• Α´ Μτβ.
  • 1)
    • α) Περνώ κ.:
      • ύστερον ηθέλησεν τειχιόν να διάβει πάλιν (Αχέλ. 2122)·
      • (μεταφ.):
        • πότε τον πύργον της ζωής να εδιάβηκες, καρδία …; (Λίβ. N 1253)·
      • φρ. διαβαίνει η βουλή κάπ. να κάνει κ. = περνά από το μυαλό κάπ. να κάνει κ.:
        • (Πικατ. 415)·
    • β) προσπερνώ:
      • την καλήν την νιαν διαβαίνω, χαιρετώ την (Ch. pop. 227).
  • 2) (Προκ. για χρόνο) περνώ:
    • άτεκνοι εδιάβησαν τους χρόνους (Ιμπ. 42).
  • 3)
    • α) Διατρέχω:
      • (Λίβ. Esc. 3992)·
      • εδιάβηκα χώρας των Αιθιόπων (Διγ. Esc. 545)·
    • β) περπατώ, βαδίζω:
      • την στράταν εδιέβαινα θλιμμένος (Λίβ. P 2615).
  • 4) Φρ.
    • α) διαβαίνω εις την στράτα, την οδόν = φεύγω:
      • (Πεντ. Αρ. XXIV 25), (Χρον. Μορ. H 1567)·
    • β) διάβαινε την στράτα σου = φύγε, εξαφανίσου:
      • (Γεωργηλ., Βελ. Λ 731)·
    • γ) διαβαίνω την στράταν = (προκ. για πλοίο) ταξιδεύω:
      • (Ιμπ. (Legr.) 746).
  • 5) Αντιπαρέρχομαι, παραλείπω κ.:
    • Ημπόρουν διά την φυλακήν να γράψω ακόμη και άλλα, αμή … διαβαίνω και περνώ τα (Σαχλ., Αφήγ. 485).
  • 6) Παραβαίνω:
    • από την μισητείαν διαβαίννουν την εντολήν του Θεού (Μαχ. 254¹³).
  • 7)
    • α) Ξεπερνώ, υπερβαίνω κάπ. ή κ.:
      • αγάπη οπού αγάπαν τον σιρ Τιπάτ ήτον τόσον πολλά, ότι εδιάβαιννεν όλες τες αγάπες (Μαχ. 568³⁷)·
    • β) (προκ. για νόμισμα) ξεπερνώ, υπερβαίνω:
      • ό,τι έκλεψεν ουδέν διαβαίννει έναν μάρκον ασήμιν (Ασσίζ. 231¹⁶).
  • 8) Υφίσταμαι:
    • άφωνοι, δίχως ομιλιάν διαβαίνουν το μαγκούριν (Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 207).
• Β´ Αμτβ.
  • 1) Περνώ:
    • σπαχήδες και γιανίτσαροι αμέτρητοι διαβήκαν (Τζάνε, Κρ. πόλ. 272³⁰).
  • 2)
    • α) (Προκ. για χρόνο, εποχή, κλπ.) περνώ:
      • (Φορτουν. Ιντ. δ´ 87), (Σκλάβ. 119)·
    • β) περνώ τον καιρό μου, ζω:
      • Γροίκα καλά τά λέγουσιν, διάβαινε με αγάπην (Σπαν. O 104· Προδρ. IV 590).
  • 3)
    • α) (Προκ. για έδεσμα) προσφέρομαι:
      • Πρώτον διαβαίνει το εκζεστόν (Προδρ. IV 172)·
    • β) (προκ. για φαγητό) περνώ (από το λάρυγγα):
      • εις τον λαιμόν του δράκοντος έσωθεν να διαβαίνει (Λόγ. παρηγ. O 543).
  • 4) Πηγαίνω:
    • (Ερωφ. Πρόλ. 70)·
    • Εκεί ομπροστά σταμάτησε και μη διαβείς παρέκει (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ε´ [944])·
    • (προκ. να δηλωθεί ευχή ή κατάρα):
      • Διαβάτε ουν και σεις μ’ αυτόν εις την καλήν την ώραν (Κορων., Μπούας 24)·
      • έφυγεν και εδιάβηκεν εις την Θεού κατάραν (Χρον. Μορ. H 3931)·
    • (μεταφ.):
      • του νου μου κι όπου να διαβεί ’κλουθά του (Κυπρ. ερωτ. 25¹⁰)·
    • φρ. διαβαίνω εις το καλό = καταστρέφομαι, χάνομαι:
      • (Διήγ. ωραιότ. 530).
  • 5)
    • α) Φεύγω:
      • πρώτα να λάβω θάνατον … παρά να διάβω απεδώ (Χρον. Μορ. H 8397)·
      • (μεταφ.):
        • οι ψυχές εδιάβησαν με τόσην ψαλμωδίαν (Αχέλ. 1112)·
    • β) φρ. διαβαίνω απομπρός κάπ., βλ. απεμπρός Φρ. 1·
    • γ) (προκ. για πλοίο) αποπλέω:
      • (Τρωικά 533²¹)·
    • δ) επιβιβάζομαι (σε πλοίο):
      • εις αυτό (ενν. το καράβι) εδιέβηκεν (Χρον. Μορ. H 1304).
  • 6)
    • α) Πεθαίνω, σκοτώνομαι:
      • (Μαχ. 478¹⁹)·
      • πολύς λαός εδιάβηκε με τον πικρόν τον φόνον (Αχέλ. 444)·
    • β) φρ. διαβαίνει η ζωή κάπ. = πεθαίνει κάπ.:
      • (Αλεξ. 1393)·
    • γ) φρ. διαβαίνω από σπαθί = σφάζομαι:
      • (Αγν., Ποιήμ. Α´ 16)·
    • δ) φρ. διαβαίνω εκ τον κόσμον, εις την γην, στον θάνατον = πεθαίνω:
      • (Χρον. Μορ. H 7760), (Βοσκοπ. 364), (Αχέλ. 1865)·
    • ε) φρ. διαβαίνω εις τον ύπνον = κοιμάμαι:
      • (Σαχλ. N 94).
  • 7)
    • α) (Προκ. για γεγονός) παρέρχομαι, περνώ:
      • (Μαχ. 322²⁰)·
    • β) εξαφανίζομαι, δεν υφίσταμαι πια:
      • Η γούλα κάστρη καταλεί και μετ’ αυτά διαβαίνει (Δεφ., Λόγ. 231· Φορτουν. Ε´ 282)·
    • γ) χάνομαι, εξαφανίζομαι:
      • διαβαίνει το λογάριον και συ το πάθος έχεις (Σπαν. A 545).
  • 8)
    • α) Βαδίζω, περπατώ, προχωρώ:
      • Γάδαρος κι ένα άλογον αντάμα επηγαίναν, μαζί με τον αφέντη τους οι δύο διαβαίναν (Αιτωλ., Μύθ. 124²· Κυπρ. ερωτ. 122³)·
    • β) προχωρώ, ορμώ (επιθετικά):
      • ο Μιχάλης διάβηκεν κατά της Μπογδανίας (Παλαμήδ., Βοηβ. 900).
  • 9) (Προκ. για βαθμούς ιεραρχίας με εμπρόθ. προσδ.) ανέρχομαι:
    • να διαβεί από τους βαθμούς όλου του ιερατικού (Βακτ. αρχιερ. 185).
  • 10) Θεωρούμαι:
    • (Χρον. Τόκκων 2236).
  • 11) Διαβιβάζομαι:
    • Το δε πραχθέν στον βασιλιά μετέπειτα εδιέβη (Κορων., Μπούας 93).
  • 12) (Τριτοπρόσ., προκ. για γεγονός) συμβαίνει:
    • εγύρεψε να μάθει το πράμαν πώς εδιάβην (Μαχ. 210²⁰).
  • 13) Προχωρώ· αναφέρομαι:
    • η γαρ τιμή της εικόνος επί το πρωτότυπον διαβαίνει (Σφρ., Χρον. 186⁴).
  • 14) Καταντώ:
    • σα να ’χεν είσται (ενν. το σπαθί) κέρινο, τέτοιας λογής διαβαίνει (Ερωτόκρ. Δ´ 1763).
  • 15) Φρ. διαβαίνει ο νους κάπ. = χάνει κάπ. τα λογικά του:
    • (Διήγ. Αλ. V 25).
  • 16) (Προκ. για δικαστήριο) λειτουργώ:
    • (Μαχ. 142⁸).
  • 17) Περιέρχομαι:
    • εμέρασε την βασιλεία του και εδιάβη εις πολλά χέρια (Χρον. σουλτ. 53¹⁹).
  • 18) Φρ. διαβαίνω εις το αλαφρόν, βλ. αλαφρός 5α.

• Η μτχ. διαβαιννομένος ως επίθ. = προκάτοχος:
  • κανένας σουλτάνος διαβαιννομένος σου εποίκεν τιτοίον πράμαν (Μαχ. 184²).

[αρχ. διαβαίνω. Η λ. και σήμ.]