ΣΤΟ ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Φαινόμενα

1.4 Πώς ανακρίνουμε τη φύση Η επιστημονική μέθοδος.

Τα δύο λαμπρότερα ουράνια σώματα συναντήθηκαν χθες στον ουρανό

"Έλα μάνα, νίκησα"

Οι φυσικοί δεν περιορίζονται απλώς σε καταγραφή και ταξινόμηση των παρατηρήσεων τους για τη φύση.

Ο Δίας και η Αφροδίτη, ορατοί με γυμνό μάτι στον καθαρό από σύννεφα ουρανό της Θεσσαλονίκης, πρόσφεραν χθες για δύο περίπου ώρες μετά τη δύση του ήλιου ένα κυριολεκτικά λαμπρό θέαμα στους Θεσσαλονικείς, που συγκεντρώθηκαν κατά εκατοντάδες να απολαύσουν την ουράνια συνάντηση μέσα από το ειδικό τηλεσκόπιο του Εργαστηρίου Αστρονομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης.

Σόου μονομαχιών, νίκες με γεύση "αίματος" και ψηφοφορίες που ανέδειξαν το νέο μπιγκμπραδερικό πρότυπο του καλόπαιδου με ταλέντο

Θέτουν ερωτήματα και δίνουν απαντήσεις σχετικά με αυτή.

Πρόκειται για μια εντυπωσιακή σύνοδο πλανητών που συμβαίνει μία φορά στα 20 χρόνια.

ΠΟΠΗ ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΟΥ

Χρησιμοποιούν δηλαδή μια μέθοδο με την οποία ανακρίνουν τη φύση.

Το φαινόμενο είναι πιο ευκρινές από τον ουρανό της Αγγλίας, αλλά αυτό δεν πτόησε τους υπεύθυνους του Εργαστηρίου του ΑΠΘ, που οργάνωσαν χθες μια ειδική βραδιά για το κοινό της πόλης.

Ο Νότης Χριστοδούλου ("Fame Story") και η Ειρήνη Πιπιτσούλη ("Φάρμα") ήταν οι - αναμενόμενοι - νικητές των ριάλιτι, παρά τις εντάσεις και τις ανατροπές που συνέβησαν τον τελευταίο καιρό στα τηλεπαιχνίδια

Βέβαια όπως κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα έτσι και αυτή έχει πολλές όψεις.

"Στην αρχή φοβόμασταν ότι η νέφωση πάνω από τη Θεσσαλονίκη θα εμπόδιζε την οπτική επαφή με τους πλανήτες, έστω και μέσω του υψηλής ευκρίνειας τηλεσκοπίου, αργότερα όμως τα σύννεφα διαλύθηκαν και η οργάνωση της παρατήρησης για το κοινό της πόλης ήταν εφικτή", λέει ο καθηγητής Ιωάννης Σειραδάκης, ένας από τους ξεναγούς της βραδιάς. Με μονομαχίες στον αχυρώνα της Φάρμας για το Mega, με ψηφοφορίες για τον καλύτερο αοιδό που ανέδειξε το Fame story για τον Antenna, οικογενειακά για την κρατική τηλεόραση αφού συνδέθηκε με το αδελφό έθνος των Κυπρίων σε ένα μαραθώνιο πρόγραμμα και με τα υπαίθρια γλέντια των μεγάλων δήμων για τον Alpha η τηλεοπτική υποδοχή του νέου χρόνου είχε την κουρασμένη λάμψη μιας πρωτοτυπίας που δεν υπήρξε.

Ωστόσο περιλαμβάνει ορισμένα βασικά βήματα που ονομάζουμε συνολικά επιστημονική μέθοδο.

Όπως τονίζουν οι ειδικοί, η επόμενη συνάντηση των δύο αυτών πλανητών υπολογίζεται ότι θα γίνει το 2016, ενώ ήδη η απόσταση μεταξύ τους μειώνεται, καθώς η Αφροδίτη κινείται προς τα ανατολικά και ο Δίας προς τα δυτικά. Η κρατική τηλεόραση με την αποκαθαρμένη πρώην ριαλιτζού Σεμίνα Διγενή στο στούντιο της Αθήνας και τον Κώστα Βαξεβάνη στην Κύπρο γιόρτασε την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον του μαρτυρικού νησιού με ένα πρόγραμμα γεμάτο μνήμες και τραγούδια, ίσως όχι εορταστικό με τον τρόπο που έχουμε συνηθίσει, αλλά με τη συγκίνηση μιας οικογενειακής συνάντησης.

Για να γνωρίσουμε τη φύση αρχικά πρέπει να παρατηρήσουμε προσεκτικά ό,τι υπάρχει γύρω μας.

Η επόμενη συνάντηση των πλανητών που κινούνται στις εσωτερικές τροχιές του Ήλιου θα γίνει το Μάιο του 2005. Μέχρι τότε όμως οι φίλοι… της ουράνιας παρατήρησης, που εάν κρίνει κανείς από τη χθεσινή προσέλευση υπολογίζονται σε αρκετές εκατοντάδες, μπορούν να επισκέπτονται το Εργαστήριο Αστρονομίας του ΑΠΘ.

Συγκινήσεις είχαν και οι νικητές των ριάλιτι, που παρά τις εντάσεις και τις ανατροπές οι οποίες συνέβησαν στα τηλεπαιχνίδια τον τελευταίο καιρό, ήταν τελικώς οι αναμενόμενοι και σύμφωνα με την μπιγκμπραδερική παράδοση των ημερών υποδέχτηκαν τη νέα χρονιά με τη νίκη τους.

Αν και σήμερα αυτή η άποψη φαίνεται αυτονόητη, σε άλλες εποχές υπήρχαν στοχαστές που την απέρριπταν.

"Η παρατήρηση και η ανοιχτών θυρών ξενάγηση οργανώνονται από το προσωπικό του εργαστηρίου μία φορά το μήνα, όταν η Σελήνη βρίσκεται στο ένα τέταρτό της κι όταν φυσικά ο καιρός το επιτρέπει", εξηγεί ο Ιωάννης Σειραδάκης.

Ο έλα-μάνα-μπήκα-Νότης (την ημέρα έναρξης του ριάλιτι τον είχαμε δει να τηλεφωνεί στη μάνα του για να της ανακοινώσει ότι τον επέλεξαν για το κοπάδι του ριάλιτι) ήταν ο κορυφαίος του Fame story.

Ο Πλάτων για παράδειγμα θεωρούσε ότι δεν μπορούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας την αληθινή φύση των πραγμάτων παρά μόνο με τη λογική και το διαλογισμό.

Εάν αναρωτηθείτε λοιπόν από πού προέρχονται τα δύο λαμπερά… μάτια που εμφανίστηκαν στον ουρανό της Θεσσαλονίκης, μη βιαστείτε να βγάλετε συμπεράσματα.

Με ένα έλα-μάνα-νίκησα δικαίωσε τις ελπίδες του ο νεαρός με το κοκαλωμένο όρθιο μαλλί, που δεν μπλέχτηκε στους καβγάδες, που όλους τους αγαπούσε, που δεν είχε ακραία ξεσπάσματα, παρά μόνο σε μια στιγμή συναισθηματικής φόρτισης, όταν ζήτησε από τους καθηγητές του να τον προστατέψουν σε προηγούμενη ψηφοφορία, με τη φατσούλα που παραπέμπει στο στυλ των Ουάν, άρα σύμφωνη με τα δεδομένα των σουξεδιάρικων ποπ αοιδών, αγαπημένος του κοριτσοκοινού, που ούρλιαζε Νό-της, Νό-της, δηλαδή με έτοιμο κοινό για τη δισκογραφία.

Πιο μετριοπαθής ο Ηράκλειτος θεωρούσε αυτό το στόχο όχι ακατόρθωτο αλλά δύσκολο.

Το πιο λαμπρό είναι ο πλανήτης Αφροδίτη, το τρίτο λαμπρότερο ουράνιο σώμα μετά τον Ήλιο και τη Σελήνη, και ακριβώς δίπλα του λιγότερο λαμπρός είναι ο πλανήτης Δίας.

Τα 'χε όλα για να προτιμηθεί ο Νότης, καλόπαιδο, σεβασμό στη μαμά και την αγαπημένη του, ένα νέο μπιγκμπραδερικό πρότυπο.

Διαφορετικός όμως είναι ο επιστημονικός τρόπος σκέψης που προάγει τη γνώση και τη τεχνολογία της σύγχρονης εποχής:

Στελίνα Μαργαριτίδου

Τρία αγόρια βρέθηκαν να μάχονται για την πρώτη θέση, ο Θάνος, ο Γρηγόρης και ο Νότης, αφού αποκλείστηκαν και τα τελευταία δύο κορίτσια, η Φωτεινή και η Ελεάνα, πληρώνοντας προφανώς την εμπλοκή τους στα εσωτερικά ξεκατινιάσματα, που προκάλεσε ο Ανδρέας Μικρούτσικος.

Η παρατήρηση αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό της επιστημονικής μεθόδου.

Ο τελευταίος με τηλεφωνική παρέμβαση στο σόου επιδόθηκε σε 15λεπτο μονόλογο, με άφθονα μεγαλομανή "εγώ", για να εξηγήσει ότι αυτός να βοηθήσει τα παιδιά να δείξουν τον εαυτό τους ήθελε.

Η απλή παρατήρηση δεν αρκεί για την πλήρη μελέτη των φαινομένων.

Δεν έλειψαν και οι "μπηχτές" της στιχουργού Δρούτσα προς την αοιδό Κούκα, η οποία απέφυγε να παραστεί στο σόου του τελικού με δικαιολογία την εργασία της, αλλά μάλλον δεν επιθυμούσε να αντιμετωπίσει τέτοια ημέρα τα γνωστά "καρφιά" για τη συμπεριφορά της προς τα παιδιά, τα οποία δεν απέφυγε ο Αντώνης Βαρδής.

Ο Γαλιλαίος προχώρησε πέρα από αυτή και εφάρμοσε για πρώτη φορά την επιστημονική μέθοδο.

Η Άσπα-των-καβγάδων έκανε τραγουδιστική εμφάνιση και είπε δυο κουβεντούλες με το γνωστό κακιωμένο χαμόγελο του εγώ-είμαι-σπουδαία-εσείς-δεν-το-γνωρίζετε.

Ας δούμε πώς ο Γαλιλαίος εφάρμοσε αυτή τη μέθοδο στη μελέτη της πτώσης των σωμάτων:

Μέσα σε αυτό το μάλε-βράσε πάντως ο Νότης είχε το συμβόλαιό του με τη δισκογραφική και τη μαμά δίπλα του να ευχαριστεί Ελλάδα-Κύπρο-Αμερική- Αυστραλία μέσα στον μητρικό ενθουσιασμό και την ελπίδα ότι ήδη ξεκίνησε η διεθνής καριέρα του κανακάρη.

Αρχικά θεώρησε την άποψη του Αριστοτέλη για την πτώση των σωμάτων, ως υπόθεση της οποίας η αλήθεια έπρεπε να ελεγχθεί.

Η Φάρμα εξελίχθηκε σε σόου μονομαχιών, αφού προβλήθηκαν σε επανάληψη όλες, για να ξαναθυμηθούμε τις αιμοσταγείς στιγμές, προβλήθηκαν και όλοι οι καβγάδες, αλλά και οι στιγμές της πλάκας και τέλος έμειναν να μονομαχούν Ειρήνη - Γιάννης, οι δύο εκπρόσωποι των αντιμαχόμενων πλευρών της αγροτοτουριστικής παρέας.

Πώς;

Νικήτρια η νεαρή τα-κάνω-όλα-ξεσκατίζω-αγελάδες-και-βουτάω-στο-παγωμένο-ρυάκι.

Με αναπαραγωγή του φαινομένου της πτώσης κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, δηλαδή με πείραμα.

Ξεσπάσματα ενθουσιασμού από τους κολλητούς της - αντάλλαξε βλέμμα γεμάτο νόημα θα-νικήσω-για-σένα με τον Αλέξη πριν από τη μονομαχία - μουδιασμένα τα συγχαρητήρια από τους υπόλοιπους, μερικά δάκρυα, σαμπάνια και πυροτεχνήματα και το άγριο αλληλοφάγωμα των φάρμερ πήρε τέλος.

Άφησε να πέσουν από τον κεκλιμένο πύργο της Πίζας σφαίρες διαφορετικού βάρους.

Η μπιγκμπραδερική εκδοχή των δύο ριάλιτι άφησε στη μνήμη το σκληρό αλληλοφάγωμα των ανθρώπων που εγκλωβίζονται χωρίς επιλογές σε μικρούς χώρους, το θέαμα ανταριασμένων ψυχών, την ανθρωποφαγική απόλαυση του τηλεοπτικού φακού, που αποτυπώνει τα άγρια και τα προσφέρει για κατανάλωση απομακρύνοντας τη σκέψη από τα ουσιαστικά της ζωής, που είναι να βρούμε τρόπους επιβίωσης και γλυκιάς αποδοχής του διαφορετικού σ' έναν κόσμο που υπόσχεται τη διαφάνεια, αλλά μόνο στο χειρότερο κομμάτι του.

Τότε, οι μαθητές του παρατήρησαν ότι οι σφαίρες έφθαναν στο έδαφος σχεδόν ταυτόχρονα. Αυτό το πειραματικό αποτέλεσμα, διέψευσε την άποψη του Αριστοτέλη για την πτώση των σωμάτων.

Τώρα, χρειαζόταν μια νέα υπόθεση. Ο Γαλιλαίος υπέθεσε ότι όλα τα σώματα όταν αφεθούν από το ίδιο ύψος πέφτουν συγχρόνως στο έδαφος. Και τότε ήρθε η έκπληξη! Ένας μαθητής του άφησε από το ίδιο ύψος μια μεταλλική σφαίρα και ένα φύλλο χαρτί. Το χαρτί έπεσε πολύ πιο αργά από τη σφαίρα. Ο Γαλιλαίος τσαλάκωσε το χαρτί και το έκανε χάρτινη σφαίρα. Η χάρτινη σφαίρα έπεφτε πολύ πιο γρήγορα από το φύλλο και σχεδόν ταυτόχρονα με τη μεταλλική. Το φύλλο και η χάρτινη σφαίρα είχαν το ίδιο βάρος αλλά διαφορετική επιφάνεια σε επαφή με τον αέρα. Ο Γαλιλαίος διατύπωσε μια πιο ολοκληρωμένη υπόθεση: όταν δεν υπάρχει αέρας, δηλαδή στο κενό, όλα τα σώματα πέφτουν συγχρόνως στο έδαφος, όταν αφεθούν από το ίδιο ύψος. Αυτήν την υπόθεση επιβεβαίωσε προσεκτικά στο εργαστήριο του.

Εικόνα 1.13. Ο πύργος της Πίζας. Το «πρώτο ερευνητικό εργαστήριο»

Τι γίνεται όμως όταν δυο σώματα πέσουν από διαφορετικό ύψος; Αν για παράδειγμα το ένα πέφτει από ύψος που είναι διπλάσιο του άλλου; Αυτό που βρίσκεται ψηλότερα πέφτει σε διπλάσιο χρόνο; Ο Γαλιλαίος βρέθηκε στην ανάγκη να εργασθεί στο εργαστήριο του. (Ίσως θελήσετε και σεις να τον μιμηθείτε). Εκεί επανέλαβε το πείραμα αρκετές φορές. Κάθε φορά μετρούσε το ύψος και τον αντίστοιχο χρόνο πτώσης μέχρι το πάτωμα του εργαστηρίου. Ο Γαλιλαίος βελτίωσε την τεχνική μέτρησης του χρόνου και το σφάλμα της μέτρησης. Δηλαδή κατάφερε να περιορίσει τη διαφορά μεταξύ της πραγματικής και της μετρούμενης τιμής. Τελικά βρήκε την αντιστοιχία μεταξύ του χρόνου και του ύψους και διατύπωσε μια μαθηματική σχέση.

Μερικές δεκαετίες αργότερα η υπόθεση του Γαλιλαίου εντάχθηκε στο πλαίσιο μιας καλά θεμελιωμένης και γενικής θεωρίας: της θεωρίας του Νεύτωνα για την κίνηση των σωμάτων γήινων και ουρανίων. Έτσι η μαθηματική σχέση απέκτησε την ισχύ φυσικού νόμου. Συγχρόνως επινοήθηκε τρόπος αφαίρεσης του αέρα και επιβεβαιώθηκε πειραματικά η σύγχρονη πτώση των σωμάτων στο κενό. Με το πέρασμα του χρόνου οι πειραματικές τεχνικές βελτιώθηκαν (εικ. 1.14). Σήμερα τα πειράματα πτώσης των σωμάτων πραγματοποιούνται και με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή. Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατό να διαφοροποιήσουμε τις συνθήκες διεξαγωγής του πειράματος αλλά και να πετύχουμε τον επιθυμητό βαθμό ακρίβειας.

Τα σημαντικότερα στοιχεία της επιστημονικής μεθόδου είναι: η παρατήρηση, η υπόθεση, και το πείραμα. Στο πείραμα αναγκαία είναι η μέτρηση μεγεθών για την επιβεβαίωση ή απόρριψη της υπόθεσης, Αυτή η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη γενίκευση της υπόθεσης οπότε προκύπτει μία θεωρία. Στο πλαίσιο της θεωρίας εμφανίζονται νέες προβλέψεις που πρέπει να επιβεβαιωθούν με τη παρατήρηση και το πείραμα.

Κάθε θεωρία ωστόσο είναι προσωρινή. Αν σε κάποια πρόβλεψη της αποδειχθεί λανθασμένη, τότε πρέπει να την αναθεωρήσουμε. Οι επιστήμονες αποδέχονται τα αποτελέσματα των παρατηρήσεων και των πειραμάτων ακόμα και αν τα ήθελαν διαφορετικά. Δεν αποδέχονται την αυθεντία και το δογματισμό. Η επιστημονική αλήθεια δεν είναι αιώνια και αμετάβλητη. Οι θεωρίες ελέγχονται, εξελίσσονται και όταν δεν συμφωνούν με την παρατήρηση ή το πείραμα προσαρμόζονται ή απορρίπτονται.

Βέβαια οι επιστήμονες δεν ακολουθούν πάντοτε όλα τα βήματα της επιστημονικής μεθόδου και με συγκεκριμένη σειρά. Πολλές ριζοσπαστικές ιδέες προτάθηκαν και ανακαλύψεις πραγματοποιήθηκαν από ποικίλες αφετηρίες. Η έμπνευση συνεργάζεται στενά με τη διαίσθηση και τη φαντασία: πρόκειται για νοητική λειτουργία που δεν υπακούει σε κανόνες. Ωστόσο η Φυσική δεν παύει να είναι πειραματική επιστήμη. Η ανάπτυξη μιας Φυσικής θεωρίας είναι μια διαδικασία, που αρχίζει και τελειώνει με την παρατήρηση και το πείραμα.

Εικόνα 1.14.

Μικρό εργαστήριο - Σχίστε ένα φύλλο χαρτί στη μέση. - Τσαλακώστε το μισό ώστε να πάρει το σχήμα μικρής μπάλας. - Κρατήστε στο ένα χέρι το μισό φύλλο χαρτί και στο άλλο τη μπαλίτσα. - Αφήστε τα ελεύθερα συγχρόνως από το ίδιο ύψος. Τι παρατηρείτε και πως το εξηγείτε; Αν αφήνατε ένα κέρμα ή τρία κέρματα συνδεδεμένα μαζί προβλέψτε πιο θα πέσει πιο γρήγορα. Κάνετε το. Η άποψη του Αριστοτέλη ήταν σωστή;

Αν και από πάρα πολλά πειράματα μπορεί να προκύπτει ότι η θεωρία μου είναι σωστή, ένα και μόνο πείραμα μπορεί να αποδείξει ότι είναι λάθος. Α. Αϊνστάιν