ΛΗΜΜΑ

• δεῖ
• ρήμα
• απρόσωπο

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ

• Α. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ 1. είναι ανάγκη, πρέπει, επιβάλλεται |με αιτ. και απρφ. |με δοτ. προσ. και απρφ. |με ονoμ. προσ. και απρφ. |με ὅπως και ὅπως μή και οριστ. μέλλ. |απόλ. 2. υπάρχει ανάγκη, υπάρχει έλλειψη κπ. πράγματος |με αιτ. προσ. και γεν. πράγμ. |με δοτ. προσ. και γεν. πράγμ. |μτχ. ενεστ.=υπολείπεται, χρειάζεται, απαιτείται |το ουδ. μτχ. δέον απόλ. 3. δέων, δέουσα, δέον=ο αναγκαίος, ο απαραίτητος, ο κατάλληλος Β.ΜΕΣΟ είναι ανάγκη, πρέπει, επιβάλλεται να γίνει κτ. |φρ. ὀλίγου δεῖ, μικροῦ δεῖ ,τοσούτου δεῖ=σχεδόν, παραλίγο, λίγο έλειψε να... |φρ. πολλοῦ δεῖ=πολύ απέχει από το να...,χρειάζεται πολύ για να... |φρ. πολλοῦ γε δεῖ (αρνητικά στο τέλος πρότασης)=και βέβαια όχι |φρ. οὐδέ πολλοῦ δεῖ=σε καμιά περίπτωση

Εμφάνιση/Απόκρυψη Σημασιολογίας

• Α. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ
• 1. είναι ανάγκη, πρέπει, επιβάλλεται
• με αιτ. και απρφ.
• ΕΥΡ Ηρακλ 958 δεῖ σε κατθανεῖν κακῶς
• ΘΟΥΚ 4.10.4 τό τε πλῆθος αὐτῶν οὐκ ἄγαν δεῖ φοβεῖσθαι
• ΙΣΟΚΡ 6.106 δεῖ δὲ μηδὲ τοῦτο λανθάνειν ὑμᾶς
• με δοτ. προσ. και απρφ.
• ΞΕΝ ΚΑναβ 3.4.35 δεῖ ἐπισάξαι τὸν ἵππον Πέρσῃ ἀνδρὶ καὶ χαλινῶσαι
• ΠΛ Φιληβ 33b μηδὲν δεῖν μήτε μέγα μήτε σμικρὸν χαίρειν τῷ τὸν τοῦ νοεῖν καὶ φρονεῖν βίον ἑλομένῳ
• με ονoμ. προσ. και απρφ.
• ΔΗΜ 51.2 διό φημι δεῖν αὐτὸς στεφανοῦσθαι
• με ὅπως και ὅπως μή και οριστ. μέλλ.
• ΣΟΦ Αι 556 δεῖ σ' ὅπως πατρὸς δείξεις ἐν ἐχθροῖς, οἷος ἐξ οἵου ΄τράφης
• απόλ.
• ΘΟΥΚ 2.74.1 ἀλλ' ἀνέχεσθαι καὶ γῆν τεμνομένην, εἰ δεῖ, ὁρῶντας καὶ ἄλλο πάσχοντας
• ΣΟΦ ΟιδΤ 1273 ἀλλ΄ ἐν σκότῳ τὸ λοιπὸν οὓς μὲν οὐκ ἔδει ὀψοίαθ΄
• 2. υπάρχει ανάγκη, υπάρχει έλλειψη κπ. πράγματος
• με αιτ. προσ. και γεν. πράγμ.
• ΑΙΣΧ Πρ 86 αὐτὸν γάρ σε δεῖ προμηθέως
• ΕΥΡ Εκ 1021 πάντα πράξας, ὧν σε δεῖ
• ΕΥΡ Ρησ 837 μακροῦ γε δεῖ σε καὶ σοφοῦ λόγου
• με δοτ. προσ. και γεν. πράγμ.
• ΙΣΟΚΡ 4.78 ὅτι τοῖς καλοῖς κἀγαθοῖς τῶν ἀνθρώπων οὐδὲν δεήσει πολλῶν γραμμάτων
• μτχ. ενεστ.=υπολείπεται, χρειάζεται, απαιτείται
• ΘΟΥΚ 8.6.5 ἑνὸς δέον εἰκοστὸν ἔτος
• το ουδ. μτχ. δέον απόλ.
• ΔΗΜ 21.90 πρὸς ἣν οὐκ ἀπήντα δέον
• 3. δέων, δέουσα, δέον=ο αναγκαίος, ο απαραίτητος, ο κατάλληλος
• ΘΟΥΚ 1.22.1 ὡς δ΄ ἂν ἐδόκουν ἐμοὶ ἕκαστοι περὶ τῶν αἰεὶ παρόντων τὰ δέοντα μάλιστ΄ εἰπεῖν
• Β.ΜΕΣΟ είναι ανάγκη, πρέπει, επιβάλλεται να γίνει κτ.
• ΣΟΦ ΟιδΚ 570 ὥστε βραχέ΄ ἐμοὶ δεῖσθαι φράσαι
• φρ. ὀλίγου δεῖ, μικροῦ δεῖ ,τοσούτου δεῖ=σχεδόν, παραλίγο, λίγο έλειψε να...
• ΞΕΝ Ελλ 2.4.21 οἵ ἰδίων κερδέων ἕνεκα ὀλίγου δεῖν πλείους ἀπεκτόνασιν Ἀθηναίων
• ΙΣΟΚΡ 8.44 καὶ πόλεμον μὲν μικροῦ δεῖν πρὸς ἅπαντας ἀνθρώπους ἀναιρούμεθα
• ΔΗΜ 18.269 καὶ λέγειν μικροῦ δεῖν ὅμοιόν ἐστι τῷ ὀνειδίζειν
• φρ. πολλοῦ δεῖ=πολύ απέχει από το να...,χρειάζεται πολύ για να...
• ΠΛ Κρατ 404b καὶ τό γε ὄνομα ὁ "Ἅιδης," ὦ Ἑρμόγενες, πολλοῦ δεῖ ἀπὸ τοῦ ἀιδοῦς ἐπωνομάσθαι, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἀπὸ τοῦ πάντα τὰ καλὰ εἰδέναι, ἀπὸ τούτου ὑπὸ τοῦ νομοθέτου "Ἅιδης" ἐκλήθη
• φρ. πολλοῦ γε δεῖ (αρνητικά στο τέλος πρότασης)=και βέβαια όχι
• ΠΛ Θεαιτ 166b αὐτίκα γὰρ δοκεῖς τινά σοι...μνήμην παρεῖναί τῳ...πάθος οἷον ὅτε ἔπασχε͵ μηκέτι πάσχοντι; πολλοῦ γε δεῖ
• φρ. οὐδέ πολλοῦ δεῖ=σε καμιά περίπτωση
• ΔΗΜ 20.20 φανήσεται γὰρ, οὐδὲ πολλοῦ δεῖ, τῆς γενησομένης ἄξιον αἰσχύνης

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ

• < ΔΕΩ >
• Από το θέμα δευ- ή δευσ- , ιε. *douso.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ

• δεῖ, ἔδει, δεήσει, ἐδέησε, δεδέηκε, (μτγν. ἐδεδεήκειν)
• δεῖται, ἐδεῖτο, δεήσεται, δεδέηται, (μτγν. ἐδεδέητο)
• παθ. μέλλ. δεηθήσεται, παθ. αόρ. ἐδεήθη

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

• ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • ουσιαστικά: δέησις 'έλλειψη, ανάγκη, ερώτηση, παράκληση', δέημα 'παράκληση', ἔνδεια, ἔκδεια 'έλλειψη, καθυστέρηση', σιτοδεία 'έλλειψη σίτου'
  • ρήματα: ἀποδέω 'είμαι λιγότερος, υπολείπομαι', ἐνδέω 'στερούμαι, έχω έλλειψη', προσδέω 'χρειάζομαι ακόμη', ἐπιδέομαι 'στερούμαι'
  • επίθετα: δεητικός 'παρακλητικός, ικετευτικός', ἐνδεής 'αυτός που έχει έλλειψη από κάτι', ἐπιδεής, ἡμιδεής 'κατά το ήμισυ πλήρης', ὑποδεής 'κατώτερος', καταδεής 'ελλιπής'
  • επιρρήματα: ἐνδεῶς, καταδεῶς
• ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
  • ιων. ἐπιδευής, ιων. ἐπιδεύομαι 'στερούμαι'
• ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
  • ουσιαστικά: προσδέησις
  • ρήματα: ὑπερδέομαι 'παρακαλώ για κάποιον'
  • επίθετα: ἀποδεής 'αυτός που δεν είναι πλήρης', ἀδεής 'αυτός που δεν χρειάζεται τίποτα', ἀδέητος 'αυτός που δεν έχει ανάγκη από κάτι '
  • επιρρήματα: ἐνδεόντως
• ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΔΗΜΩΔΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Επιτομή Λεξικού Κριαρά %δεη%
• ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΩΣ ΚΑΙ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
  • δεοντολογία
• ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Λεξικό Γεωργακά %δεον%
  • Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής %δεη%, %δει%, %δεο%
• ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
  • Απουλ. ενdειάτζομαι, ᾽νdειάτζομαι, ανdειάτζομαι 'είμαι χρήσιμος'
  • Τα σύνθετα ομόηχα επίθετα σε -δεής, ἀδεής (μτγν.) 'άφοβος', ὑπερδεής 'ατρόμητος', όπως και το ουσιαστικό ἄδεια 'έλλειψη φόβου, ασφάλεια', προέρχονται από το ρήμα δείδω 'φοβάμαι' και όχι από το δέω.