ΕΠΙΛΟΓΕΣ

Διδασκαλία - Εκπαίδευση

Προτάσεις για τη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής γλώσσας και γραμματείας

Ο δεσμός του Αλεξάνδρου με τον Βουκεφάλα

Περιεχόμενα

KEIMENA

Πλούταρχος, Ἀλέξανδρος 6.1-8

[6.1] Ἐπεὶ δὲ Φιλονίκου τοῦ Θεσσαλοῦ τὸν Βουκεφάλαν ἀγαγόντος ὤνιον τῷ Φιλίππῳ τρισκαίδεκα ταλάντων, κατέβησαν εἰς τὸ πεδίον δοκιμάσοντες τὸν ἵππον, ἐδόκει τε χαλεπὸς εἶναι καὶ κομιδῇ δύσχρηστος, οὔτ᾽ ἀναβάτην προσιέμενος οὔτε φωνὴν ὑπομένων τινὸς τῶν περὶ τὸν Φίλιππον, ἀλλ᾽ ἁπάντων κατεξανιστάμενος, [6.2] δυσχεραίνοντος δὲ τοῦ Φιλίππου καὶ κελεύοντος ἀπάγειν ὡς παντάπασιν ἄγριον καὶ ἀκόλαστον, παρὼν ὁ Ἀλέξανδρος εἶπεν· «οἷον ἵππον ἀπολλύουσι, δι᾽ ἀπειρίαν καὶ μαλακίαν χρήσασθαι μὴ δυνάμενοι», τὸ μὲν οὖν πρῶτον ὁ Φίλιππος ἐσιώπησε· [6.3] πολλάκις δ᾽ αὐτοῦ παραφθεγγομένου καὶ περιπαθοῦντος, «ἐπιτιμᾷς σὺ» ἔφη «πρεσβυτέροις ὥς τι πλέον αὐτὸς εἰδὼς ἢ μᾶλλον ἵππῳ χρήσασθαι δυνάμενος;» [6.4] «τούτῳ γοῦν» ἔφη «χρησαίμην ἂν ἑτέρου βέλτιον.» «ἂν δὲ μὴ χρήσῃ, τίνα δίκην τῆς προπετείας ὑφέξεις;» «ἐγὼ νὴ Δί᾽» εἶπεν «ἀποτείσω τοῦ ἵππου τὴν τιμήν.» [6.5] γενομένου δὲ γέλωτος, εἶθ᾽ ὁρισμοῦ πρὸς ἀλλήλους εἰς τὸ ἀργύριον, εὐθὺς προσδραμὼν τῷ ἵππῳ καὶ παραλαβὼν τὴν ἡνίαν, ἐπέστρεψε πρὸς τὸν ἥλιον, ὡς ἔοικεν ἐννοήσας ὅτι τὴν σκιὰν προπίπτουσαν καὶ σαλευομένην ὁρῶν πρὸ αὑτοῦ διαταράττοιτο. [6.6] μικρὰ δ᾽ αὐτῷ παρακαλπάσας καὶ καταψήσας, ὡς ἑώρα πληρούμενον θυμοῦ καὶ πνεύματος, ἀπορρίψας ἡσυχῇ τὴν χλαμύδα καὶ μετεωρίσας αὑτόν, ἀσφαλῶς περιέβη. [6.7] καὶ μικρὰ μὲν περιλαβὼν ταῖς ἡνίαις τὸν χαλινόν, ἄνευ πληγῆς καὶ σπαραγμοῦ προσανέστειλεν· ὡς δ᾽ ἑώρα τὸν ἵππον ἀφεικότα τὴν ἀπειλήν, ὀργῶντα δὲ πρὸς τὸν δρόμον, ἀφεὶς ἐδίωκεν, ἤδη φωνῇ θρασυτέρᾳ καὶ ποδὸς κρούσει χρώμενος. [6.8] τῶν δὲ περὶ τὸν Φίλιππον ἦν ἀγωνία καὶ σιγὴ τὸ πρῶτον· ὡς δὲ κάμψας ὑπέστρεψεν ὀρθῶς σοβαρὸς καὶ γεγηθώς, οἱ μὲν ἄλλοι πάντες ἀνηλάλαξαν, ὁ δὲ πατὴρ καὶ δακρῦσαί τι λέγεται πρὸς τὴν χαράν, καὶ καταβάντος αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν φιλήσας «ὦ παῖ» φάναι, «ζήτει σεαυτῷ βασιλείαν ἴσην· Μακεδονία γάρ σ᾽ οὐ χωρεῖ.»

Μετάφραση
Όταν κάποτε ο Φιλόνικος ο Θεσσαλός έφερε στον Φίλιππο τον Βουκεφάλα, για να τον αγοράσει για τριάντα τάλαντα, κατέβηκαν στην πεδιάδα για να δοκιμάσουν το άλογο που φαινόταν ότι ήταν άγριο και τελείως ατίθασο, γιατί ούτε αναβάτη δεχόταν ούτε υπάκουε στη φωνή κανενός από τους ανθρώπους του Φιλίππου, αλλά αγρίευε σε όλους. Τότε ο Φίλιππος θύμωσε και διέταξε να απομακρύνουν το άλογο, επειδή πίστευε ότι ήταν τελείως άγριο και αδάμαστο· ο Αλέξανδρος όμως που ήταν μπροστά στη σκηνή είπε «τι άλογο χάνουν, επειδή δεν έχουν την ικανότητα και το θάρρος να το δαμάσουν!». Στην αρχή ο Φίλιππος παρέμεινε σιωπηλός· επειδή όμως ο Αλέξανδρος συνεχώς μουρμούριζε και δυσανασχετούσε του είπε: «Επικρίνεις τους μεγαλυτέρους σου, νομίζοντας ότι γνωρίζεις κάτι περισσότερο από αυτούς ή ότι είσαι ικανότερος να δαμάσεις ένα άλογο;» «Αυτό το άλογο» είπε ο Αλέξανδρος «σίγουρα θα μπορούσα να το δαμάσω καλύτερα από κάθε άλλον». «Κι αν δεν τα καταφέρεις, ποια θα είναι η τιμωρία για το θράσος σου;» «Μα τον Δία» είπε «θα πληρώσω την αξία του αλόγου». Τα λόγια αυτά προκάλεσαν γέλια· έπειτα, αφού συμφώνησαν μεταξύ τους το ύψος του ποσού, ο Αλέξανδρος έτρεξε αμέσως στο άλογο και παίρνοντας στα χέρια του τα χαλινάρια το έστρεψε προς τον ήλιο, γιατί κατάλαβε, όπως φαίνεται, ότι το άλογο τρόμαζε, επειδή έβλεπε τη σκιά του να πέφτει μπροστά του και να σαλεύει. Κι αφού έτρεξε για λίγο στο πλάι του και το χάιδεψε, όταν είδε ότι ήταν γεμάτο δύναμη και ορμή, έβγαλε ήσυχα τη χλαμύδα του και με ένα πήδημα το καβάλησε με ασφάλεια. Έπειτα τραβώντας ελαφρά με τα λουριά το χαλινάρι, χωρίς να το πληγώνει ή να το πονά, το κρατούσε υπό τον έλεγχό του· μόλις όμως είδε ότι το άλογο έπαψε να είναι άγριο κι αδημονούσε να τρέξει, το άφησε να καλπάσει προτρέποντάς το με δυνατή φωνή και χτυπώντας το με το πόδι του. Στην συντροφιά του Φιλίππου επικράτησε στην αρχή αγωνία και σιωπή· όταν όμως ο Αλέξανδρος έκανε στροφή και επέστρεψε ασφαλής κοντά τους, περήφανος και χαρούμενος, τότε οι άλλοι όλοι ξέσπασαν σε κραυγές χαράς, ενώ ο πατέρας του λένε ότι δάκρυσε κιόλας από την χαρά του κι όταν ο Αλέξανδρος κατέβηκε από το άλογο τον φίλησε και του είπε: «Παιδί μου, αναζήτησε βασίλειο αντάξιό σου, γιατί η Μακεδονία δεν σε χωράει».
(Μετάφραση: Σ. Τσέλικας)

Αρριανός, Ἀλεξάνδρου ἀνάβασις 5.19.4-6

Ἵνα δὲ ἡ μάχη ξυνέβη καὶ ἔνθεν ὁρμηθεὶς ἐπέρασε τὸν Ὑδάσπην ποταμὸν πόλεις ἔκτισεν Ἀλέξανδρος. καὶ τὴν μὲν Νίκαιαν τῆς νίκης τῆς κατ᾽ Ἰνδῶν ἐπώνυμον ὠνόμασε, τὴν δὲ Βουκεφάλαν ἐς τοῦ ἵππου τοῦ Βουκεφάλα τὴν μνήμην, ὃς ἀπέθανεν αὐτοῦ, οὐ βληθεὶς πρὸς οὐδενός, ἀλλὰ ὑπὸ καύματος τε καὶ ἡλικίας (ἦν γὰρ ἀμφὶ τὰ τριάκοντα ἔτη) καματηρὸς γενόμενος, πολλὰ δὲ πρόσθεν ξυγκαμών τε καὶ συγκινδυνεύσας Ἀλεξάνδρῳ, ἀναβαινόμενός τε πρὸς μόνου Ἀλεξάνδρου [ὁ Βουκεφάλας οὗτος], ὅτι τοὺς ἄλλους πάντας ἀπηξίου ἀμβάτας, καὶ μεγέθει μέγας καὶ τῷ θυμῷ γενναῖος. σημεῖον δέ οἱ ἦν βοὸς κεφαλὴ ἐγκεχαραγμένη, ἐφ᾽ ὅτῳ καὶ τὸ ὄνομα τοῦτο λέγουσιν ὅτι ἔφερεν· οἱ δὲ λέγουσιν ὅτι λευκὸν σῆμα εἶχεν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, μέλας ὢν αὐτός, ἐς βοὸς κεφαλὴν μάλιστα εἰκασμένον. οὗτος ὁ ἵππος ἐν τῇ Οὐξίων χώρᾳ ἀφανὴς ἐγένετο Ἀλεξάνδρῳ, καὶ Ἀλέξανδρος προεκήρυξεν ἀνὰ τὴν χώραν πάντας ἀποκτενεῖν Οὐξίους, εἰ μὴ ἀπάξουσιν αὐτῷ τὸν ἵππον·καὶ ἀπήχθη εὐθὺς ἐπὶ τῷ κηρύγματι. τοσήδε μὲν σπουδὴ Ἀλεξάνδρῳ ἀμφ᾽ αὐτὸν ἦν, τόσος δὲ Ἀλεξάνδρου φόβος τοῖς βαρβάροις. καὶ ἐμοὶ ἐς τοσόνδε τετιμήσθω ὁ Βουκεφάλας οὗτος Ἀλεξάνδρου ἕνεκα.

Στράβων 15. 1.29.9-14

ὧν τὴν μὲν Βουκεφαλίαν ὠνόμασεν ἀπὸ τοῦ πεσόντος ἵππου κατὰ τὴν μάχην τὴν πρὸς τὸν Πῶρον (ἐκαλεῖτο δὲ Βουκεφάλας ἀπὸ τοῦ πλάτους τοῦ μετώπου· πολεμιστὴς δ᾽ ἦν ἀγαθός, καὶ ἀεὶ τούτῳ ἐκέχρητο κατὰ τοὺς ἀγῶνας), τὴν δὲ Νίκαιαν ἀπὸ τῆς νίκης ἐκάλεσεν.

Μετάφραση
Τη μία από τις δύο αυτές πόλεις την ονόμασε Βουκεφαλία προς τιμήν του αλόγου του που σκοτώθηκε στη μάχη ενάντια στον Πώρο (ονομαζόταν Βουκεφάλας, επειδή είχε πολύ πλατύ μέτωπο· ήταν ένα εξαιρετικό πολεμικό άλογο κι ο Αλέξανδρος αυτό χρησιμοποιούσε πάντοτε στις μάχες), ενώ την άλλη την ονόμασε Νίκαια εξαιτίας της νίκης που κέρδισε.
(Μετάφραση: Σ. Τσέλικας)

ΧΑΡΤΕΣ

Χάρτες σχετικά με την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου (Wikimedia Commons)

«Έκταση της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου» (Wikimedia Commons)

«Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου» (Wikimedia Commons)

«Η πορεία από τη Βαβυλώνα στην Ινδία και η επιστροφή στη Βαβυλώνα» (Wikimedia Commons)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

«Ο Bουκεφάλας του Αλέξανδρου» της X. Σαατσόγλου-Παλιαδέλη (εφημ. Καθημερινή, 08-02-04)

«Βουκεφάλας» (Βικιπαίδεια)

Ο Μ. Αλέξανδρος στην αρχαία και νεότερη τέχνη (Wikimedia Commons)

Αλέξανδρος και Βουκεφάλας: Εικονογραφικό υλικό (Wikimedia Commons)

Σταθμοί στην πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού)

Η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Χρονολόγιο (Παναγοπούλου Κατερίνα, «Εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου», 2002, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία)

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ο Αλέξανδρος νικά το Δαρείο στη μάχη της Ισσού. Ψηφιδωτό δάπεδο από την Οικία του Φαύνου στην Πομπηία, 1ος αιώνας π.Χ., Νάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αντίγραφο ζωγραφικού έργου του τέλους του 4ου αι. π.Χ. (πηγή φωτογραφίας: "Rien van de Weijgaert")

Ο Αλέξανδρος ιππεύει τον Βουκεφάλα στη μάχη της Ισσού. Λεπτομέρεια από ψηφιδωτό δάπεδο από την Οικία του Φαύνου στην Πομπηία, 1ος αιώνας π.Χ.,Νάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αντίγραφο ζωγραφικού έργου του τέλους του 4ου αι. π.Χ. (πηγή φωτογραφίας: "Wikimedia Commons")

Ο Αλέξανδρος καβάλα στον Βουκεφάλα σε κυνήγι λιονταριού. Λεπτομέρεια ανάγλυφης παράστασης από τη «Σαρκοφάγο του Αλέξανδρου», τέλη 4ου αι. π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης (πηγή φωτογραφίας: Wikimedia Commons)

Ο Αλέξανδρος έφιππος στον Βουκεφάλα. Χάλκινο αγαλμάτιο που αναπαράγει τμήμα μεγαλύτερου έργου του Λυσίππου. Ρώμη, Villa Giulia. (πηγή φωτογραφίας)

Ο Αλέξανδρος έφιππος εισέρχεται στην Ινδία. Μικρογραφία από χειρόγραφο κώδικα του Μυθιστόρηματος του Αλέξανδρου, 14ος αι. μ.Χ. Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, Βενετία (πηγή φωτογραφίας)