Πειραματική τεχνική που συγκαταλέγεται στις on-line μεθόδους και χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της μελέτης τόσο της σημασιακής μνήμης όσο των διαδικασιών που λαμβάνουν χώρα κατά την αναγνώριση λέξης. Κατά τη διάρκεια της δοκιμασίας το υποκείμενο πρέπει να αποφασίσει γρήγορα αν η ακολουθία γραμμάτων που του παρουσιάζεται είναι λέξη ή όχι (π.χ. πηλός/ πηρός), ενώ ο πειραματιστής καταμετρά τον χρόνο αντίδρασης αλλά και τα ποσοστά λάθους. Η δοκιμασία μπορεί να γίνει με οπτικό (μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή) ή ακουστικό ερέθισμα, ενώ η ψευδολέξη ακολουθεί τους φωνοτακτικούς κανόνες της γλώσσας.

Η δοκιμασία αυτή συχνά χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλες τεχνικές, όπως του σημασιολογικού εναύσματος [semantic priming] (βλ. καταρχήν Meyer & Schvaneveldt 1971), διευκολύνοντας την απόφαση για την αναγνώριση της λέξης, στον βαθμό που η αρχική λέξη που είναι σημασιακά συγγενής με τη λέξη-στόχο, λειτουργεί ως «δόλωμα» για την πρόσβαση της δεύτερης (π.χ. η προηγούμενη εμφάνιση της λέξης αγγείο διευκολύνει την αναγνώριση της λέξης πηλός και καθιστά ταχύτερη την απόφαση). Είναι, επίσης, από τις δοκιμασίες οι οποίες έχουν χρησιμοποιηθεί για να αποδειχθεί ότι οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες λέξεις αναγνωρίζονται γρηγορότερα καθώς σε αυτή την περίπτωση η απόφαση παίρνεται ταχύτερα.

Ένα πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει αυτή η μέθοδος είναι ότι η ακρίβεια και η ταχύτητα της απάντησης λειτουργούν με τρόπο αντιστρόφως ανάλογο ως προς την παραγωγή των αποτελεσμάτων: όσο γρηγορότερα απαντούν τα υποκείμενα τόσο περισσότερα λάθη κάνουν. Κατά συνέπεια, οδηγίες προς τα υποκείμενα που δίνουν έμφαση στην ακρίβεια έχουν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη ακρίβεια αλλά βραδύτερο χρόνο αντίδρασης. Και αντίστροφα: οδηγίες που εστιάζουν στην ταχύτητα έχουν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη ταχύτητα αλλά περισσότερα λάθη. Γι' αυτό τον λόγο, κατά τον σχεδιασμό του πειράματος ζητούμενο είναι να επιτευχθεί η εξισορρόπηση ταχύτητας-ακρίβειας.

Η δοκιμασία της λεξικής απόφασης έχει υποστεί κριτική στο πλαίσιο μιας συζήτησης όπου διερευνάται αν αυτή ή η δοκιμασία κατονομασίας μπορούν να συλλάβουν καλύτερα τον πρώιμο, αυτόματο χαρακτήρα των διαδικασιών που εμπλέκονται στην αναγνώριση λέξης. Ειδικότερα, έχει διατυπωθεί η κριτική ότι η δοκιμασία της λεξικής απόφασης αντικατοπτρίζει περισσότερο τις στρατηγικές που υιοθετούν τα υποκείμενα παρά τις αυτόματες διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την πρόσβαση στο λεξικό . Και αυτό γιατί η απόφαση (αν πρόκειται για λέξη ή όχι) λαμβάνεται αφού έχει γίνει η πρόσβαση στο λεξικό και καθορίζεται από στρατηγικές που επιλέγει το υποκείμενο ανάλογα με τα δεδομένα, όπως οι προσδοκίες που διαμορφώνει ή η χρησιμοποίηση πληροφοριών μετά την πρόσβαση στο λεξικό.

Μ. Θεοδωροπούλου

Πηγές

• Berko Gleason, J. & N. Bernstein Ratner, επιμ. 1998. Psycholinguistics. Fort Worth: Harcourt Brace College Publishers.
• Caron, J. 1989. Précis de psycholinguistique. Παρίσι: PUF.
• Harley, T. 2001. The Psychology of Language. From Data to Theory. Hove: Psychology Press.
• Meyer, D. E. & R. W. Schvaneveldt. 1971. Facilitation in recognizing pairs of words: Evidence of a dependence between retrieval operations. Journal of Experimental Psychology 90: 227-234.

Πεδίο