Βετεράνοι και σύνδρομα

Τρεις εκδόσεις φέρνουν τον ξύλινο κούκλο στην επικαιρότητα

2.4 Θερμοκρασία, θερμότητα και μικρόκοσμος

Όσοι παίρνουν μέρος σε ένα πόλεμο, διακινδυνεύουν εν γνώσει τους τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης κι όταν καταφέρνουν να μείνουν ζωντανοί συχνά επιστρέφουν τραυματίες από το μέτωπο.

Πινόκιο x 3

Με την έννοια της μεταφοράς θερμότητας μπορούμε να περιγράψουμε κάθε μεταβολή που συμβαίνει όταν δύο σώματα διαφορετικής θερμοκρασίας έρθουν σε επαφή. Εκτός από τις σωματικές αναπηρίες, πολύ σημαντικά είναι και τα ψυχικά τραύματα, όπως επιμένουν ακόμη και σήμερα να μας δείχνουν οι Αμερικανοί σκηνοθέτες που εμπνέονται από τους βετεράνους του πολέμου του Βιετνάμ.

Μια τριπλέτα εκδόσεων, με ολόφρεσκη μετάφραση, έρχεται να μας υπενθυμίσει το πρωτότυπο κείμενο του Πινόκιο, καθώς και το αρχικό του μήνυμα. Αξίζει να στρέψουμε πάλι την προσοχή μας στον ξύλινο κούκλο.

Στη φυσική, ωστόσο, δε μας ενδιαφέρει απλώς να περιγράφουμε τα φαινόμενα• Οι σύγχρονοι πόλεμοι, όμως, από τους οποίους απουσιάζουν ολοένα και περισσότερο οι μάχες σώμα με σώμα -με μαχαίρια, ξιφολόγχες, πιστόλια ή κανόνια- εκθέτουν σε νέους κινδύνους τους στρατιώτες.

ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

περισσότερο μας ενδιαφέρει να τα ερμηνεύουμε. Επικίνδυνες χημικές ουσίες κάνουν την εμφάνισή τους και απειλούν μακροπρόθεσμα την υγεία τους.

"Τα ψέματα, παιδί μου, φαίνονται αμέσως, γιατί υπάρχουν δύο ειδών: υπάρχουν τα ψέματα που έχουν κοντά πόδια και τα ψέματα που έχουν μακριά μύτη.

Για να ερμηνεύσουμε τα φαινόμενα που συμβαίνουν κατά τη μεταφορά θερμότητας αλλά και κάθε θερμικό φαινόμενο, πρέπει να μελετήσουμε τη δομή της ύλης.

Πολλά γράφτηκαν μετά τον πόλεμο του Περσικού για το περίφημο "Σύνδρομο του Κόλπου", μια ασθένεια, η οποία, σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες και βετεράνους, πλήττει τους Αμερικανούς και Βρετανούς στρατιώτες οι οποίοι πήραν μέρος στην επιχείρηση "Καταιγίδα της Ερήμου" εναντίον του Ιράκ. Χιλιάδες φέρονται ως πάσχοντες από το σύνδρομο αυτό και εκδηλώνουν συμπτώματα όπως είναι η χρόνια κόπωση, το μετατραυματικό στρες, οι ψυχικές διαταραχές, τα εξανθήματα, η δυσκολία στη συγκέντρωση, οι πονοκέφαλοι, το άσθμα και οι αρθρίτιδες. Τα δικά σου είναι από εκείνα που έχουν μακριά μύτη". Στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει αρχίσει συστηματική προσπάθεια θεραπείας των πασχόντων, παρότι δεν έχει καθοριστεί ακόμη με βεβαιότητα η ύπαρξη του συνδρόμου. Γνωμάτευση της Νεράιδας που, στο παραμύθι, αντικαθιστά τη μητέρα.

Μάλιστα, σε έρευνα η οποία δημοσιεύτηκε χθες στη βρετανική ιατρική επιθεώρηση "Λάνσετ", υποστηρίζεται ότι "Σύνδρομο του Κόλπου" δεν υπάρχει, αν και αναγνωρίζεται ότι οι βετεράνοι του συγκεκριμένου πολέμου έχουν διπλάσιες πιθανότητες να προσβληθούν από διάφορες ασθένειες σε σύγκριση με τους συναδέλφους τους που δεν πήραν μέρος στην επιχείρηση ή με εκείνους οι οποίοι υπηρέτησαν στη Βοσνία.

Εντούτοις, η μύτη που μακραίνει, όποτε ο Πινόκιο ψεύδεται, δεν είναι το κυρίαρχο μοτίβο στο βιβλίο του Κολόντι - ούτε και στην παραλλαγή του Ντίσνεϊ.

Σύμφωνα με τους συντάκτες της μελέτης, οι ασθένειες από τις οποίες πάσχουν περίπου 6.000 από τους 51.000 Βρετανούς που υπηρέτησαν στον Περσικό, δεν μπορούν να συστηματοποιηθούν κάτω από την ομπρέλα ενός συνδρόμου.

Γιατί επισκίασε τις άλλες επινοήσεις του συγγραφέα;

Ωστόσο, μπορούμε να μιλούμε για "ασθένειες του πολέμου του Περσικού", για τις οποίες είναι απαραίτητο να ακολουθηθεί συστηματική θεραπεία.

Ίσως επειδή εκφράζει τον ενδόμυχο φόβο κάθε παιδιού ή ενηλίκου: την αποκάλυψη του ψέματος.

Πιθανές αιτίες για την εκδήλωση των συμπτωμάτων είναι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, η έκθεση σε φλεγόμενες πετρελαιοπηγές και οι πολλαπλοί εμβολιασμοί για την προστασία από ενδεχόμενη χρήση βιολογικών ή χημικών όπλων.

Ο Ιταλός δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Κάρλο Κολόντι, εθελοντής στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, στράφηκε προς την παιδική λογοτεχνία σε ώριμη ηλικία.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η υπόθεση την οποία διατυπώνουν οι συντάκτες της έκθεσης ότι οι ασθένειες που προσβάλλουν τους βετεράνους του πολέμου του Περσικού μπορεί να οφείλονται και στην πεποίθηση ότι ενδέχεται να δεχθούν επίθεση με χημικά και να αρρωστήσουν, την οποία διαμόρφωσαν πολλοί από αυτούς.

Πενήντα τεσσάρων χρόνων, το 1880, δημοσιεύει σε συνέχειες στην "Εφημερίδα των Παίδων" την "Ιστορία ενός Κούκλου".

Όπως κι αν τελικώς ονομασθεί, πάντως, η κατάσταση αυτή είναι χρόνια και επώδυνη.

Το βιβλίο, υπό τον οριστικό τίτλο "Οι περιπέτειες του Πινόκιο", εκδίδεται έναν χρόνο αργότερα και γίνεται αμέσως ανάρπαστο. Το 1940, έπειτα από επίπονη εργασία δύο χρόνων, ο Ουόλτ Ντίσνεϊ παρουσιάζει την κινηματογραφική του διασκευή. Χρησιμοποιεί καινοτόμες τεχνικές, που λύνουν δυσεπίλυτα προβλήματα - όπως την απόδοση της ζωής στον βυθό, όταν ο Πινόκιο αναζητεί το θαλάσσιο κήτος. Η εξαιρετική κατά τ' άλλα ταινία μένει ελάχιστα πιστή στο βιβλίο. Τα περισσότερα από τα επεισόδια-κεφάλαια απαλείφονται, ενώ χαρακτήρες που στο πρωτότυπο εμφανίζονται περιστασιακά ή καθόλου - ο γρύλος Τζίμινι, ο γάτος Φίγκαρο - εδώ πρωταγωνιστούν ή συμπρωταγωνιστούν. Ο κόσμος των ενηλίκων - απειλητικός και στον Κολόντι - προσλαμβάνει στον Ντίσνεϊ εφιαλτικές διαστάσεις. Μακριά από το σπίτι ή το σχολείο - τα μοναδικά καταφύγια - ελλοχεύει κάθε λογής κίνδυνος.

"Είχα να τον διαβάσω από παιδί", μας λέει ο Ανταίος Χρυσοστομίδης, που υπογράφει τη μετάφραση και στις τρεις εκδόσεις. "Μου ανακίνησε το ενδιαφέρον ο Αντόνιο Ταμπούκι. Ένας ξύλινος Πινόκιο ήταν το πρώτο δώρο που μου έκανε. Ο Ταμπούκι θεωρεί τον Πινόκιο ως τον πιο σημαντικό και τον πιο αντιπροσωπευτικό λογοτεχνικό ήρωα της Ιταλίας, ως αρχέτυπο του προοδευτικού Ιταλού - του μονίμως αδικημένου, του καλόκαρδου και του φαφλατά. Παρότι ο Κολόντι απευθύνεται στα παιδιά, το βιβλίο του δεν είναι γραμμένο με παιδική αφέλεια - η γλώσσα του είναι πεποιημένη, στιλίστικη, προπομπός του σύγχρονου ύφους. Το βιβλίο δεν ενσταλάζει τον φόβο, όπως τον ενσταλάζει η ταινία. Υμνεί τη χαρά της ζωής. Ο Πινόκιο δεν είναι καθολικός. Δεν έχει συναίσθηση της αμαρτίας, ούτε ωριμάζει μέσω της μετάνοιας. Ωριμάζει μέσω της αλληλεγγύης".

Η τριπλή έκδοση ήταν ιδέα του Θανάση Καστανιώτη, ως απόπειρα ν' αγγίξει το ίδιο κείμενο τριών ειδών αναγνώστες. Η έκδοση με την εικονογράφηση του Ματσάντι, χρονολογημένη από το 1883 - ενόσω ακόμη ζούσε ο Κολόντι -, αποτελεί το σταθερό πλαίσιο αναφοράς. Η εικονογράφηση της Νόνκα Πετκόβα είναι μια καλαίσθητη - όσο και δύσκολη - προσπάθεια για να κερδηθεί η ανταπόκριση της κατ' εξοχήν τρυφερής ηλικίας, εκείνης που είναι εμποτισμένη από το ντισνεϊκό στερεότυπο. Όσο για το εφηβικό κοινό, το αναλαμβάνει μια ιδιόμορφη έκδοση σε κόμικ, εγκεκριμένη από το Εθνικό Ίδρυμα Κάρλο Κολόντι. Η τελευταία εκδοχή - που περιλαμβάνει, σημειωτέον, πλήρες και αναλλοίωτο το κείμενο του πρωτοτύπου - ξεσήκωσε αρχικά αντιδράσεις στην Ιταλία, αλλά τελικά κατέκτησε και τους πιο δύστροπους με την αισθητική της αρτιότητα.