• 1)
  • α) Βγάζω έξω κάπ. ή κ. (από κάπου):
    • γλήγορα από τη φ’λακή ’κτάσσεται να σε βγάλει (Ερωτόκρ. Δ´ 1544)·
    • Εβγάλετε τον σίτον (Απολλών. 126)·
    • εβγάνει το κεφάλιν της (Λόγ. παρηγ. L 560)·
    • (μεταφ.):
      • (Αποκ. Θεοτ. II 91)·
    • (προκ. για αποξένωση από περιουσία):
      • ήλεγες να εβγάλεις την νύφην σου από τα σπίτια της (Γράμμα κρ. διαλ. 39)·
    • φρ.
      • (1) βγάνω τον πόδα μου (από κάπου) = φεύγω:
        • (Ιντ. κρ. θεάτρ. Δ´ 28)·
      • (2) βγάνω την ψυχή κάπ. (από το κορμί) = σκοτώνω κάπ.:
        • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 167²¹), (Κορων., Μπούας 122)·
  • β) βγάζω έξω (ενίοτε από το στόμα):
    • ωσάν το εβγάλεις (ενν. το μέλι από το στόμα), παρευθύς έρχεται η πικράδα (Ευγέν. 996· Διγ. Esc. 1743)·
  • γ) (προκ. για πέτρα ή άγιο που βγάζει μύρο) αναβρύζω:
    • (Πεντ. Δευτ. VIII 15), (Εγκ. αγ. Δημ. 110¹⁸³)·
    • φρ.
      • (1) βγάνω δάκρυα, κλάματα = χύνω δάκρυα, κλαίω:
        • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ε´ [174]), (Ιμπ. 518)·
      • (2) βγάνω αίμα, βλ. αίμα 1 φρ.·
  • δ) φρ. βγάνω τις όρεξές μου = ικανοποιώ τις επιθυμίες μου:
    • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ε´ [1593])·
  • ε) αποβάλλω περιττώματα:
    • (Ασσίζ. 184³)·
  • στ) (προκ. για αέρια των εντέρων) αφήνω:
    • (Στάθ. Β´ 56).
• 2)
  • α) (Προκ. για ποταμό ή θάλασσα) βγάζω έξω στην όχθη ή στην ακτή:
    • (Φορτουν. Ιντ. α´ 165), (Γαδ. διήγ. 461)·
  • β) αποβιβάζω (επιβάτες ή πλήρωμα πλοίου):
    • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 528³).
• 3)
  • α) Φανερώνω, δείχνω:
    • άσπρη να βγάλου στα Χανιά, να δείξουνε μπαντέρα (Τζάνε, Κρ. πόλ. 420²⁴)·
  • β) φρ. βγάνω μάρτυρα = παρουσιάζω, επικαλούμαι κάπ. ως μάρτυρα:
    • (Χρον. Μορ. H 6101), (Βακτ. αρχιερ. 169).
• 4) (Προκ. για ρούχα, οπλισμό, κλπ.) αποβάλλω, βγάζω από πάνω μου:
  • (Ερωτόκρ. Β´ 995), (Σταυριν. 951), (Ιντ. κρ. θεάτρ. δ´ 57), (Πεντ. Έξ. III 5).
• 5)
  • α) Αφαιρώ:
    • αρπούσι τη γλώσσα του και βγάνου τη (Ερωφ. Ε´ 148)·
    • καρφί … από τρύπα βγάνεις (Ερωτόκρ. Α´ 1249)·
  • β) αποσπώ κ. από κάπου:
    • έβγαλεν τον τρόχο των καρρουχών του (Πεντ. Έξ. ΧΙV 25)·
    • βγάλασι τση χώρας τες καμπάνες (Τζάνε, Κρ. πόλ. 209⁹).
• 6) Ξεριζώνω:
  • εβγάλασι αμπέλια (Τζάνε, Κρ. πόλ. 387²⁶).
• 7) (Με αντικ. τις λ. μαλλιά, γένια, κλπ.) ξεριζώνω, μαδώ:
  • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 553¹²), (Χούμνου, Κοσμογ. 2070).
• 8) (Προκ. για μαχαίρι, σπαθί, δοξάρι, κλπ.) ανασύρω:
  • (Σαχλ., Αφήγ. 226), (Ερωφ. Α´ 277), (Λίβ. (Lamb.) N 130).
• 9) (Προκ. για εικόνα) παρουσιάζω και περιφέρω σε λιτανεία:
  • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 270²⁶).
• 10) Εκτοξεύω, τινάζω, εκπέμπω:
  • ήβγαλε σπίθες εκατό το σιδερό κασίδι (Ερωτόκρ. Β´ 2140· Διήγ. πανωφ. 60).
• 11)
  • α) (Ενίοτε με το επίρρ. έξω) κάνω κάπ. να βγει έξω:
    • τους βγάνουν απ’ τα σπίτια τους (Διακρούσ. 109²¹· Τζάνε, Κρ. πόλ. 530²²)·
  • β) φρ. βγάνω κάπ. από τον νουν του = κάνω κάπ. να χάσει τα λογικά του, τρελαίνω κάπ.:
    • η θλίψις εβγάνει πολλάκις τον άνθρωπον από τον νουν (Διγ. Άνδρ. 332¹²)·
  • γ) (μεταφ.) απομακρύνω κάπ. από κ.:
    • η αγάπη … εβγάνει ανθρώπους από την πίστην τους (Διγ. Άνδρ. 325⁷)·
  • δ) κάνω έξωση:
    • (Ασσίζ. 74⁶).
• 12) (Προκ. για μυρωδιά) αναδίδω:
  • του γέρο η αγκαλιά χνότο και βρόμο εβγάνει (Φορτουν. Β´ 378).
• 13) (Προκ. για σπόρο) μεταφέρω στο χωράφι για σπορά:
  • σπόρο πολύ να βγάλεις εις το χωράφι και ολίγο να μαζώξεις (Πεντ. Δευτ. ΧΧVIII 38).
• 14)
  • α) (Προκ. για ήχο, αναστεναγμό, κλπ.) βγάζω:
    • άκουες κτύπους, βροντισμούς που βγάναν οι λουμπάρδες (Τζάνε, Κρ. πόλ. 218⁶· Ερωτόκρ. Δ´ 1904)·
  • β) φρ. βγάνω φωνή (ή φωνές) = φωνάζω:
    • (Μαρκάδ. 344)·
  • γ) φρ. βγάνω λόγους, βγάνω (ε)μιλιά ή λαλιά = μιλώ:
    • (Λίβ. N 1930), (Πανώρ. Α´ 420), (Ερωτόκρ. Β´ 1862).
• 15)
  • α) Δημιουργώ, σχηματίζω (από κ. άλλο):
    • εποίκεν δ´ σανιδία, απού τα ποία έβγαλεν ις´ γωνίες (Μαχ. 6⁶)·
  • β) (με υποκ. τη λ. γη) κάνω να γεννηθεί ή να φυτρώσει κ.:
    • (Πεντ. Γέν. I 24, 12)·
  • γ) (με υποκ. όν. πόλης) φέρνω στη ζωή, αναδεικνύω σημαντικά πρόσωπα:
    • (Τζάνε, Φιλον. 586⁸).
• 16)
  • α) (Με αντικ. τις λ. μαλλιά, δόντια) αποκτώ:
    • (Σταφ., Ιατροσ. 15⁴²²), (Ιατροσ. κώδ. υοζ´)·
  • β) παρουσιάζω (σύμπτωμα αρρώστιας):
    • Τσίτους και λάρια αγιάτρευτα να βγάλεις εις τα μάτια! (Φορτουν. Γ´ 183· Ιατροσ. κώδ. υξη´).
• 17)
  • α) (Προκ. για νερό) κάνω να βγει:
    • αν πας στην πέτρα την ξερήν, χρεία ’ναι νερόν να βγάλεις (Κορων., Μπούας 151)·
  • β) (προκ. για πύο, αίμα) κάνω να χυθεί, κάνω αφαίμαξη:
    • (Ασσίζ. 178³, 182²¹)·
  • γ) (μεταφ.) αντλώντας από κάπου αποκτώ:
    • την χάριν … της παρθένου Μαρίας δεν ημπορούμε … παρά να της σιμώσομεν εβγάνοντας την χάριν την κοινήν απού ήδωκεν εις όλους (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 397).
• 18)
  • α) Απομακρύνω, διώχνω κάπ. ή κ. από κάπου:
    • τον Τούρκον τον παράνομον εβγάλετε ’κ την Δύσην (Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 458)·
    • Βγάνοντας … τούτο τ’ αμπόδισμά σου (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ε´ [1661])·
  • β) (προκ. για μέλος του σώματος) αποτραβώ:
    • (Ιμπ. 533)·
  • γ) (προκ. για συναίσθημα, σκέψη, κ.τ.ό.) αποβάλλω, απομακρύνω, διώχνω:
    • (Διγ. Άνδρ. 368¹⁹), (Πένθ. θαν. 326), (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ε´ [153])·
  • δ) φρ. βγάνω από τον νουν μου, από τα λογικά μου, το λογισμό = εγκαταλείπω μια σκέψη, μια ιδέα, ξεχνώ:
    • (Κομν., Διδασκ. Δ 347), (Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 679), (Θυσ. 814)·
  • ε) (με λ. που φανερώνουν συναίσθημα) εκδηλώνω (συναίσθημα):
    • ηύρεν καιρόν το φαρμάκιν να βγάλει, οπού ’χεν στην καρδιάν του (Παλαμήδ., Βοηβ. 1253).
• 19) Μετακινώ κάπ. από κάπου:
  • αμάξι φέρασιν ολόχρυσον κι εβγάλαν την κόρη από τ’ άλογο και μέσα την εβάλαν (Διγ. O 2063).
• 20) Βγάζω, απομακρύνω κάπ. από μία θέση, από ένα αξίωμα:
  • (Τριβ., Ρε 107), (Ζήν. Πρόλ. 90).
• 21)
  • α) Εξαφανίζω, εξαλείφω:
    • ψάλλετε προς τον Κύριο και να βγάλει τους βαθρακούς από εμέν και από τον λαό μου (Πεντ. Έξ. VIII 4)·
  • β) (προκ. για κηλίδες ή ακαθαρσία) εξαλείφω, εξαφανίζω·
    • (εδώ μεταφ.):
      • όποιες στην τιμήν έτοιο ασκημάδι βάνου, σαπούνια δεν τα πλύνουσι μηδέ νερά τα βγάνου (Ερωτόκρ. Γ´ 1198)·
  • γ) εξαλείφω (εδώ μεταφ. προκ. για αμαρτίες):
    • με τα πάθη του έβγαλε (ενν. ο Θιος) τα δικά σου (Φαλιέρ., Ρίμ. 270)·
  • δ) (προκ. για πόνο, αρρώστια, κλπ.) εξαλείφω, εξαφανίζω αρρώστια ή σύμπτωμα αρρώστιας, θεραπεύω:
    • (Φορτουν. Γ´ 202), (Ασσίζ. 181¹⁴), (Πεντ. Δευτ. VII 15).
• 22) Σκοτώνω:
  • (Σταυριν. 1162)·
  • φρ. βγάνω κάπ. εκ την ζωήν = κάνω κάπ. να πεθάνει:
    • (Πένθ. θαν. 466).
• 23) Γλυτώνω (κάπ. από κ.):
  • να μασε βγάλεις τους πτωχούς εκ την αιχμαλωσίαν (Ιστ. Βλαχ. 2547· Ιντ. κρ. θεάτρ. Α´ 191)·
  • φρ. βγάνω κάπ. από την έννοια = απαλλάσσω κάπ. από τη φροντίδα:
    • (Ευγ. Γιαννούλη, Επιστ. 216¹⁸).
• 24) Σηκώνω, παίρνω κ. (ως δικό μου):
  • ημπορεί καλά να εβγάλει πάντα όσα έβαλεν εις την γην μου, εάν θέλει να τα πουλήσει (Ασσίζ. 202¹⁸).
• 25) Εξαιρώ:
  • δεν τυχαίνει καμιά γυναίκα … να πούσι τιμημένην, εβγάνοντας όποιαν ποτέ άνδρας δεν την πειράξει (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ´ [375]).
• 26) Ξεχωρίζω:
  • Έβγαλ’ από τα ρούχα σου κατά την μπόρεσή σου και δώσ’ πτωχών (Δεφ., Λόγ. 137)·
  • μετά βίας τον εβγάλαν εκ τε των νεκρών σωρείας (Ερμον. Φ 336).
• 27) Εκλέγω, τοποθετώ (για μια αποστολή):
  • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 462¹⁴).
• 28) (Προκ. για πολεμική επιχείρηση) μετακινώ από μία βάση στρατό, αρμάδα, κλπ.:
  • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 369⁷, 181²⁸).
• 29) Εξάγω (εμπόρευμα):
  • (Ασσίζ. 240²⁹, 272¹⁴).
• 30) Δημιουργώ (εκ του μηδενός):
  • με δίχως να χρεωστούσινε χρέος να των εβγάνουν; (Τζάνε, Κρ. πόλ. 253²).
• 31) (Προκ. για κείμενο, ποίημα, τραγούδι) συγγράφω, συνθέτω:
  • (Τζάνε, Φιλον. 588¹⁴), (Σκλάβ. 280), (Ερωτόκρ. Γ´ 1390).
• 32)
  • α) (Προκ. για χρήματα) κερδίζω:
    • (Δεφ., Λόγ. 99)·
  • β) κερδίζω ποσό αντίστοιχο με κ.:
    • διά πόσες ημέρες θέλει εβγάλει την τιμήν της από τα αβγά οπού γεννά; (Rechenb. 43).
• 33) Ονομάζω, δίνω όνομα σε κάπ.:
  • Ιμπέριον τον έβγαλαν εις όνομαν εκείνον (Ιμπ. (Legr.) 52)·
  • φρ.
    • (1) βγάνω όνομα σε κάπ. = ονομάζω, δίνω όνομα σε κάπ.:
      • (Κορων., Μπούας 8)·
    • (2) βγάνω όνομα κακό (σε κάπ.), βλ. όνομα Φρ. 6γ·
    • (3) βγάνω όνομα, φήμη = αποκτώ φήμη:
      • (Δεφ., Λόγ. 444), (Λίβ. Sc. 11).
• 34) Θεωρώ, χαρακτηρίζω κάπ. ως …:
  • Αυτείνο το ανδρόγυνον γι’ άρχοντες τους εβγάναν (Δεφ., Σωσ. 19).
• 35) Συμπεραίνω:
  • (Φορτουν. Γ´ 587).
• 36) Αποδεικνύω:
  • ψεματάρη βγάνω τον, τάχα πως δεν ηξεύρει (Αιτωλ., Μύθ. 16⁹).
• 37) Φρ. βγάνω φεϊτφάν, μαντάτο, ορισμό, πρόσταγμα = εκδίδω διάταγμα, βγάζω διαταγή:
  • (Ιστ. πατρ. 170¹²), (Μανολ., Επιστ. 173), (Δωρ. Μον. XXIV), (Χρον. Μορ. H 8269).
• 38) Φρ. βγάνω κάπ. από το δίκαιόν του = στερώ κάπ. από το δίκιο του:
  • (Ασσίζ. 27⁴).

[<(ε)βγάλλω. Ο τ. εβγάνω στο Βλάχ. (ευγάνω) και σήμ. ιδιωμ. Η λ. και σήμ. ιδιωμ.]