• Ά Μτβ.
  • 1)
    • α) Συναναστρέφομαι, κάνω παρέα με κάπ.:
      • (Σπαν. A 183)·
      • (προκ. για την επικοινωνία με το Θεό):
        • έλαμψεν το πρόσωπόν του (ενν. του Μωυσέως) μετά το να μιλεί με τον Θεόν (Πηγά, Χρυσοπ. 297 (13))·
    • β) συναντώ κάπ., βρίσκομαι μαζί με κάπ.:
      • «Δεν ηπορώ, άτυχε, να σε ομιλήσω ουδέ για να σε φιλήσω» (Συναξ. γυν. 628).
  • 2)
    • α) Μιλώ, απευθύνομαι με λόγο σε κάπ.:
      • (Πανώρ. Ά 239)·
      • το περιστέριν … του εμίλιε με ανθρωπίνην φωνήν (Ροδινός 224)·
      • μιλώ σε, ου μιλείς με (Σπαν. A 19 δις)·
      • (εδώ με υποκ. το Θεό):
        • (Χούμνου, Κοσμογ. 613)·
      • (μεταφ.):
        • Έρωτας … τυραννά με, … με το ξιφάρι μού μιλεί (Ερωτόκρ. Ά 1669)·
    • β) (με εμπρόθ. προσδ.) αναφέρω, κάνω λόγο σε κάπ. (για κάπ. ή για κ.):
      • για την κουζουλή τούτη θα του μιλήσω (Πανώρ. Γ́ 264· Δ́ 82).
  • 3) Μιλώ, λέω·
    • (με σύστ. αντικ.):
      • εμίλησε … λίγα (Ερωτόκρ. Β́ 330)·
      • ό,τι μιλώ γροικάς (Στάθ. Β́ 139)·
    • (με είδος σύστ. αντικ.):
      • Τι 'ναι τα λόγια οπού μιλείς (Ζήν. Ά 339).
  • 4) Προφέρω:
    • μα τ’ όνομα που την καρδιά μιλώντας το δροσίζει (Ερωφ. Δ́ 385).
  • 5) Εκστομίζω, τολμώ να πω:
    • την υψηλότητά σου παρακαλώ στά μίλησα συμπάθιο να μου δώσει (Ερωφ. Έ 639· Ριμ. Βελ. ρ 88)·
    • (με είδος σύστ. αντικ.):
      • πότες αποκότησε λόγο να σου μιλησει; (Ερωτόκρ. Ά 1480).
  • 6) Μονολογώ·
    • (εδώ με σύστ. αντικ.):
      • Δεν του γροικώ το τι μιλεί και θα παρασιμώσω (Ερωφ. Β́ 249).
  • 7) Ψιθυρίζω, μουρμουρίζω·
    • (εδώ με σύστ. αντικ.):
      • Είντα μιλείς; Δε σου γροικώ (Φορτουν. Δ́ 182).
  • 8) Συζητώ, κουβεντιάζω·
    • (με σύστ. αντικ.):
      • με τη νένα τση συχνιά εμίλιε τούτα-κείνα (Ερωτόκρ. Ά 435· Τζάνε, Κρ. πόλ. 549¹⁷).
  • 9)
    • α) Αφηγούμαι, διηγούμαι:
      • τους έρωτας του Διγενή να πω και να μιλήσω (Διγ. O 1554· Αχέλ. 1721)·
    • β) περιγράφω:
      • θέλω να αρχινίσω και καμπόσο να μιλήσω τα γυναίκεια φυσικά (Συναξ. γυν. 477).
  • 10) Διαδίδω, κυκλοφορώ φήμη:
    • πράγμα άλλο σ’ όλους δε μιλιέται (?)·
    • (εδώ με σύστ. αντικ.):
      • γροικάς είντα μιλού στη χώρα (Ερωτόκρ. Ά 594).
  • 11) Λέω, προσθέτω κ. καινούργιο:
    • δεν ευρέθηκε κανείς ποτέ να μου μιλήσει σ’ αστρονομία και σοφιά, μήτε εισέ μαγεία … (Ευγέν. 16).
  • 12) Ανακοινώνω, αναγγέλλω· ενημερώνω, ειδοποιώ:
    • έφυγε … χωρίς να μιλήσει τινός, ωσάν κρυφά (Χρον. σουλτ. 73¹⁵)·
    • (με σύστ. αντικ.):
      • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 421²¹)·
      • Σταθείτε να γροικήσομε τι θέλει να μιλήσει (Χορτάτση, Ελευθ. Ιερουσ. Δ́ 43).
  • 13) Διαβιβάζω μήνυμα:
    • Τούτα είπε Αλέξανδρος κι είπε να τα μηνύσουν, 'ς Δάρειον να παγαίνουσι και να του τα μιλήσουν (Αλεξ. 1282)·
    • (με πρόταση ως αντικ.):
      • αποκρισάρην έστειλεν να πα να του μιλήσει πως ο Μιχάλης έρχεται (Σταυριν. 437· Τζάνε, Κρ. πόλ. 544¹⁶).
  • 14) Παραγγέλλω· προστάζω:
    • (Ροδολ. Γ́ 50)·
    • να κάμω ό,τι εμίλησεν άγγελος κι ο Θεός μας (Θυσ. 282).
  • 15)
    • α) Εκφράζω, εξωτερικεύω, δηλώνω:
      • (Ερωφ. Γ́ 81)·
      • Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός να μιληθούν τα πάθη (Ερωτόκρ. Γ́ 565)·
    • β) εξομολογούμαι, εκμυστηρεύομαι, εμπιστεύομαι κ.·
      • (εδώ με σύστ. αντικ.):
        • Βλέπε ό,τι κια μου μίλησες, άλλος να μη γροικήσει (Ερωτόκρ. Ά 921· Φορτουν. Β́ 172).
  • 16) Εκθέτω, παρουσιάζω· αναπτύσσω:
    • εμίλησε (ενν. ο δεσπότης) της γαληνότητός του κατά μέρος τα όσα ήταν αναγκαία (Σεβήρ., Ενθύμ. 28).
  • 17) Υπερασπίζομαι:
    • (Ερωτόκρ. Β́ 972)·
    • Η γλώσσα τους … να πει το δίκιον της και να το ομιλήσει (Απόκοπ. Επίλ. I 504).
  • 18) Υποστηρίζω, πρεσβεύω, φρονώ·
    • (εδώ με σύστ. αντικ.):
      • απὄχει λάθος τά μιλώ, … του δικού μας βασιλιού την τύχη ας συντηρήσει (Ερωφ. Β́ 217).
  • 19) Επαινώ, εγκωμιάζω:
    • τσι χάρες σου πολλές φορές εμίλιε (Ερωτόκρ. Γ́ 694).
  • 20) Επισημαίνω, τονίζω:
    • τα κάλλη τα ωραιότατα τά 'χω … εφτάνασι, με διχωστάς πράμα άλλο να μιλήσω (Φορτουν. Ιντ. ά 77).
  • 21) Σημαίνω, υπονοώ, υποδηλώνω·
    • (εδώ με σύστ. αντικ.):
      • εκείνα τα φιλιά τα ψυχωμένα κι εισέ λαλιά μικρή πολλά μιλούσι (Σουμμ., Παστ. φίδ. Χορ. β́ [66]).
  • 22) Υπόσχομαι:
    • δεν στέκονται στον λόγον τους, σε κείνο που μιλούσι (Σταυριν. 1258).
  • 23) Διαπραγματεύομαι· κάνω συμφωνία, συναποφασίζω για κ.:
    • α θες να παντρευτείς, το γάμο να μιλήσω (Ερωτόκρ. Γ́ 735· Σουμμ., Ρεμπελ. 164).
  • 24)
    • α) Συμβουλεύω, νουθετώ:
      • Η νένα … εμίλιε τση σα μάννα τση (Ερωτόκρ. Ά 900)·
      • (με σύστ. αντικ.)
        • Σύμβουλε, τά μου μίλησες καλά 'χω γροικημένα (Ερωφ. Δ́ 601)·
    • β) με συμβουλές προσπαθώ να επηρεάσω τη γνώμη κάπ.· πείθω:
      • (Ερωφ. Δ́ 183)·
      • να μιλήσει τση κοπελιάς να συβαστεί (Φορτουν. Γ́ 127)·
    • γ) υποδεικνύω, συνιστώ:
      • (Ερωτόκρ. Γ́ 136)·
      • Φροσύνη, να του μιλήσεις προς εμάς να κάμ’ ελεημοσύνη (Πανώρ. Δ́ 196)·
    • δ) επιβάλλω, υπαγορεύω:
      • σ’ ό,τι μιλεί ο λογαριασμός, πολλά ήθελε μανίσει (Ερωτόκρ. Ά 1865).
  • 25) Εισηγούμαι, προτείνω· παρακινώ, παροτρύνω:
    • (Χούμνου, Κοσμογ. 1577)·
    • οι Τούρκοι … αρχίζου να μιλούσι τ’ αγά, για να παραδοθού (Τζάνε, Κρ. πόλ. 350²³).
  • 26) (Με κατηγ.) ονομάζω, αποκαλώ:
    • η πίστις των χριστιανών … περιστερά βασίλισσα απ’ όλους ομιλείται (Διγ. O 1052).
• B́ Αμτβ.
  • 1)
    • α) Μιλώ:
      • (Ερωτόκρ. Ά 889)·
      • καλά και δε μιλείς, τα μάτια 'μολογούσι (Ερωτόκρ. Ά 1101)·
      • (μεταφ.):
        • αν όλα βουβαθούσι μιλήσει θέλει κιας ο θάνατός μου (Πιστ. βοσκ. I 2, 26)·
      • (μεταφ. προκ. για τέλειο, «ολοζώντανο» καλλιτεχνικό δημιούργημα):
        • εφαίνετό σου (ενν. η ζγουραφιά) … κι ήθελε να μιλήσει (Ερωτόκρ. Ά 1497)·
    • β) (με υποκ. τη λ. χείλη) αρθρώνω λέξη, λόγο:
      • Τα χείλη μου τρομάσσουσι ν’ αρχίσου να μιλούσι (Ερωφ. Ά 127)·
    • γ) έχω ανθρώπινη λαλιά:
      • οι πέτρες δε μιλούσι (Πανώρ. Πρόλ. 57).
  • 2) Αναφέρομαι σε κ., κάνω λόγο για κ.:
    • δε μιλεί για μισεμούς, για ξενιτειά δε λέγει (Ερωτόκρ. Γ́ 288).
  • 3) Μιλώ μπροστά σε ακροατήριο, αγορεύω:
    • όταν εμίλιε επέφτασιν άνθη και επερεχούσαν όσους ευρίσκονταν μ’αυτόν (Λίμπον. Επίλ. 17· 53).
  • 4) Μιλώ άλλη (ξένη) γλώσσα:
    • να δεις στα ξένα … είντα λογής μιλούσι (Ερωτόκρ. Ά 1238).
  • 5) Εκστομίζω, τολμώ να πω:
    • Γλώσσα δεν έχει να το πει, χείλη να ομιλήσει (Περί ξεν. 72 κριτ. υπ).
  • 6) Εκφράζω γνώμη, άποψη:
    • λεύτερα να μιλήσω (Ερωφ. Δ́ 479).
  • 7) Εκφράζω δυσαρέσκεια, διαμαρτύρομαι:
    • άλλοι είν’ εδώ που τούτες σου τσι καύχησές περνούσι … μ’ αληθινά καμώματα, και πάλι δε μιλούσι (Χορτάτση, Ελευθ. Ιερουσ. Γ́ 58).
  • 8) Θρηνολογώ:
    • τα μάτια πάντα ετρέχασι κι η γλώσσα πάντα εμίλιε (Ερωτόκρ. Δ́ 1991).
  • 9) Καυχιέμαι, κομπάζω:
    • ήκαμεν (ενν. ο Διγενής) και δεν εμίλα, αλλ’ ευρέθην νικημένη (ενν. η Μαξιμίλλα) (Διγ. O 2392).
  • 10) Αφηγούμαι· αφηγούμενος απαριθμώ:
    • (Βεντράμ., Φιλ. 388)·
    • ιερείς αξιότατους … σου φέρνω και αφήνω και άλλους παλαιούς ογιά να μη μακραίνω, … όσον μιλώ (Τζάνε, Φιλον. 587⁹).
  • 11)
    • α) Συμβουλεύω, νουθετώ:
      • άνθρωπος σαν του βουληθεί να κάμει τό ξετρέχει … όποιος μιλεί, όφκαιρο κόπον έχει (Ερωτόκρ. Γ́ 164· Γ́ 271)·
    • β) (προκ. για δικηγόρο) δίνω νομικές συμβουλές:
      • ποτέ δεν ομιλεί (ενν. ο αβουγαδούρος) δίχως καλόν κανίσκι (Σαχλ., Αφήγ. 360).
  • 12) Συμφωνώ, συγκατατίθεμαι:
    • εδιαβήκαν χωριστά, καθώς αυτοί μιλήσαν (Παλαμήδ., Βοηβ. 1170· Χρον. σουλτ. 70²⁴).
  • 13) Ρωτώ:
    • (Σαχλ., Αφήγ. 389)·
    • πονηρά μιλεί να μάθει την υγειά του (Ερωτόκρ. Δ́ 1468).
  • 14) Συζητώ, κουβεντιάζω:
    • (Ερωφ. Γ́ 185)·
    • χορεύοντας μιλούσι (ενν. οι γυναίκες) με τους άνδρας (Συναξ. γυν. 620)·
    • απάνω 'ς τούτο θέλομε μιλήσει πάλι (Ερωφ. Ά 512).
  • 15) Διαβουλεύομαι, συνεννοούμαι:
    • εμίλησε (ενν. ο Ομέρ μπέης) μαζί με τον Φραντζέσκο και εσυβάστηκαν ότι … (Χρον. σουλτ. 101²⁷).

• Φρ.
• 1) Μιλεί το γράμμα = ομολογείται, είναι παραδεκτό:
  • (Ερωτόκρ. Δ́ 128), (Στάθ. Γ́ 102).
  • 2) Μιλώ αληθινά = λέω την αλήθεια για κ., αφηγούμαι τα γεγονότα όπως πραγματικά έχουν:
    • (Βεν. 3).
  • 3) Μιλώ αμοναχός μου = μονολογώ·παραμιλώ:
    • (Βοσκοπ. 370).
  • 4) Μιλώ κακό = κακολογώ, κατακρίνω:
    • (Πανώρ. Έ 2).
  • 5) Μιλώ κ. μέσα μου = ψιθυρίζω, μουρμουρίζω:
    • (Ερωφ. Β́ 95).
  • 6) Μιλώ κομπώματα = λέω ψέματα:
    • (Ερωτόκρ. Β́ 879).
  • 7) Μιλώ λογαριασμό, βλ. λογαριασμός Φρ. 3.
  • 8) Μιλώ με την καρδιάν = μιλώ «από μέσα μου»:
    • (Ερωτόκρ. Γ́ 1733).
  • 9) Μιλώ ορθά = μιλώ απερίφραστα, με ειλικρίνεια:
    • (Σπαν. (Μαυρ.) P 153).
  • 10) Μιλώ περίσσο = περιττολογώ:
    • (Ερωφ. Ά 354).
  • 11) Μιλώ φρόνιμα = μιλώ συνετά, με περίσκεψη:
    • (Βεν. 2).
  • 12) Μιλώ χοντρά = μιλώ άκομψα, με αγένεια, ανάγωγα:
    • (Ριμ. κόρ. 691).
  • 13) Ομιλώ πολλά = συζητώ, αναφέρομαι δια μακρών, διεξοδικά:
    • (Χρον. σουλτ. 70¹⁰).
  • 14) Τα μιλώ = συζητώ, κουβεντιάζω φιλικά, εμπιστευτικά με κάπ.:
    • (Ερωτόκρ. Γ́ 1483).

[αρχ. ομιλέω. Τ. ημιλώ και μιλιώ σήμ. ιδιωμ. Ο τ. μιλώ στο Βλάχ. και σήμ.]