Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

3.1 Σύνοψη της σύγκρισης - παρατηρήσεις

Aπό την αντιστοίχιση του Α΄ επιπέδου ελληνομάθειας με το ΠΣ των Γ΄ και Δ΄ τάξεων του Δημοτικού^[11] διαπιστώθηκε ότι είναι δυνατό να παραλληλιστούν ως προς τα βασικά σημεία τους. Ειδικότερα, ως προς τους στόχους των δύο επιπέδων υπάρχει αντιστοιχία στα βασικά σημεία. Και στα δύο προγράμματα οι μαθητές καλούνται να παράγουν και να κατανοούν μικρά απλά κείμενα προφορικού και γραπτού λόγου, όπως απλές περιγραφές της οικογένειας, γεγονότων της ζωής τους κ.ά. και να έχουν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται σε απλές καθημερινές καταστάσεις επικοινωνίας (μετάδοση μηνυμάτων, οδηγιών, έκφραση συγχαρητηρίων, ανταλλαγή πληροφοριών κ.ά.). Οι μαθητές των Γ΄ και Δ΄ τάξεων του Δημοτικού σχολείου αναμένεται επίσης να διαφοροποιούν τα επίπεδα ύφους ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας, στόχος σύμφωνος με τις σύγχρονες αντιλήψεις περί γραμματισμού.

Στη μορφοποίηση του γραπτού λόγου και στα δύο προγράμματα οι μαθητές αναμένεται να χρησιμοποιούν τα βασικά σημεία στίξης και να χωρίζουν τα κείμενά τους σε παραγράφους.

Ως προς την εκμάθηση της μορφολογίας και τη χρήση των γλωσσικών στοιχείων οι μαθητές, βάσει του νέου σχολικού ΠΣ, επιβάλλεται επίσης να συνειδητοποιήσουν ότι η επιλογή και η συχνότητα των συντακτικών δομών και των γραμματικών τύπων έχει σχέση με το είδος του κειμένου και τη σκοπιμότητά του. O στόχος αυτός είναι συμβατός με τον ευρύτερο στόχο της γλωσσικής επίγνωσης.

Όσον αφορά τα ουσιαστικά, και στα δύο προγράμματα δίνονται πολλές κατηγορίες ισοσύλλαβων (αρσενικά σε -ας, -ης, -ος, θηλυκά σε -α, -η, ουδέτερα σε -ο, -ι). Ωστόσο πολλές από τις κατηγορίες ουσιαστικών του Α΄ επιπέδου, όπως τα παροξύτονα και προπαροξύτονα ισοσύλλαβα και των τριών γενών, τα αρσενικά σε -έας, τα ουδέτερα σε -μα διδάσκονται στις Ε΄ και Στ΄ τάξεις του Δημοτικού. Καλό θα ήταν να μάθουν αυτά τα ουσιαστικά οι υποψήφιοι για το πιστοποιητικό ελληνομάθειας του Α΄ επιπέδου προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των εξετάσεων.

Στα επίθετα εκτός από τις κατηγορίες σε -ος, -η, -ο, -ος, -α, -ο και -ος, -ια, -ο που είναι κοινές και στα δύο προγράμματα, στο σχολικό ΠΣ στις τάξεις Γ΄ και Δ΄ προβλέπεται και η διδασκαλία των επιθέτων σε -ης, -α, -ικο. Βασικές διαφορές δεν υπάρχουν στις κατηγορίες των αριθμητικών και των αντωνυμιών.

Ουσιώδεις διαφορές δεν υπάρχουν ούτε στις ρηματικές κατηγορίες. Kαι στα δύο ΠΣ γίνεται αναφορά στη φωνή, τις δύο συζυγίες, στη διάθεση, στις εγκλίσεις. Επιπλέον στο ΠΣ του σχολείου αναφέρονται οι μετοχές του ενεργητικού ενεστώτα σε -οντας και -ώντας και οι παθητικές μετοχές σε -μένος και -ούμενος. Αντιθέτως, στον τρόπο ενέργειας του ρήματος αναφέρεται το ΠΣ ελληνομάθειας, αλλά όχι το σχολικό ΠΣ. Ωστόσο ο τρόπος ενέργειας (ή ρηματική όψη (aspect)) είναι φαινόμενο δυσκολότατο για τους αλλόγλωσσους μαθητές της ελληνικής.

Ουσιώδεις διαφορές δεν υπάρχουν ούτε στα άκλιτα μέρη του λόγου.

Στο σχηματισμό λέξεων και τα δύο ΠΣ αναφέρονται στα υποκοριστικά, στο σχολικό ΠΣ όμως αναφέρονται και τα μεγεθυντικά και οι σύνθετες λέξεις.

Στη σύνταξη και τα δύο προγράμματα αναφέρονται στη βασική (απλή) πρόταση και τους όρους της, στις σύνθετες και τις επαυξημένες προτάσεις, στα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενό τους (κρίσεως, επιθυμίας, επιφωνηματικές, ερωτηματικές) και στις δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με συχνόχρηστους συνδέσμους (π.χ. ειδικές με τα ότι, πως).

Από άποψη λεξιλογίου, οι μαθητές καλούνται να γνωρίζουν το βασικό λεξιλόγιο που εξυπηρετεί τις ανάγκες της καθημερινής επικοινωνίας. Στο πρόγραμμα του σχολείου επιπλέον εισάγονται τα σημασιολογικά πεδία και η κυριολεξία σε αντίθεση με τη μεταφορά.

Τέλος, όπως ήδη ειπώθηκε, στο ΑΠΠΕ δίνονται στοιχεία φωνητικής καθώς και κοινωνιογλωσσικά στοιχεία.

Το Α΄ επίπεδο ελληνομάθειας και το πρόγραμμα των Γ' και Δ΄ τάξεων του Δημοτικού λοιπόν μοιάζουν πολύ μεταξύ τους και οι όποιες διαφορές τους οφείλονται στο ότι απευθύνονται σε διαφορετικό κοινό (πρβλ. τις περισσότερες κατηγορίες ουσιαστικών στο ΠΣ του σχολείου, την απουσία αναφοράς στον τρόπο ενέργειας του ρήματος, αφού αυτή η κατηγορία είναι τόσο στενά συνδεδεμένη με το ρηματικό σύστημα της ελληνικής, που ο φυσικός ομιλητής δεν την αντιλαμβάνεται και συχνά δεν μπορεί να την ερμηνεύσει^[12]. Επίσης την απουσία αναφοράς στη φωνητική και σε κοινωνιογλωσσικά στοιχεία της ελληνικής).

Ως προς την αντιστοίχιση του Β΄ επιπέδου ελληνομάθειας με το ΠΣ των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του Δημοτικού^[13], παρατηρείται αντιστοιχία των διδακτικών στόχων. Π.χ. ως προς την κατανόηση γραπτού λόγου στο Β΄ επίπεδο αναφέρεται ότι: "Ο υποψήφιος πρέπει να κατανοεί το γενικό νόημα και ουσιαστικές λεπτομέρειες κειμένων που συνδέονται με τις καταστάσεις επικοινωνίας και τις θεματικές περιοχές που ορίζονται σε αυτό το επίπεδο". Και αντιστοίχως στο πρόγραμμα των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του Δημοτικού: "Ο μαθητής διαβάζει και κατανοεί το περιεχόμενο κάθε είδους λόγου κατάλληλου για την ηλικία του". Στους στόχους όμως του σχολικού Α.Π. περιλαμβάνονται περισσότερες δραστηριότητες συνειδητοποίησης της χρήσης της γλώσσας (σύγκριση κειμένων διαφορετικού είδους λόγου, κατανόηση των διαφορών προφορικού - γραπτού λόγου, εξοικείωση με διαλέκτους και ιδιώματα).

Οι επικοινωνιακοί στόχοι και στα δύο προγράμματα, δεν διαφέρουν από εκείνους του Α΄ επιπέδου και των Γ΄ και Δ΄ τάξεων του Δημοτικού. Ωστόσο η πραγμάτωσή τους στηρίζεται σε πιο σύνθετες δομές. Τόσο οι γλωσσικές λειτουργίες, όσο και οι καταστάσεις επικοινωνίας στις οποίες πρέπει να είναι ικανοί να ανταποκρίνονται οι μαθητές, αν και ονομαστικά είναι ίδιες με αυτές του προηγούμενου επιπέδου, ουσιαστικά στοχεύουν στην απαγκίστρωση των μαθητών από ό,τι είναι αυστηρά προσωπικό και στο γλωσσικό άνοιγμά τους προς μια γενικότερη και κοινωνικότερη θεώρηση των πραγμάτων^[14]. Aυτό διαφαίνεται και από το ενδεικτικό λεξιλόγιο που παραθέτουν τα προγράμματα (πρβλ. τις λέξεις ασφάλεια - ασφαλιστικός, βουλευτής, γλυπτική - γλύπτης, δημοκρατία, έναρξη, λέξεις κοινές στο λεξιλόγιο του Β΄ επιπέδου και των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του Δημοτικού).

Ως προς τις γραμματικές κατηγορίες, ήδη αναφέρθηκε ότι κάποιες από τις κατηγορίες ουσιαστικών του Α΄επιπέδου διδάσκονται στις Ε΄ και Στ΄ τάξεις του Δημοτικού (Σύμφωνα με τον Βουγιούκα (1994: 57), η διάταξη των ουσιαστικών στο σχολικό ΠΣ γίνεται με βασικό κριτήριο την κλιτική δυσκολία, τονική ή λόγιας προέλευσης. Στις τάξεις Ε΄ και Στ΄ για παράδειγμα διδάσκονται τα θηλυκά σε -η με πληθυντικό σε -εις (σκέψη, σκέψεις), τα θηλυκά σε -ος (οδός), καθώς και τα ουδέτερα σε -μα, τα οποία όμως περιλαμβάνονται στο Α΄ επίπεδο ελληνομάθειας. Αντιθέτως, τα ουδέτερα σε -ιμο, (δέσιμο), -ως, (φως), -ον (καθήκον), -αν (σύμπαν), -εν (φωνήεν), -υ (δόρυ), τα διγενή ουσιαστικά (διευθυντής, -ντρια) που διδάσκονται στις Ε΄ και Στ΄ τάξεις του Δημοτικού ανήκουν στην ύλη του Γ΄ επιπέδου, ενώ τα διπλοκατάληκτα (καπετάνιοι, καπεταναίοι) στο Δ΄ επίπεδο. Από τα επίθετα, τα τριγενή και δικατάληκτα σε -ης, -ης, -ες και τα επίθετα σε -ύς, -εία, -ύ διδάσκονται στις Ε΄ και Στ΄ τάξεις, αλλά στο Γ΄ επίπεδο. Τα παραθετικά των επιθέτων διδάσκονται στο Β΄ επίπεδο, αλλά στο σχολείο οι μαθητές τα έχουν ήδη διδαχθεί από τη Β΄, Γ΄ και Δ΄ Δημοτικού. Πολλές αντωνυμίες (όπως π.χ. οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών σε γενική, οι αόριστες αντωνυμίες καθένας, αρκετοί κ.ά.) εισάγονται στο Β΄ επίπεδο, ενώ στο σχολείο έχουν ήδη διδαχθεί.

Όσον αφορά τις προθέσεις, παρατηρούνται μικρές αποκλίσεις από το ένα πρόγραμμα στο άλλο (π.χ. η πρόθεση ως που δίνεται στις Ε' και Στ' τάξεις διδάσκεται στο Α΄ επίπεδο, ενώ η πρόθεση προς στο Γ΄ και η ίσαμε στο Δ΄). Με τους συνδέσμους συμβαίνει το ίδιο (π.χ. ο σύνδεσμος μα που δίνεται στις Ε΄ και Στ΄ τάξεις διδάσκεται στο Α΄ επίπεδο, ενώ ο σύνδεσμος ωστόσο στο Γ΄ και το σύνταγμα αλλά και στο Δ΄). Γενικώς διαφαίνεται ότι στόχος του σχολικού Α.Π. είναι η ολοκλήρωση της διδασκαλίας των επιμέρους γλωσσικών στοιχείων με το πέρας του Δημοτικού Σχολείου.

Ως προς τον σχηματισμό και την παραγωγή λέξεων, αλλά και ως προς τη σύνταξη, δεν υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές μεταξύ των δύο προγραμμάτων.

Τα συχνόχρηστα σχήματα λόγου (παρομοίωση, μεταφορά, αλληγορία, προσωποποίηση, υπερβολή, λιτότητα, περίφραση, έμφαση, υπερβατό, ασύνδετο, υποφορά και ανθυποφορά κ.ά.) περιλαμβάνονται στο ΠΣ των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του Δημοτικού. Από αυτά όμως η μεταφορική χρήση του λόγου (στην οποία θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε την παρομοίωση, τη μεταφορά, την αλληγορία και την προσωποποίηση) εισάγεται για πρώτη φορά στο Γ΄ επίπεδο ελληνομάθειας και επαναλαμβάνεται ως απαιτούμενη γνώση στο Δ΄ επίπεδο. Τα υπόλοιπα σχήματα λόγου, που ομολογουμένως ανήκουν περισσότερο στο πεδίο της ρητορικής, δεν αναφέρονται καθόλου στο AΠΠE.

Στο λεξιλόγιο των Ε΄ και Στ΄ τάξεων εισάγεται η αντίθεση λόγιων και λαϊκών στοιχείων, που δεν αναφέρεται σε κανένα επίπεδο ελληνομάθειας (προφανώς γιατί καλύπτεται εν μέρει από την αντίθεση επίσημου - ανεπίσημου ύφους), καθώς και οι αντιθέσεις συνωνύμων και αντιθέτων, ομωνύμων και παρωνύμων. Επίσης επαναλαμβάνεται από τις Γ΄ και Δ΄ τάξεις η διάκριση μεταφορικής και κυριολεκτικής χρήσης των λέξεων.

Τα φωνητικά φαινόμενα που αναφέρονται στο ΠΣ των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του Δημοτικού σχολείου [συλλαβισμός, χρήση του τελικού ν, πάθη φθόγγων, όπως η έκθλιψη (το' πα), η αφαίρεση (αγελάδα < γελάδα), η αποκοπή (απ' το)], αφορούν μόνο τη γραπτή απόδοση, καθώς προϋποτίθεται ότι τα παιδιά έχουν πλήρως κατακτήσει το φωνητικό σύστημα της γλώσσας ήδη από την προσχολική ηλικία.

Τέλος στοιχεία κοινωνικοπολιτιστικά δεν αναφέρονται και πάλι στο σχολικό ΠΣ (βλ. πιο πάνω).

Το Β΄ επίπεδο ελληνομάθειας αντιστοιχεί λοιπόν βασικά στις Ε΄ και Στ΄ τάξεις του Δημοτικού σχολείου. Ωστόσο η ύλη αυτών των τάξεων, όσον αφορά τα γλωσσικά φαινόμενα, είναι μεγαλύτερη και επικαλύπτει μερικώς την ύλη του Γ΄ επιπέδου.

Όσον αφορά τη σύγκριση του ΠΣ του Γ΄ επιπέδου ελληνομάθειας με το ΠΣ του Γυμνασίου^[15], το δεύτερο ξεχωρίζει γιατί έχει διαθεματική προοπτική [βλ. Γενικούς Διδακτικούς Στόχους: "Η προσπάθεια για τη βελτίωση του γλωσσικού επιπέδου δεν περιορίζεται μόνο στο μάθημα της γλωσσικής διδασκαλίας, αλλά επεκτείνεται σε όλα τα μαθήματα και σε όλες τις δραστηριότητες της σχολικής και εξωσχολικής ζωής"^[16]. Ειδικότερα ως προς τους διδακτικούς στόχους παρατηρούμε ότι στη δεξιότητα της κατανόησης προφορικού λόγου και τα δύο προγράμματα αναφέρονται στην επιχειρηματολογία, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Στο Γ΄ επίπεδο ελληνομάθειας ο υποψήφιος πρέπει να παρακολουθεί «ακόμη και σύνθετη ανάπτυξη επιχειρημάτων», ενώ στο Γυμνάσιο ο στόχος είναι πιο δύσκολος: «ο μαθητής πρέπει να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα σε σχέση με τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται»^[17] . Επίσης ως στόχος στο Γυμνάσιο τίθεται η κατανόηση «της οργάνωσης και της συνοχής του λόγου του ομιλητή». Η συνοχή αναφέρεται και στο Γ΄ επίπεδο, όσον αφορά την παραγωγή προφορικού λόγου: «Ο υποψήφιος παράγει συνεχή λόγο με συνοχή».

Στο Γ΄ επίπεδο, στη δεξιότητα της κατανόησης γραπτού λόγου ο υποψήφιος πρέπει να έχει την ικανότητα να διακρίνει τους ποικίλους τύπους κειμένων, στόχος που αναφέρεται ήδη στο ΠΣ των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του Δημοτικού Σχολείου. Και στα δύο προγράμματα εξάλλου ενδιαφέρει η διάκριση των κύριων από τα δευτερεύοντα σημεία ενός κειμένου. Στο Γ' επίπεδο αρχίζει η επαφή των μαθητών της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας με τη λογοτεχνία, όπως φαίνεται από τους στόχους της κατανόησης προφορικού λόγο, στους οποίους περιλαμβάνεται το ότι "ο υποψήφιος διαβάζει σύγχρονη πεζογραφία". Στο πρόγραμμα του Γυμνασίου όμως παρατίθενται και στοιχεία θεωρίας της λογοτεχνίας [σχολιασμός της λειτουργίας του διαλόγου σε αφηγηματικό κείμενο, ανίχνευση του αφηγητή και της οπτικής γωνίας, αναγνώριση των αναδρομικών αφηγήσεων] που δεν συναντώνται καθόλου στο πρόγραμμα ελληνομάθειας. Στους στόχους του Γυμνασίου περιλαμβάνεται και η εξοικείωση των μαθητών με τα σχήματα λόγου [συνεκδοχή, μετωνυμία, σχήμα κατ'εξοχήν, λιτότητα, ειρωνεία, ευφημισμός], στόχος που τίθεται στο Δ΄ επίπεδο.

Στη δεξιότητα της παραγωγής γραπτού λόγου και στα δύο προγράμματα τίθενται οι στόχοι της διάκρισης των περιγραφικών από τα αφηγηματικά κείμενα και της συγγραφής πιο απαιτητικών κειμένων, όπως δοκιμίων.

Ως προς την παραγωγή προφορικού λόγου ενδιαφέρει και στα δύο προγράμματα το επίπεδο ύφους που χρησιμοποιείται ανάλογα με τον αποδέκτη και το είδος του κειμένου. Ο επιτονισμός και η χρήση παραγλωσσικών και εξωγλωσσικών στοιχείων, όπως η κατάλληλη χροιά της φωνής, οι αρμόζουσες εκφράσεις και χειρονομίες σε σχέση με την περίσταση επικοινωνίας αναφέρονται στο ΠΣ του Γυμνασίου και στο Δ΄ (όχι στο Γ΄) επίπεδο ελληνομάθειας.

Επικοινωνιακοί στόχοι όπου να αναφέρονται ρητά οι γλωσσικές λειτουργίες που πρέπει να επιτελούν οι μαθητές, καθώς και οι καταστάσεις επικοινωνίας στις οποίες πρέπει να μπορούν να ανταποκριθούν, δεν υπάρχουν στο ΠΣ του Γυμνασίου (ίσως γιατί ως ένα βαθμό προεξοφλούνται από την αναλυτική παρουσίαση των διδακτικών στόχων).

Εξάλλου ως προς τα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα, είναι σαφές πως στο Α.Π. του Γυμνασίου προϋποτίθεται ότι ο μαθητής κατέχει ολόκληρο το σύστημα της γλώσσας. Αν και στο ΠΣ του Δημοτικού δεν αναφέρονται όλα τα γλωσσικά φαινόμενα (π.χ. δεν υπάρχει αναφορά στους υποθετικούς λόγους της ελληνικής), στο ΠΣ του Γυμνασίου τα φαινόμενα αναφέρονται μόνο επιγραμματικά [π.χ. κλίση των ουσιαστικών, αντωνυμίες, το κατηγορούμενο και τα είδη του κτλ.,], προκειμένου προφανώς να διδαχθούν ανακεφαλαιωτικά. Η τάση για ανάπτυξη του κριτικού πνεύματος των μαθητών ως προς τη γλώσσα^[18] διαφαίνεται στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται οι αιτιολογικές προτάσεις στο ΠΣ του Γυμνασίου : «Μέσα από κατάλληλα κείμενα και παραδείγματα, ο μαθητής παρατηρεί ότι η άποψη του πομπού, για να πείσει, πρέπει να είναι αιτιολογημένη. Αντιλαμβάνεται το ρόλο των αιτιολογικών συνδέσμων και των αιτιολογικών προτάσεων στην ανάπτυξη μιας παραγράφου με αιτιολόγηση».

Ιδιαίτερη έμφαση στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου δίνεται στο ΠΣ του Γυμνασίου. Το λεξιλόγιο καλλιεργείται με βάση τις σημασιολογικές σχέσεις των λέξεων (συνώνυμα, αντώνυμα, πολύσημες λέξεις κτλ.)^[19], την κυριολεκτική ή μεταφορική σημασία των λέξεων, με βάση τον τρόπο σχηματισμού τους (παραγωγή, σύνθεση), αλλά και με βάση το ύφος του κειμένου όπου ανήκουν οι λέξεις και τα συμφραζόμενά τους. Αντιστοίχως το λεξιλόγιο του Γ΄ επιπέδου περιλαμβάνει λέξεις που χρησιμοποιούνται για να ανταποκριθούν οι υποψήφιοι στις γλωσσικές λειτουργίες που ορίζει το επίπεδο αυτό, καθώς και ιδιωτισμούς και συχνόχρηστες στερεότυπες εκφράσεις όπως π.χ. κατά τύχη, προς Θεού κτλ. ή το ελληνιστικό κατάλοιπο ζήτω. Η δυνατότητα χρησιμοποίησης ιδιωματικών τύπων που αναφέρεται στο ΠΣ του Γυμνασίου υπάρχει στο Δ΄ επίπεδο ελληνομάθειας.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι δεν υπάρχει αντιστοίχιση μεταξύ του Γ΄ επιπέδου ελληνομάθειας και του ΠΣ του Γυμνασίου ως προς ένα μεγάλο μέρος των στόχων και της ύλης που περιλαμβάνουν. Η αντιστοίχιση του ΠΣ του Γυμνασίου με τα επίπεδα ελληνομάθειας γίνεται πληρέστερη, αν ληφθεί υπόψη το Δ΄ επίπεδο ελληνομάθειας.

Στην αντιστοίχιση του Δ΄ επιπέδου ελληνομάθειας με το ΠΣ του Λυκείου^[20] παρατηρείται ότι όσον αφορά τους γενικούς στόχους συμπίπτουν τα εξής στοιχεία: α) η χρησιμοποίηση συνδετικών και συνεκτικών μηχανισμών που όμως απαντάται ήδη και στο ΠΣ του Γυμνασίου και β) η χρήση του κατάλληλου ύφους (τυπικού ή φιλικού) ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας (στόχος που επίσης συναντάται ήδη στο ΠΣ των Ε΄ και Στ΄ τάξεων και βεβαίως του Γυμνασίου)^[21].

Κατά τα άλλα, το ΠΣ του Λυκείου στοχεύει στο να εκτιμήσουν οι μαθητές την μακρόχρονη παράδοση και τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας, αλλά και τις επιδράσεις που δέχτηκε από άλλες γλώσσες. Από την άλλη πλευρά το πρόγραμμα του Δ΄ επιπέδου στοχεύει στην τελειοποίηση της έκφρασης και στη διεύρυνση της κατανόησης κάθε είδους κειμένου.

Ειδικότερα, όσον αφορά την κατανόηση του προφορικού λόγου, κοινοί στόχοι και των δύο προγραμμάτων είναι η κατανόηση κάθε είδους προφορικού λόγου, η συνειδητοποίηση της οργάνωσης του κειμένου, η αναγνώριση των προθέσεων του ομιλητή και των υπονοουμένων του, η κατανόηση της σημασίας άγνωστων λέξεων από τα συμφραζόμενά τους και η χρησιμοποίηση παραγλωσσικών και εξωγλωσσικών στοιχείων. Όλοι οι παραπάνω στόχοι αναφέρονται ήδη στο ΠΣ του Γυμνασίου. Το καινούργιο στοιχείο ως προς την κατανόηση προφορικού λόγου στο ΠΣ του Λυκείου είναι η εξοικείωση με τις γλωσσικές ποικιλίες (γεωγραφικές και κοινωνικές) και η εμβάθυνση στα ειδοποιά στοιχεία του περιγραφικού λόγου (είδη προφορικής περιγραφής, σχόλια, οπτική γωνία), του αφηγηματικού λόγου (είδη προφορικών αφηγήσεων, μείξη του αφηγηματικού με τον περιγραφικό λόγο κ.ά.) και του αποφαντικού - κριτικού λόγου (μέσα και τρόποι πειθούς, οργάνωση του λόγου, αξιολόγηση των επιχειρημάτων). Αυτή η αναφορά στις γλωσσικές ποικιλίες και στα ειδοποιά στοιχεία του περιγραφικού, του αφηγηματικού και του αποφαντικού - κριτικού λόγου επαναλαμβάνεται σχεδόν αυτούσια στους στόχους όλων των δεξιοτήτων στο ΠΣ του Λυκείου. Αντιστοίχως στο Δ΄ επίπεδο ελληνομάθειας αναφέρεται η παραγωγή ή η κατανόηση περιγραφικών και αφηγηματικών κειμένων, καθώς και κειμένων που εμπεριέχουν επιχειρηματολογία. Αυτή η αντιστοίχιση αφορά μάλλον το πλαίσιο ανάλυσης, παρά τον όλο τρόπο διαπραγμάτευσης των θεμάτων. Π.χ. στο ΠΣ του Λυκείου στην περιγραφή και στην αφήγηση εξετάζεται το σχόλιο και η οπτική γωνία του ομιλητή, η οργάνωση του λόγου, τα είδη των περιγραφών και των αφηγήσεων, οι αφηγηματικοί χρόνοι κ.ά. Όσον αφορά τον κριτικό - αποφαντικό λόγο, δεν εξετάζεται μόνο η ανάπτυξη επιχειρημάτων, όπως στο Δ΄ επίπεδο, αλλά και η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους, η οργάνωση του λόγου και τα είδη αποφαντικών - κριτικών κειμένων. Τέλος εξετάζεται και η μείξη περιγραφής, αφήγησης και κριτικού λόγου σε διάφορα κείμενα.

Επίσης, ενώ στο Δ΄ επίπεδο αναφέρεται η διδασκαλία της οργάνωσης του κειμένου, στο ΠΣ του Λυκείου ενδιαφέρει και η αξιολόγηση αυτής της οργάνωσης (στη δεξιότητα "Ανάγνωση και κατανόηση του λόγου", και η διαδικασία διόρθωσης της δομής του κειμένου από τον ίδιο το μαθητή (στη δεξιότητα "Παραγωγή γραπτού λόγου".

Ως προς την κατανόηση γραπτού λόγου, κοινοί στόχοι των δύο προγραμμάτων είναι η κατανόηση όλων των ειδών κειμένων, η αναγνώριση του ύφους, των προθέσεων του ομιλητή και των μεταφορικών νοημάτων του λόγου. Οι τρεις τελευταίοι στόχοι επαναλαμβάνονται εδώ από προηγούμενα επίπεδα (βλ. παραπάνω).

Ως προς την παραγωγή γραπτού λόγου, κοινοί στόχοι των δύο προγραμμάτων είναι να γράφουν οι μαθητές σύνθετα κείμενα κάθε είδους που χαρακτηρίζονται από οργάνωση και συνοχή. Στο Δ΄ επίπεδο αναφέρεται επίσης ότι ο μαθητής πρέπει να επιλέγει κατάλληλα το είδος και το ύφος του γραπτού λόγου, στόχος που περιέχεται ήδη στο ΠΣ του Γυμνασίου. Στο ΠΣ του Λυκείου προτείνεται και η απόδοση προφορικού λόγου σε γραπτό.

Ως προς την παραγωγή προφορικού λόγου, στόχος του Δ΄ επιπέδου είναι να συμμετέχει ο μαθητής σε οποιαδήποτε συζήτηση. Επίσης να αναπτύσσει επιχειρήματα σε κατάλληλο προς τα συμφραζόμενα ύφος, να χρησιμοποιεί ιδιωτισμούς και ιδιωματικές εκφράσεις και διάφορα σχήματα λόγου. Και οι τρεις αυτοί στόχοι αναφέρονται στο Α.Π. του Γυμνασίου.

Δεν υπάρχει τμήμα του Α.Π. Λυκείου που να αντιστοιχεί στο σκέλος του Δ΄ επιπέδου που αφορά τους επικοινωνιακούς στόχους και αναφέρεται στις γλωσσικές λειτουργίες και τις επικοινωνιακές καταστάσεις που αντιστοιχούν σε αυτό το επίπεδο. Ωστόσο στους ειδικούς εκπαιδευτικούς στόχους του προγράμματος Λυκείου γίνεται αναφορά στις γλωσσικές λειτουργίες. Συγκεκριμένα το πρόγραμμα στοχεύει στην αναγνώριση των γλωσσικών λειτουργιών ως προς την κατανόηση του προφορικού και του γραπτού λόγου και στην κατάλληλη χρήση διάφορων γλωσσικών λειτουργιών ως προς την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου.

Το Δ΄ επίπεδο, όπως και τα τρία προηγούμενα, αναφέρεται στα γλωσσικά φαινόμενα που πρέπει να γνωρίζουν οι υποψήφιοι αυτού του επιπέδου. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η γενική υποκειμενική, η γενική αντικειμενική και η γενική του αποτελέσματος, η κλίση των αρχαιόκλιτων ουσιαστικών (ο μυς, το ύδωρ κ.ά.), η μετοχή παθητικού παρακειμένου με αναδιπλασιασμό κ.ά. Αντιστοίχως, στο ΠΣ του Λυκείου απαιτείται "η εφαρμογή των κανόνων της γραμματικής και του συντακτικού στο λόγο". O μαθητής πρέπει να επαναλάβει και να μελετήσει πάλι ορισμένα μορφοσυντακτικά φαινόμενα που διδάχτηκε στο Γυμνάσιο, για να τα εμπεδώσει καλύτερα. Ενδεικτικά αναφέρονται: η κλίση των ανώμαλων ουσιαστικών και επιθέτων (βλ. αντιστοίχως το Δ΄ επίπεδο,, ο σχηματισμός των ανώμαλων παραθετικών των επιθέτων (βλ. Γ΄ επίπεδο,, η κλίση των ρημάτων της δεύτερης συζυγίας δεύτερης τάξης (π.χ. διηγούμαι) (βλ. στο Β΄ επίπεδο τη διδασκαλία του ενεστώτα και στο Γ΄ επίπεδο τη διδασκαλία των υπόλοιπων χρόνων αυτών των ρημάτων), η διαδοχική υπόταξη και η σύνθετη λογική σχέση των προτάσεων που εκφράζεται με αυτή.

Εξάλλου στο Δ΄ επίπεδο στο σχηματισμό των λέξεων αναφέρονται παράγωγα ουσιαστικά περιληπτικά και υποκοριστικά (μεταξύ αυτών τα υποκοριστικά με τα λόγια καταληκτικά μορφήματα -ίδιο, -ίσκος, -άριο). Επίσης αναφέρονται τα σύνθετα και παρασύνθετα ρήματα. Αντιθέτως, λόγος για παραγωγή και σύνθεση γίνεται για τελευταία φορά στο ΠΣ του Γυμνασίου.

Ως προς το λεξιλόγιο και τα δύο προγράμματα αναφέρουν γενικά στοιχεία. Στο Δ΄ επίπεδο αναφέρεται ότι "το λεξιλόγιο είναι ευρύ και περιλαμβάνει λέξεις, φράσεις, εκφράσεις που είναι ανάλογες προς τις καταστάσεις επικοινωνίας και τη γλωσσική ικανότητα που περιγράφεται στις γλωσσικές λειτουργίες αυτού του επιπέδου", ενώ στο ΠΣ του Λυκείου ότι το λεξιλόγιο πρέπει να επιλέγεται με βάση την περίσταση επικοινωνίας, να διακρίνεται από σαφήνεια και ακρίβεια, να γίνεται χρήση της κυριολεκτικής ή της μεταφορικής σημασίας ανάλογα με τις προθέσεις του πομπού κ.ά.

Στο τμήμα της φωνητικής στο Δ΄ επίπεδο δίνονται τα συμφωνικά συμπλέγματα σχ/σκ, η προφορά των ρινικών συμπλεγμάτων, ενώ αντίστοιχο τμήμα δεν υπάρχει στο ΠΣ του Λυκείου.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι το Δ΄ επίπεδο ελληνομάθειας συμπληρώνει μάλλον τη σύγκριση του Γ΄ επιπέδου με το ΠΣ του Γυμνασίου παρά μπορεί να παραλληλιστεί προς το ΠΣ του Λυκείου, αφού είδαμε ότι οι περισσότεροι στόχοι που μπορούν να αντιστοιχιστούν περιλαμβάνονται ήδη στο ΠΣ Γυμνασίου. Eξάλλου, ενώ στο Δ΄ επίπεδο ελληνομάθειας καταχωρούνται συγκεκριμένα φαινόμενα που δεν έχουν δοθεί σε προηγούμενα επίπεδα, στο Λύκειο προβλέπεται απλώς η επανάληψη κάποιων περίπλοκων γλωσσικών φαινομένων που και στο Γυμνάσιο διδάχτηκαν επίσης περιληπτικά.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω επισημαίνεται ότι από την αντιστοίχιση προέκυψαν τα εξής:

Το Α΄ επίπεδο ελληνομάθειας αντιστοιχεί στο ΠΣ των Γ΄ και Δ΄ τάξεων του Δημοτικού.

Ολόκληρο το Β΄ επίπεδο και ένα μέρος του Γ΄ επιπέδου ελληνομάθειας (κυρίως ως προς τη γνώση του ίδιου του συστήματος της γλώσσας) αντιστοιχούν στο ΠΣ των Ε΄ και Στ΄ τάξεων του Δημοτικού.

Το Γ΄ και το Δ΄ επίπεδο ελληνομάθειας αντιστοιχούν στο ΠΣ του Γυμνασίου (όχι τόσο ως προς τα γλωσσικά φαινόμενα που η διδασκαλία τους ολοκληρώνεται στο Δημοτικό και επαναλαμβάνεται στο Γυμνάσιο, αλλά κυρίως ως προς τους στόχους και τη χρήση της γλώσσας).

Τέλος δεν υπάρχει ουσιαστική αντιστοίχιση μεταξύ του Δ΄ επιπέδου ελληνομάθειας και του ΠΣ του Λυκείου.

Η υπόθεση εργασίας που κάναμε επιβεβαιώνεται λοιπόν μόνο μερικώς, αφού αδρομερώς αντιστοιχίζονται ένα προς ένα μόνο το Α΄ επίπεδο με τις Γ΄ και Δ΄ τάξεις του Δημοτικού. Τα υπόλοιπα επίπεδα και τάξεις δεν αντιστοιχίζονται ένα προς ένα, ενώ το ΠΣ του Λυκείου δεν έχει αντίστοιχο στα υπάρχοντα επίπεδα ελληνομάθειας.