Ο Τσάλμερς αφήνει την μπάλα στο καλάθι του Ηρακλή.

«Δόκτωρ Φάουστους» από τον Τόμας Μαν

Ο θρίαμβος τον Χριστιανισμού.

Ο ΗΡΑΚΛΗΣ ΗΤΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΕΚ ΤΟΥ ΛΕΥΤΕΡΗ ΚΑΚΙΟΥΣΗ 75-59

Εδώ, ο Διάβολος δεν έχει αντίπαλο

Ο Μ. Κωνσταντίνος, όπως είδαμε, εδραίωσε το Χριστιανισμό.

Τον σκότωσε γιατί τον αγαπούσε

ΤΟ ΜΕΙΖΟΝ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, «ΔΟΚΤΩΡ ΦΑΟΥΣΤΟΥΣ», ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΤΕΙ ΩΣ ΕΝΑ «ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ». ΕΔΩ, ΣΥΝΟΜΙΛΟΥΝ ΚΑΙ ΔΙΑΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ

Ωστόσο, δεν έθιξε τις άλλες θρησκείες, αλλά παρέμεινε μέχρι το θάνατο του πιστός στο Διάταγμα των Μεδιολάνων, που καθιέρωνε την ανεξιθρησκία.

17-22, 36-37, (ημίχρονο)

ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΙΔΟΥ

Ο Χριστιανισμός προστατεύτηκε από την κοσμική εξουσία και κατ' αυτόν τον τρόπο το κράτος χρησιμοποίησε τη νέα θρησκεία για να εξασφαλίσει την ειρήνη και την ευημερία στους υπηκόους του.

59-44, 75-59 (τελικό)

«Ο συγγραφέας είναι ένα πρόσωπο για το οποίο η συγγραφή αποδεικνύεται πιο δύσκολη υπόθεση σε σύγκριση με τους υπόλοιπους ανθρώπους».

Τα προβλήματα που απασχόλησαν το Χριστιανισμό αντιμετωπίστηκαν από το Μ. Κωνσταντίνο ως προβλήματα του ίδιου του κράτους.

Θεατές: 400

Έτσι περιγράφει ο Τόμας Μαν τον συγγραφέα, παρ' όλο που ο ίδιος γνώρισε την εκδοτική επιτυχία και τη θερμή κριτική υποδοχή άμεσα, με το πρώτο του μυθιστόρημα (Buddenbrooks), σε ηλικία είκοσι έξι ετών.

Με την επικράτηση και την εξάπλωση της νέας θρησκείας παρουσιάστηκαν στους κόλπους της σημαντικά προβλήματα που οφείλονταν στο ζήλο των νεοφώτιστων οπαδών και σε διαφορετικές ερμηνείες των δογμάτων της.

Ο Λευτέρης Κακιούσης δεν χαρίστηκε στη μεγάλη του αγάπη.

Ο βαθυνούστατος λόγιος δήλωνε ευθαρσώς ότι σιχαινόταν το σχολείο, εξαιτίας μιας «εσώτατης και παραλυτικής αντίδρασης» σε οποιαδήποτε απαίτηση τού επιβαλλόταν έξωθεν.

Τον 4ο αι. ο Χριστιανισμός και το ίδιο το κράτος είχε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα των αιρέσεων, που απείλησαν τη γαλήνη και την ενότητα της αυτοκρατορίας.

Ο Ηρακλής ηττήθηκε από την ΑΕΚ με 75-59 στο κλειστό του Γαλατσίου, μένοντας στο παιχνίδι για ένα ημίχρονο.

Αποκαλούσε τον εαυτό του, σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα παιδείας και ζωής, αυτοδίδακτο.

Αιρέσεις ονομάστηκαν οι παρεκκλίνουσες τάσεις από τα ορθά δόγματα της Εκκλησίας.

Σαν παίκτης ο Γιούρι Ζντοβτς φημιζόταν για τις αμυντικές του επιδόσεις.

Ο Τόμας Μαν δημοσίευσε το μείζον έργο του Δόκτωρ Φάουστους το 1947.

Οι δογματικές αυτές διαφοροποιήσεις προέκυψαν ως φυσικό επακόλουθο της ανάγκης να αφομοιωθούν και να παγιωθούν τα δόγματα της νέας θρησκείας.

Αυτή τη φιλοσοφία προσπαθεί να περάσει και στους "κυανόλευκους".

Είχε ήδη τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ (1929).

Πρώτος ο Μ. Κωνσταντίνος αντιμετώπισε τις αιρέσεις ως πρόβλημα του ίδιου του κράτους και για την αντιμετώπιση τους καθιέρωσε το θεσμό των Οικουμενικών Συνόδων με τη συμμετοχή του αυτοκράτορα.

Οι φιλοξενούμενοι πίεσαν στην άμυνα και με επιθετικές αιχμές τους Γιαννουζάκο και Τζένκινς πήραν μια διαφορά επτά πόντων (15-22 στο 9΄).

Είχαν μεσολαβήσει η αποχώρησή του από τη ναζιστική Γερμανία (1933), η αφαίρεση της γερμανικής ιθαγένειας που του επέβαλε το ναζιστικό καθεστώς και η εγκατάστασή του στις ΗΠΑ (1938).

Μικρή προτομή από χαλκηδόνιο λίθο του Μ. Κωνσταντίνου (αρχές 4ου αι.). Με τις ενέργειες του προστάτευσε το Χριστιανισμό και άνοιξε νέους ορίζοντες για το μέλλον της αυτοκρατορίας. (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη)

Ο Αμερικανός σέντερ του Ηρακλή όμως φορτώθηκε με φάουλ κι αυτό το εκμεταλλεύτηκαν οι γηπεδούχοι. Ο Δόκτωρ Φάουστους του Τόμας Μαν αποτελεί την πλέον ιδιόμορφη απόδοση του γερμανικού μύθου στην ιστορία της δυτικής γραμματολογίας.

Οι αιρέσεις, τον 4ο αι., οφείλονταν στην ανάγκη να διευκρινιστεί η τρισυπόστατη ενότητα του Θεού, δηλαδή η σχέση Πατέρα και Υιού στην Αγία Τριάδα αλλά και η θέση του Αγίου Πνεύματος.

Η μπάλα πέρασε μέσα στο καλάθι στον Κόπενραθ και η Ένωση πήρε κεφάλι στο σκορ με 28-24. Οι παραλλαγές του φαουστικού μύθου ξεκινούν από τον 16ο ήδη αιώνα.

Το πρόβλημα παρουσιάστηκε όταν ο Άρειος, μορφωμένος ιερέας στην Αλεξάνδρεια, διακήρυξε ότι ο Θεός υπάρχει πριν από τον Υιό και κατ' επέκταση ο Χριστός δημιουργήθηκε από τον Πατέρα και είναι κτίσμα του.

Με όπλο την άμυνα οι "κυανόλευκοι" απέκτησαν και πάλι προβάδισμα με την εκπνοή του ημιχρόνου. Πρόκειται για ιστοριούλες της σειράς χωρίς λογοτεχνικό έρμα.

Η διδασκαλία του Αρείου τάραξε τη γαλήνη της Εκκλησίας, καθώς η αίρεση προσείλκυσε πολλούς οπαδούς.

Ο Κόπενραθ ανέλαβε και πάλι δράση στην τρίτη περίοδο έχοντας συμπαραστάτη τον Ρίματς και η ΑΕΚ καθάρισε ουσιαστικά τον αγώνα εξασφαλίζοντας μια διαφορά 15 πόντων (59-44 στο 30΄). Ο πρώτος που ανασύρει το θέμα από τον χυλό των δεισιδαιμονικών μυθευμάτων είναι ο Μάρλοου.

Ο Μ. Κωνσταντίνος θέλησε να αντιμετωπίσει οριστικά το ζήτημα, γι' αυτό το παρέπεμψε σε Οικουμενική Σύνοδο.

Οι παίκτες του Ηρακλή πέταξαν πετσέτα στο τέταρτο δεκάλεπτο και η Ένωση έφτασε στη νίκη παρά τις απουσίες των Μπουρούση, Καλαμπόκη και Παντελιάδη. Το θεατρικό του έργο Δόκτωρ Φάουστους εμφαίνει την ιδιοπαθή ιδιοσυγκρασία του κεντρικού ήρωα.

Με την παρουσία του ίδιου κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση και με τη συμμετοχή 318 επισκόπων απ' όλη την αυτοκρατορία συγκλήθηκε η Α' Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια της Βιθυνίας (325 μ.Χ.).

Ο Γκαίτε στον δικό του Φάουστ παρουσιάζει έναν λόγιο που παζαρεύει την ψυχή του με τον Διάβολο, όχι για να αποκομίσει καλοκρυμμένη κρύφια γνώση, αλλά για να γευτεί ο έγκλειστος διανοούμενος ήρωάς του στιγμές απλής, ανθρώπινης ευτυχίας.

Στη σύνοδο αυτή προβλήθηκε το «ομοούσιον του Πατρός και του Υιού» και καταδικάστηκαν οι απόψεις του Αρείου.

Ο Τόμας Μαν συνοδεύει τον τίτλο του μυθιστορήματός του Δόκτωρ Φάουστους με τον επεξηγηματικό υπότιτλο: Η ζωή του Γερμανού μουσουργού Άντριαν Λέβερκυν εξιστορημένη από ένα φίλο.

Στη διάρκεια της συνόδου διατυπώθηκε η ορθόδοξη άποψη μέσα στα επτά πρώτα άρθρα του «Συμβόλον της Πίστεως».

Εδώ η δράση μεταφέρεται στον 20ό αιώνα.

Παρά την καταδίκη του Αρείου, η αίρεση του διατηρήθηκε.

Ο ήρωας δεν είναι πλέον ένας sui generis λόγιος, χαντακωμένος στη βιβλιοθήκη του.

Ανδριάντας του Ιουλιανού (4ος αι.). Ο αυτοκράτορας παρουσιάζεται ως Έλληνας φιλόσοφος ή ιερέας. (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)

Είναι ένας συνθέτης που παζαρεύει με τον Διάβολο την έμπνευση και το έργο του. Ο Κωνστάντιος, διάδοχος του Μ. Κωνσταντίνου, πολέμιος της ειδωλολατρίας - απαγόρευσε τις θυσίες και έκλεισε πολλούς ναούς της αρχαίας θρησκείας -, δραστηριοποιήθηκε για την επικράτηση του Αρειανισμού. Ο εξαποδώ τού υπόσχεται δημιουργικές ντοπαμίνες και καλλιτεχνική αναγνώριση για είκοσι τέσσερα συναπτά έτη. Ο Ιουλιανός, που διαδέχθηκε στο θρόνο τον Κωνστάντιο, ήταν υποστηρικτής ειδωλολατρικών θεολογικών αντιλήψεων, ενός κράματος στοιχείων αφενός αρχαιοελληνικών και ρωμαϊκών και αφετέρου χριστιανικών και ειδωλολατρικών (λατρεία του Ήλιου). Σε αντάλλαγμα, με το πέρας του συμφωνημένου χρόνου, θα κερδίσει την ψυχή του Λέβερκυν. Η ελληνική παιδεία του και το γεγονός της δολοφονίας του πατέρα του από τον Κωνστάντιο ήταν λόγοι που τον απομάκρυναν από το Χριστιανισμό.

Κείμενο πολλών αναγνώσεων

Ο Χριστιανισμός όμως είχε εξαπλωθεί και αποκτήσει ισχυρά θεμέλια στην κοινωνία της αυτοκρατορίας.

Ο «Δόκτωρ Φάουστους» είναι ένα κείμενο επιδεκτικό σε πολλές και διαφορετικές αναγνώσεις.

Η όποια προσπάθεια του Ιουλιανού για την αναβίωση των αρχαίων λατρειών, μετά τη βραχύβια βασιλεία του και το θάνατο του, έπαυσε οριστικά.

Ο θεματικός και γλωσσικός ιστός του, ποικίλος και πλούσιος, με τις τεχνουργημένες παραλλαγές των βασικών μοτίβων, τους αρχαϊσμούς, τα νευρωσικά σαρδάμ, τα ειρωνικά πεταρίσματα και τη φιλοσοφική εμβύθιση σφηνώνεται στο μυαλό.

Ο Ιουλιανός καταγράφηκε στην ιστορία με την προσωνυμία Παραβάτης ή Αποστάτης.

Το τυραννά, καιρό μετά την ανάγνωση.

4. Ο Ιουλιανός υποστηρικτής της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός, αν και από τα παιδικά του χρόνια έκλινε περισσότερο προς τη λατρεία των εθνικών θεών, και, καθώς μεγάλωνε, επιθυμούσε πολύ να την ασκήσει, όμως, επειδή είχε πολλούς λόγους να φοβάται, ό,τι έκανε το έκανε με τη μεγαλύτερη δυνατή μυστικότητα. Όταν όμως, έλειψαν οι φόβοι του και είδε ότι είχε φτάσει ο καιρός να πραγματοποιήσει ελεύθερα την επιθυμία του, φανέρωσε τα μυστικά της καρδιάς του και με σαφή και ρητά διατάγματα έδωσε εντολή να ανοίξουν οι ειδωλολατρικοί ναοί, να γίνονται θυσίες στους βωμούς και γενικά να ξαναγυρίσει η ειδωλολατρία. Αμμιανός Μαρκελλίνος, Ιστορία, XXII, 5.

Βέβαια, είναι ένα βιβλίο που απαιτεί προσήλωση και κλειστή πόρτα, μολύβι και χαρτί, σημειώσεις στο περιθώριο.

Μικρογραφία χειρογράφου του 9ου αι. με λόγους του Γρηγόριου Ναζιανζηνού. Εικονίζονται επίσκοποι και ιερείς στη Β' οικουμενική σύνοδο της Κωνσταντινούπολης. Οι αποφάσεις της συμπλήρωσαν το «Σύμβολο της Πίστεως». Στο θρόνο το ανοιχτό Ευαγγέλιο συμβολίζει την παρουσία του Χριστού. (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη)

Η κρυφή γοητεία του δεν χαρίζεται με την πρώτη.

Ο 4ος αιώνας τελείωσε με την πλήρη επικράτηση του Χριστιανισμού.

Ο αναγνώστης θα πρέπει να πληρώσει αντίτιμο: να μη βιαστεί.

Ο Μ. Θεοδόσιος ήταν υποστηρικτής της Ορθοδοξίας.

Να χωθεί με θερμοκέφαλη εμμονή στο κείμενο και την περιπέτεια της ανάγνωσης.

Με διάταγμα του ο Χριστιανισμός - εκτός από νόμιμη θρησκεία - έγινε επίσημη θρησκεία του κράτους (380 μ.Χ.). Ο Θανάσης Χατζόπουλος και η Όλυ Ψυχοπαίδη, στο επίμετρο του βιβλίου, στήνουν ένα διπλό ερμηνευτικό κάτοπτρο, ψυχαναλυτικό ο πρώτος, μουσικό η δεύτερη, φωτίζοντας από διαφορετική οπτική γωνία ο καθένας το μυθιστορηματικό πολύπτυχο. Τον επόμενο χρόνο, για να διευκρινιστεί η θέση του Αγίου Πνεύματος μέσα στην Αγία Τριάδα, συγκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη η Ε Οικουμενική Σύνοδος (381 μ.Χ.), η οποία συμπλήρωσε το «Σύμβολο της Πίστεως». Η έκδοση ενός τόσο σημαντικού έργου στα ελληνικά (πρώτη μετάφραση: 1976, μεταφραστής: Α. Δικταίος, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος) αποτελεί κέρδος του αναγνώστη. Παράλληλα, με μια σειρά διαταγμάτων κατάφερε πλήγματα κατά των Εθνικών, όπως ονομάζονταν οι οπαδοί της αρχαίας θρησκείας.

Μία χώρα, δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι

Έθεσε εκτός νόμου τις αρχαίες λατρείες, αφαίρεσε τις περιουσίες από τα αρχαία ιερά και τέλος κατάργησε και τους Ολυμπιακούς αγώνες (392 μ.Χ.).

Ο «Δόκτωρ Φάουστους» του Τόμας Μαν αποτελεί την πλέον ιδιόμορφη απόδοση του γερμανικού μύθου στην ιστορία της δυτικής γραμματολογίας

5. Ο Μ. Θεοδόσιος προστάτης του Χριστιανισμού Από την αρχή κιόλας της βασιλείας του, δεν έπαψε να παραστέκεται στην Εκκλησία που βρισκόταν σε πόλεμο με τους εχθρούς της, και αυτό το έκανε με νόμους πολύ δίκαιους και γεμάτους από διάθεση οίκτου, γιατί ο αιρετικός Βαλεντινιανός, που ευνοούσε τους αρειανούς, την είχε θίξει σκληρά. Ο Θεοδόσιος είχε καλύτερη τύχη σαν μέλος της Εκκλησίας, παρά σαν κυβερνήτης στο κράτος. Πρόσταξε να γκρεμιστούν παντού τα είδωλα των εθνικών, γιατί ήξερε καλά ότι τα αγαθά στον κόσμο αυτό δεν εξαρτιούνται από τους δαίμονες, αλλά από τον ένα και αληθινό θεό. Ιερός Αυγουστίνος, Για την πολιτεία του Θεού, Βιβλ. 5, Κεφ. 26.

Το μυθιστόρημα εξελίσσεται μέσα σε μία Γερμανία που βράζει, κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το δεύτερο μισό του 4ου αι. σημειώνεται ουσιαστικά η μεγάλη ιδεολογική σύγκρουση μεταξύ των θεωρητικών της αρχαίας θρησκείας από τη μια πλευρά και του Χριστιανισμού από την άλλη.

Ο αφηγητής, παιδικός φίλος του μουσουργού, συγγράφει τη βιογραφία του Λέβερκυν στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Τον 4ο αι. αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η εκκλησιαστική ρητορεία, γι' αυτό και αυτή η περίοδος ονομάστηκε χρυσός αιώνας της θεολογίας, με σπουδαίους εκπροσώπους το Μ. Βασίλειο, το Γρηγόριο Νύσσης, το Γρηγόριο Ναζιανζηνό, τον Ιωάννη Χρυσόστομο στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και στο δυτικό το Λακτάντιο και τον Αυγουστίνο.

Ο ίδιος είναι πια ένας σύννους γέρος - και ο Λέβερκυν νεκρός.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας ήταν απόφοιτοι ελληνικών φιλοσοφικών σχολών.

Τα δύο αυτά χρονικά επίπεδα, ο χρόνος της αφήγησης και ο χρόνος του αφηγητή, αντικρύζονται και εξεικονίζουν, με σπαρακτικό τρόπο, την αποσύνθεση, την κατάρρευση και εν τέλει τη διάλυση του γερμανικού κράτους στη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων.

Με το συγγραφικό και εκκλησιαστικό τους έργο συνδύασαν τη χριστιανική ηθική με την ελληνική φιλοσοφική σκέψη και ρητορεία.

Οι πικρές διαπιστώσεις του αφηγητή και η εισβολή του δικού του χρόνου στον χρόνο της βιογραφίας του Λέβερκυν υπομνηματίζουν τα παλαιότερα γεγονότα με την ακριβά πληρωμένη σοφία όσων ακολούθησαν.

Ο συνδυασμός του Χριστιανισμού με τον Ελληνισμό στη διάρκεια του 4ου αι. δεν είχε μόνο θεωρητική βάση, αλλά βρήκε και πρακτική εφαρμογή.

Η μυθιστορηματική βιογραφία του Λέβερκυν υφαίνεται πάνω στον πυκνό καμβά των ιστορικών συμβάντων.

Ιεράρχες και άλλες πνευματικές προσωπικότητες κάτω από την επίδραση της ελληνικής πολιτικής σκέψης δε δίστασαν να διατυπώσουν ελεύθερα τις απόψεις τους για τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της εποχής, και να έρθουν σε ρήξη πολλές φορές με την εξουσία.

Στο μεταξύ, άνθρωποι μπαινοβγαίνουν στη ζωή του μουσουργού και ζουν, με εμπαθή και ενίοτε παράτολμο τρόπο, τη δική τους ζωή.

Χρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α'. Με διάταγμα του ο Χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία του κράτους. (Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο)

Ο ίδιος ο Λέβερκυν ζει απομονωμένος στην εξοχή, στο αγροτόσπιτο της προστατευτικής κυρίας Σβάιγκεστιλ. Έχει επιλέξει αυστηρή μοναξιά, για να συνθέσει τη μουσική του. Μέσα σ' αυτό το προστατευτικό κουκούλι, κοχλάζουν οι ενδορφίνες του εγκεφάλου του. Η εσωτερική ζωή του γίνεται μουσική. Το έργο προέχει. Ο Λέβερκυν συνθέτει χρησιμοποιώντας τη δωδεκάφθογγη τεχνική του Σαίνμπεργκ. Ο άμουσος αναγνώστης ίσως πονοκεφαλιάσει με τις λεπτομέρειες που αποδίδουν τις ιδιότροπες μουσικές συλλήψεις του Λέβερκυν. Πρόκειται για ένα «μυθιστόρημα δημιουργίας καλλιτεχνικού έργου», χαρακτηρισμό που χρησιμοποιεί, ανάμεσα σε άλλους (όπως «μουσικό μυθιστόρημα», «μυθιστόρημα πολιτισμού», «φιλοσοφικό μυθιστόρημα» κ.ά.) ο ίδιος ο Τόμας Μαν για το βιβλίο του.

Συνομιλία με τον Σατανά

Στο κεφάλαιο XXV, κρίσιμο κόμβο του μυθιστορήματος, παρουσιάζεται η συνομιλία του μουσουργού με τον τρισκατάρατο. Το κείμενο της συνομιλίας, σε μορφή θεατρικού διαλόγου ανάμεσα σε δυο πρόσωπα (Εγώ-Εκείνος) καταγράφει ο Λέβερκυν σε χαρτί πενταγράμμου. Παραδίδει το χειρόγραφο στον φίλο του. Πρόκειται για αφηγηματική συμπεριφορά που συμβαίνει κατ' εξαίρεση, μια και ο αφηγητής συνήθως αρκείται σε όσα βλέπει, τεκμαίρει ή εικάζει με ασφάλεια. Αποδίδει, με παιγνιώδη και υπονομευτική υπογράμμιση, σκηνές, στις οποίες ο ίδιος αποδεικνύεται απών. Γιατί όχι; Επικαλείται την παντογνωσία του ως αφηγητή και ξεμπερδεύει.

Μετά την πρώτη ψυχρολουσία, ο Λέβερκυν περιγράφει τη σκηνή με λεπτομέρεια κινηματογραφιστή. Βλέπει - και αμφισβητεί το ίδιο του το βλέμμα. Η συνομιλία παίρνει τη φόρα της. Ο Λέβερκυν παύει να αναρωτιέται τι του συμβαίνει. Η επιχειρηματολογία τού εξαποδώ παρουσιάζεται ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα. Η συζήτηση, μετά τις πρώτες συστάσεις, τις θεολογικές τρικλοποδιές και τις εκατέρωθεν προκλήσεις, εστιάζεται στο μέγα θέμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας και της έμπνευσης. Εκεί, ο Εωσφόρος φαίνεται να κερδίζει το παιχνίδι. Παρουσιάζει τον μηχανισμό της καλλιτεχνικής δημιουργίας από μέσα, ψαύει τα γρανάζια του, υπόσχεται φλογοβόλες εμπνεύσεις. Μοιάζει να ξέρει καλά πού πατά, το τεντωμένο σκοινί της τέχνης τού είναι εντυπωσιακά οικείο, ο επιδεικτικός σαλτιμπάγκος βαδίζει άνετα επάνω του. «Το πιστεύεις αυτό, πιστεύεις ότι υπάρχει μεγαλοφυΐα που δεν έχει καμιά σχέση με την Κόλαση; Non datur! Ο καλλιτέχνης είναι του εγκληματία αδελφός και του τρελού (…) αυτή η έμπνευση δεν είναι εφικτή με τον Θεό, που αφήνει πολλή δουλειά για το λογικό, αυτή είναι εφικτή μονάχα με τον Διάβολο, τον αληθινό κύριο του ενθουσιασμού (…) Για να πετύχει (η τέχνη) χρειάζεται πολλή ανυπακοή μέσα στην αυστηρή υπακοή, πολλή αυτονομία, πολλή τόλμη (…) Ο Διάβολος κάτι καταλαβαίνει από μουσική».

Ο Λέβερκυν αρχίζει να ακούει προσεκτικά. Θέλει να ξεκαθαριστούν επιτόπου τα ανταλλάγματα. «Εκείνος» δεν του κρύβει την αλήθεια. Η ανθρώπινη γλώσσα δεν διαθέτει τον μηχανισμό να περιγράψει την Κόλαση, είναι χειρότερη απ' ό,τι μπορεί ο Λέβερκυν να φανταστεί. Αλλά βρίσκεται, ακόμη, μακριά. Θα προηγηθούν είκοσι τέσσερα χρόνια εκρηκτικής δημιουργίας και δαφνοστεφούς αναγνώρισης. Α, και να μην το ξεχάσει. Η αγάπη απαγορεύεται. Η ζωή του μουσουργού πρέπει να είναι ψυχρή. Δεν του επιτρέπεται να αγαπήσει άνθρωπο. «Ψυχρό σε θέλουμε, τόσο που ούτε η πύρα από τις φλόγες της παραγωγής να μην αρκέσει για να ζεσταθείς», ξεκαθαρίζει. Και ομολογεί: ορέγεται μυαλά σαν του Λέβερκυν. Οι αντιρρήσεις του μουσουργού είναι, μάλλον, προσχηματικές. Δίνουν λαβή στον σκοτεινό συνομιλητή να αναπτύξει τα επιχειρήματά του. Σ' αυτή τη συναλλαγή, ο Διάβολος δεν έχει αντίπαλο. Κάνει παιχνίδι μόνος του.

ΣΥΝΩΣΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ

«Και τώρα θέλω να σου πω ότι τον πληθυσμό της Κόλασης τον αποτελούν μυαλά ακριβώς σαν το δικό σου. Δεν είναι τόσο εύκολο να έρθεις στην Κόλαση. Θα είχαμε από καιρό έλλειψη χώρου αν ερχόταν ο καθένας».