετικά με κάπ. ή κ.:
        • (Μαχ. 30¹⁴).
    • 2)
      • α) Συζητώ κ.:
        • οπόταν ίδῃς γέροντας, … ότι λαλούν υπόθεσιν, … άκου μετά προσοχής (Σπαν. B 440)·
      • β) συνομιλώ με κάπ.:
        • εκατενύγησαν λαλείν αλλήλους άχρι κόρου (Απολλών. 683 (έκδ. εκαταινί‑)).
    • 3)
      • α) Λέγω, προφέρω:
        • το «καλημέρα» 'λάλει (Βεν. 68)·
        • (με είδος σύστ. αντικ.):
          • την μάννα μου λόγον να την λαλήσω (Αιτωλ., Μύθ. 47¹⁴)·
          • ψέμα λαλείτε (Μαχ. 486³⁰)·
      • β) φωνάζω, απευθύνω το λόγο φωνάζοντας:
        • Τους άγουρούς του ελάλησεν και … λέγει (Αχιλλ. O 455)·
        • (με είδος σύστ. αντικ.):
          • Στριγγήν φωνήν ελάλησεν (Χρον. Μορ. H 5439).
    • 4) Κηρύσσω, διδάσκω:
      • πανταχού να λαλιέται ο θείος λόγος (Πηγά, Χρυσοπ. 232 (5)).
    • 5)
      • α) Διαλαλώ, διακηρύσσω, λέγω κ. δημόσια:
        • ο διαλαλητής ελάλεν: «Γροικάτε …» (Μαχ. 404³)·
        • μη καυχηθείς … άφες το λέγειν (ενν. το προτέρημαν) … κι ας το λαλούσιν άλλοι (Σπαν. A 489)·
        • (με είδος σύστ. αντικ.):
          • εισμιόν τα λόγια τους του κόσμου τα λαλούσι (Δεφ., Λόγ. 465)·
      • β) παραδέχομαι, ομολογώ κ. δημόσια:
        • ο κόσμος όλος το λαλεί … ότι εσύ (ενν. η Βενετιά) ευρίσκεσαι τελείως φημισμένη (Θρ. Κύπρ. Μ 239)·
      • γ) διαδίδω ως φήμη:
        • ελαλούσαν πως τον εφαρμακέψαν (Μαχ. 678¹⁹)·
        • (με είδος σύστ. αντικ.):
          • φήμη … λαλείται (Ερμον. Φ 147).
    • 6) Διηγούμαι, εξιστορώ, εκθέτω:
      • την υπόθεσιν … εν κοντῴ λαλώ την (Λίβ. Sc. 3215)·
      • Τόσους πολέμους που λαλώ (Αχέλ. 2090)·
      • (με είδος σύστ. αντικ.):
        • την αφήγησιν … ως δύναμαι, λαλήσω (Λίβ. P 599).
    • 7)
      • α) Ισχυρίζομαι, υποστηρίζω ως άποψη:
        • κἀκείνος έστοντας εις την φυλακήν λαλεί, … ότι ουδέν εποίκεν … (Ασσίζ. 348^27‑8)·
      • β) προβάλλω ως πρόφαση:
        • αν … αγνωρίσουσι … ότι έχει την αιτίαν τήν λαλεί ο άνδρας της, κείμενον ένι να χωριστούσιν (Ασσίζ. 376³)·
      • γ) έχω τη γνώμη, φρονώ:
        • οι Φράγκοι λαλούσιν: «Απού διδεί γλήγορα διδεί δεύτερον …» (Μαχ. 184³⁵).
    • 8) Καθορίζω, προβλέπω:
      • ο νόμος και η ασσίζα ορίζει και καλά λαλεί ότι … (Ασσίζ. 113³).
    • 9) Προτείνω· συμβουλεύω, παρακινώ:
      • Τό λαλείς αρέσκει μου και είτι μου πεις να ποίσω (Μαχ. 400²)·
      • μου λαλεί να μεν τολμήσω (Κυπρ. ερωτ. 69⁹).
    • 10) Επικαλούμαι, παρακαλώ:
      • τον λάλησε (ενν. τον Χριστόν) να σώσει την ψυχήν σου (Νεκρ. βασιλ. 120).
    • 11)
      • α) Εξαγγέλω· γνωστοποιώ, ανακοινώνω:
        • ω ευαγγέλια λαληθέντα Θεού στόματι (Δούκ. 387³)·
        • να τον αμαντιάσουν πριν λαληθεί η κρίσις (Ασσίζ. 99¹⁵)·
      • β) φανερώνω:
        • «Λάλει, γέρον, την αλήθειαν, τι δοκεί σοι προς την κόρην;» (Πτωχολ. α 581)·
      • γ) προφητεύω:
        • ο μάντης … ελάλησεν τα μέλλοντα (Λίβ. Esc. 556)·
      • δ) καταγγέλλω:
        • το μεγαλύτερον (ενν. ζήτημα) ελάλεν ότι ο ρήγας ως γιον κουβερνιάζει το ρηγάτον έρκεται ζημία (Μαχ. 48¹¹).
    • 12)
      • α) Δηλώνω γραπτώς:
        • εκείνα γράφω και λαλώ όσα κινούν προς οίκτον (Προδρ. II 11)·
      • β) (προκ. για έγγραφο) αναφέρω, διαλαμβάνω:
        • έγεμεν (ενν. το χαρτίν) όλον γράμματα και άκω τι ελαλούσαν (Λίβ. (Lamb.) N 275).
    • 13) Παραγγέλλω, μηνώ:
      • Λέγει ο Θεός του Μωυσή πάλι διά να λαλήσει του Φαραώ διά τον λαόν (Χούμνου, Κοσμογ. 2283).
    • 14)
      • α) Καλώ, προσκαλώ:
        • τον δούλον τους ελάλησαν, θέλουν να τον ρωτήσουν (Θησ. Γ́ [39²])·
      • β) συγκαλώ:
        • Ο πρίγκιπας … λαλεί τους κεφαλάδες, όλων βουλήν εζήτησεν (Χρον. Μορ. P 5324)·
      • γ) καλώ σε βοήθεια:
        • εκ την αδυναμίαν του … ουδέν εδύνετον (ενν. ο Ιμπέριος) ποσώς λαλήσειν το καράβιν (Ιμπ. 717).
    • 15) Ερωτώ:
      • ελάλησέν του: «τις είσαι …;» (Λόγ. παρηγ. L 395).
    • 16) Αποκρίνομαι, απαντώ:
      • τον ελάλησεν … και είπεν … προς αυτόν απόκρισιν τοιούτην (Χρον. Μορ. P 272).
    • 17) (Με κατηγ.) ονομάζω, αποκαλώ, θεωρώ:
      • τυφλό κι άπονο με λαλούσι (Ερωφ. Πρόλ. 10).
    • 18) Υπόσχομαι:
      • παρευθύς το λαληθέν επληρούτο (Ψευδο-Σφρ. 486²⁴).
    • 19)
      • α) (Προκ. για μουσικό όργανο) κάνω να ηχεί, παίζω, σημαίνω:
        • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 211⁵)·
        • (ιδιάζ. χρ.):
          • τον πίρον του βουτσίου … τάχα τον ελάλουνα, ώσπερ καλή φλογέρα (Κρασοπ. S 151)·
      • β) (προκ. για ήχο) κάνω να ακούγεται, αντηχώ:
        • ω ουρανοί μου, οι κύκλοι σας τάχατες να λαλούσι μιαν αρμονιά τόσην γλυκιά (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ́ [129]).
    • 20) Απαγγέλλω μεγαλόφωνα (προσευχή), ψάλλω (πβ. Β́2β):
      • το «Κύριε ελέησον» 'λάλει (Σκλάβ. 110)·
      • όταν αλάλιεν ο Τούρκος το αχσαμπαγί (Byz. Kleinchron. Á 669¹¹).
    • 21) (Προκ. για ζώο) παρακινώ με φωνές να τρέξει, να καλπάσει, «πιλαλώ»· κατευθύνω, οδηγώ:
      • Ευθύς λαλώ τον ίππον μου, ίνα τον φθάσω τούτον (Διγ. Z 3402)·
      • ελάλιεν (ενν. ο Απρίλης) ομπρός του πρόβατα (Λίβ. Esc. 1031).
    • 22) (Μεταφ. προκ. για συμπεριφορά) συνεχίζω, εξακολουθώ (να ενεργώ κατά ορισμένο τρόπο· πβ. και Β́9):
      • (Φορτουν. Δ́ 403).
  • Β́ Αμτβ.
    • 1)
      • α) Μιλώ:
        • (Προδρ. IV 466)·
      • β) απευθύνομαι με λόγο:
        • ελάλησεν ο Μωυσής προς τον Θεόν (Χούμνου, Κοσμογ. 2154)·
        • φρ. λαλώ εις τον λογισμόν κάπ. = προσπαθώ να επηρεάσω τη σκέψη κάπ.:
          • (Λίβ. Sc. 921)·
      • γ) αναφέρομαι, ομιλώ σχετικά με κ.:
        • εις τα φυσικά των γυναικών πρέπει με να λαλήσω (Συναξ. γυν. 179)·
      • δ) ανακοινώνω, δηλώνω:
        • ούτως ελαλήθην έμπροσθεν του μαντατοφόρου του σουλτάνου (Μαχ. 172³³)·
      • ε) κρίνω, νομίζω, διατυπώνω γνώμη:
        • (Φαλιέρ., Ιστ. 505)·
      • στ) συνδιαλέγομαι, συνομιλώ:
        • ο Θεός με τον Αδάμ ελάλει (Συναξ. γυν. 109)·
      • ζ) καταλαλώ, κακολογώ, καταφέρομαι (εναντίον κάπ.):
        • ατιμώνεται παρ’ όλους … και κατ’ εκεινού λαλούσιν (Πτωχολ. α 100)·
      • η) διατυπώνω ισχυρισμούς, προβάλλω διεκδικήσεις:
        • εάν εκείνος ού εκείνη οπού τα έχει αμάχιν λαλεί, ποταπόν δίκαιον γίνεται εις αυτά τα χωράφια (Ασσίζ. 266¹⁸).
    • 2)
      • α) Κηρύττω, διδάσκω:
        • να λαλήσομεν … εις την εκκλησίαν (Πηγά, Χρυσοπ. 232 (4))·
      • β) απαγγέλλω μεγαλόφωνα προσευχή, ψάλλω (πβ. Ά20):
        • εχάλασαν οι Τούρκοι τον Ταξιάρχη την εκκλησίαν … ελάλησαν μέσα και επροσκύνησαν (Συναδ. φ. 43^r).
    • 3) Φωνάζω:
      • ωσάν ιδεί ότι πολεμούμεν να μην τολμήσει και λαλήσει, μήπως και ακουσθεί η φωνή (Διγ. Άνδρ. 389²³).
    • 4) (Προκ. για επιστολή) πληροφορώ, δηλώνω:
      • έγραψεν … χαρτίν το ποίον ελάλεν ούτως (Μαχ. 220¹⁹).
    • 5)
      • α) (Προκ. για πουλί) κελαϊδώ, τιτιβίζω, λαλώ, κρώζω:
        • από τ’ αδόνια τά λαλούν έναν πουλίν εσύ 'σαι (Ερωτοπ. 572)·
        • λαλεί σαν κόρακας (Αιτωλ., Μύθ. 97²)·
      • β) τραγουδώ με συνοδεία μουσικού οργάνου:
        • την θαμπούραν του έκρουε και χαμηλώς ελάλει (Διγ. Z 1815).
    • 6)
      • α) Ηχώ, ακούγομαι:
        • Μεγάλη φωνή, θαυμαστή ως τύμπανον λαλήσει (Ρίμ. θαν. 83)·
      • β) (προκ. για όργανο μουσικό ή που βγάζει ήχο) ηχώ, σημαίνω:
        • οι σάλπιγγες, τα τύμπανα ας λαλούσι (Ζήν. Β́ 403· Τζάνε, Κρ. πόλ. 271¹³).
    • 7) (Προκ. για βολή τουφεκιού) βροντώ, κροτώ:
      • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 178⁴).
    • 8) (Προκ. για ζώο) προχωρώ ορμητικά, «πιλαλώ» (πβ. Ά21):
      • ο βους ελάλησεν απάνου εις τον λέον (Διήγ. παιδ. 1008 κριτ. υπ).
    • 9) (Μεταφ. προκ. για είδος συμπεριφοράς) συνεχίζω, εξακολουθώ (ορισμένη τακτική ή πολιτεία· πβ. Ά22):
      • δεν ψηφά … μήδε Θεόν, μήδε δικαιοσύνη. Και λαλεί και πάγει έως την σήμερον (Κατά ζουράρη 14).
• II. (Μέσ.) αποκαλούμαι, χρησιμοποιώ ως όνομα:
  • τους Γενουβήσους ή τους λαλημένους Γενουβήσους (Μαχ. 138⁷).

• Το ουδ. της μτχ. παρκ. στον πληθ. λαλούμενα τα ως ουσ. = μουσικά πνευστά όργανα:
  • δέχονται (ενν. τον Θωμά) … με λαλούμενα και με τύμπανα (Ιστ. δεσποτών Ηπείρ. 9^26‑7).

[αρχ. λαλέω. Η λ. και σήμ.]