α. Παρουσίαση

Η διδακτική πρόταση επιχειρεί από τη μία πλευρά να εμπλουτίσει το υλικό που περιέχεται στο συγκεκριμένο κεφάλαιο του εγχειριδίου εισάγοντας ένα θεματικό κύκλο που άπταται της περιγραφής, και από την άλλη πλευρά να συνδυάσει την παράλληλη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος με το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι

• Να κατανοήσουν οι μαθητές την έννοια του σχολίου και της οπτικής γωνίας στην περιγραφή , έτσι ώστε από τη μία πλευρά ως δέκτες να μπορούν να διακρίνουν σε ένα περιγραφικό κείμενο το σχόλιο και την οπτική γωνία, και από την άλλη πλευρά ως πομποί να καθορίζουν την οπτική γωνία και να προβάλλουν τις κατάλληλες λεπτομέρειες στην περιγραφή τους.
• Να διερευνήσουν οι μαθητές τους τρόπους με τους οποίους ένας λογοτέχνης χειρίζεται την τεχνική της οπτικής γωνίας, για να εμπλουτίσει την περιγραφή του και να μας βοηθήσει να διεισδύσουμε στον ψυχικό κόσμο του ήρωα μιας ιστορίας.
• Να προβληματιστούν πάνω σε ποικίλα θέματα που αφορούν την κατοικία συζητώντας και γράφοντας διάφορα κείμενα.

Περιεχόμενο-Διδακτική μεθοδολογία

Η διδασκαλία μπορεί να αρχίσει με την άσκηση στη σ.178 η οποία ζητάει από τους μαθητές να εντοπίσουν το σχόλιο που υπάρχει σε δύο αγγελίες, που περιγράφουν με συντομία ένα αντικείμενο προς πώληση ( ένα διαμέρισμα και ένα οικόπεδο). Με την άσκηση αυτή οι μαθητές κατανοούν ότι συχνά η περιγραφή περιέχει ένα σχόλιο/γνώμη που εξυπηρετεί το σκοπό της περιγραφής. Κατανοούν , επίσης, ότι κάθε περιγραφή γίνεται από ορισμένη οπτική γωνία, Σκόπιμο είναι να εξηγήσουμε στους μαθητές ότι την έννοια της οπτικής γωνίας μπορούμε να την εννοήσουμε κυριολεκτικά και μεταφορικά. Στην πρώτη περίπτωση εννοούμε τη θέση/ το σημείο από το οποίο ο παρατηρητής βλέπει και περιγράφει κάποιο αντικείμενο, πχ. μπορεί να το βλέπει από μακριά ή από κοντά, μπορεί να το βλέπει από πάνω πχ, αγναντεύει τη θέα μιας πόλης από την κορυφή ενός βουνού κτλ. ή ακόμα μπορεί να το βλέπει από διάφορες διαδοχικές θέσεις, πχ. παρατηρεί ένα νησί από ένα πλοίο που προσεγγίζει το λιμάνι. Στη δεύτερη περίπτωση χρησιμοποιούμε τον όρο οπτική γωνία μεταφορικά και εννοούμε τον τρόπο που "βλέπει", δηλαδή αντιλάμβανεται ο παρατηρητής το περιγραφόμενο αντικείμενο, τη στάση του απέναντι σε αυτό, τη συναισθηματική φόρτιση που έχει ενδεχομένως και το αποτέλεσμα που επιδιώκει με την περιγραφή. Ανάλογα, λοιπόν, με την οπτική γωνία του ο παρατηρητής επιλέγει και προβάλλει τις κατάλληλες λεπτομέρειες στην περιγραφή του.

Οι μαθητές μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα την έννοια της οπτικής γωνίας διαβάζοντας το κείμενο της σ. 180, το οποίο δείχνει τον τρόπο με τον οποίο "βλέπει" την κατοικία των "πολιτισμένων" λευκών ένας φύλαρχος από ένα νησί του Ν.Ειρηνικού. Το κείμενο αυτό μπορεί, εξάλλου, να αποτελέσει αφόρμηση για συζήτηση σχετικά με τη μορφή της κατοικίας στο χωριό και στην πόλη , καθώς επίσης, και για την επίδραση που ασκεί η μορφή της κατοικίας στη ζωή του ανθρώπου. Θα μπορούσαμε να δώσουμε στους μαθητές για ερέθισμα και κάποια σχετικά κείμενα πχ. το παρακάτω απόσπασμα από άρθρο της Α. Κυριακίδου Νέστορος:

"Στην πραγματικότητα της ελληνικής πόλης το κατεξοχήν "κέλυφος" της οικογένειας είναι το διαμέρισμα της πολυκατοικίας.Τη στιγμή που ο χτεσινός αγρότης και σημερινός αστός περνάει το κατώφλι του, βρίσκεται αντιμέτωπος με τις απαιτήσεις ενός κόσμου διαφορετικού από το δικό του. Περνάει στην ουσία το κατώφλι του εκσυγχρονισμού :η σχέση του με τη φύση αλλάζει. Αλλάζει και η σχέση του με τους γείτονες και με την αγορά. Εισέρχεται στο φαύλο κύκλο της κατανάλωσης και στο άγχος που προκαλεί το σύγχρονο όραμα της ευημερίας:

θέλουμε όλο και περισσότερα χωρίς όμως να ξέρουμε τι ακριβώς θέλουμε.

Το στενό σοκάκι και οι αυλές των σπιτιών στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική ήταν στοιχεία ενός πολιτισμού που είχε μια πολύ διαφορετική σχέση ανοιχτού-κλειστού χώρου απ΄ό,τι ο δικός μας σύγχρονος πολιτισμός των πόλεων. Το σοκάκι αντί να χωρίζει τα σπίτια, ήταν στην πραγματικότητα προέκτασή τους, γιατί ήταν χώρος επικοινωνίας, όχι μόνο δρόμος περαστικός. Πράγμα που δε συμβαίνει βέβαια με το κεφαλόσκαλο της πολυκατοικίας λχ. ή ακόμα με το διάδρομο που ενώνει τα διαμερίσματα του κάθε ορόφου. Στην πολυκατοικία η πόρτα του διαμερίσματος είναι τα όρια του κάθε σπιτιού. Η μία οικογένεια δε γνωρίζει την άλλη. Αναγνωρίζονται ως γείτονες μόνο όταν είναι να μαλώσουν για τα σκουπίδια ή να παρέμβουν στους καβγάδες των παιδιών τους."

Στη συνέχεια μπορούμε να τους δώσουμε την παρακάτω άσκηση:

Ο κάθε άνθρωπος "βλέπει" το σπίτι του από διαφορετική οπτική γωνία.

• "Σπίτι είναι για μένα ένα ζεστό κρεβάτι" , Χάι-Γιουν, 15 ετών, Ν.Κορέα
• "Σπίτι είναι ζεστασιά, αγάπη και ασφάλεια", Αντρέα, 30 ετών, Κροατία
• "Σπίτι μου είναι τα βάσανα και οι θυσίες που κάνω μια ζωή", Βέρα, 76 ετών, Σερβία.
• "Σπίτι είναι όπου βρίσκεται η μαμά μου", Τζιουτζέπε, 28 ετών, Ιταλία.
• "Σπίτι είναι εκεί όπου αλλάζω ρούχα ανάμεσα σε δύο πάρτυ", Ιβάν, 19 ετών, Ρωσία.
• "Σπίτι είναι εκεί που θέλεις πάντα να επιστρέφεις", Χόρχε, 34 ετών, Αργεντινή
• "Σπίτι είναι εκεί όπου βρίσκονται οι περισσότερες αναμνήσεις μου", Γιόζεφ, 70 ετών, Τσεχία.

Τι είναι για σένα σπίτι;

Αν υπάρχει χρόνος, θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε και με άλλα παρεμφερή θέματα για συζήτηση, πχ.. με τις διάφορες κατηγορίες ατόμων που δεν έχουν σπίτι και συγκεκριμένα με τους άστεγους, με τους πρόσφυγες ή με αυτούς που ζουν σε ιδρύματα (ορφανοτροφεία, γηροκομεία κτλ.). Παραθέτω κάποια σχετικά αποσπάσματα από δημοσιεύματα στον τύπο που προσφέρονται ως αφόρμηση για μια τέτοια συζήτηση:

Πώς καταλήγει κανείς άστεγος, πώς βρίσκεται "υπό και εκτός" της κοινωνίας;

"Ο κοινωνικός αποκλεισμός έχει τρεις διαστάσεις : την οικονομική (το ζήτημα της εργασιακής απασχόλησης), την κοινωνική (η ένταξη του ατόμου σε μικρές πρωτογενείς ομάδες όπως η οικογένεια, οι φίλοι, οι γείτονες κτλ.), και τη συμβολική ( συνδρομή σε κοινές αξίες και παραστάσεις). Είναι η αναίρεση και των τριων αυτών διαστάσεων που οδηγεί έναν άνθρωπο "στο δρόμο". Η διαδικασία έχει κωδικοποιηθεί από τους ερευνητές. Στην αρχή της πορείας ανακαλύπτουμε ένα γεγονός -τομή στη ζωή του ατόμου (απόλυση, θάνατος προσφιλούς προσώπου, ασθένεια, ατύχημα κτλ.), το οποίο το άτομο αδυνατεί να χειριστεί υλικά και ψυχολογικά. Συχνά οι τομές πολλαπλασιάζονται και η συγκυρία κάποιων γεγονότων (πχ. ανεργία και διαζύγιο) επιταχύνει την απώλεια των κοινωνικών θέσεων που κατείχε το άτομο, το οποίο χάνει τον αυτοέλεγχο και την αυτοεκτίμησή του μέσα σε μια οδυνηρή κοινωνική και ψυχική πραγματικότητα."

"Κάτω από τα λαμπερά φώτα των μεγάλων πόλεων κινείται ένας ολόκληρος κόσμος, ο κόσμος των αστέγων. Στις περισσότερες από αυτές τις πόλεις με τα πολυτελή ξενοδοχεία, τα πανάκριβα καταστήματα και τα πολυσύχναστα πάρκα το πρόβλημα των αστέγων είναι ιδιαίτερα οξύ, ακόμη και αν οι περισσότεροι το αγνοούν ή προσποιούνται ότι δεν υπάρχει….Από πλευράς τοπικής αυτοδιοίκησης".

"ο Δήμος Αθηναίων έχει μετατρέψει δύο ξενοδοχεία στο κέντρο της Αθήνας-στην πλατεία Βάθη και στην πλατεία Κουμουνδούρου- σε ξενώνες για άστεγους, ενώ το Υπουργείο Υγείας έχει δημιουργήσει τρεις ξενώνες οι οποίοι, όμως προσφέρουν στέγαση μόνο για τρεις τέσσερις μήνες. Εξάλλου στο Σεράφειο Κολυμβητήριο προσφέρεται καθημερινά μεσημεριανό γεύμα και στο Πεδίον του ΆΡΕΩΣ οι άστεγοι τρώνε κάθε Πέμπτη παρέα με τους ανθρώπους που τους σκέφτονται και τους στηρίζουν. Το Νοέμβριο του 1997 έγινε αποδεκτό πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων με σκοπό τη σταδιακή κοινωνική επανένταξη των αστέγων. Το πρόγραμμα προβλέπει τη δημιουργία γραφείου πληροφόρησης και ενημέρωσης, την προσπάθεια επαγγελματικής αποκατάστασης ορισμένου αριθμού αστέγων καθώς και την έκδοση εφημερίδας από τους ίδιους τους άστεγους".

"Η Σύμβαση της Γενεύης (1961) για το καθεστώς των προσφύγων ορίζει ότι πρόσφυγας είναι ο άνθρωπος που τρέπεται σε φυγή από τη χώρα της καταγωγής του, όταν υπάρχει βάσιμος και δικαιολογημένος φόβος δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων."

"Σε έναν κόσμο με οικονομικούς περιορισμούς και μεταβαλλόμενες προτεραιότητες, το πρόβλημα των προσφύγων τείνει σήμερα να εξελιχθεί σε μείζον ζήτημα της διεθνούς σκηνής. Στις 5 Απριλίου (Πανελλήνια Ημέρα των Προσφύγων) η Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε., που φροντίζει για τους πρόσφυγες, μας θύμισε ότι "κάθε άτομο που καταδιώκεται έχει το δικαίωμα να ζητεί και να του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες" , όπως δηλώνει και το άρθρο 14 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που υιοθετήθηκε πριν από 50 χρόνια αναγνωρίζοντας το δικαίωμα των προσφύγων στο άσυλο.Παρ΄όλα αυτά πολλοί από τοους 22 εκατομμύρια και πλέον πρόσφυγες στον κόσμο σήμερα ίσως να μην απολαμβάνουν το δικαίωμα αυτό, καθώς αρκετές κυβερνήσεις προτιμούν να αποστρέφουν το βλέμμα τους. Οι λόγοι είναι πολλοί: η διόγκωση των κοινωνικών προβλημάτων έκανε τις κυβερνήσεις των βιομηχανικών χωρών πιο αυστηρές στην αποδοχή των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο. Για την κοινή γνώμη οι πρόσφυγες γίνονται συχνά αποδιοπομπαίοι τράγοι για τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, χωρίς διαφοροποίηση ανάμεσα σε αυτούς και στους μετανάστες, νόμιμους ή παράνομους. Σε συνδυασμό με τα οικονομικά προβλήματα αυτή η αντίληψη έχει ενδεχομένως οδηγήσει τις κυβερνήσεις να είναι λιγότερο πρόθυμες να συμμετάσχουν στο κόστος της προστασίας και της υποστήριξης των προσφύγων. Δεδομένου ότι στις αρχές του 1998 οι πρόσφυγες που έχουν βρει άσυλο στην Ελλάδα δεν υπερέβαιναν τις 5.000 , η χώρα μας σίγουρα δεν απειλείται από μια μαζική εισροή προσφύγων και αιτούντων άσυλο. Εκ παραδόσεως η Ελλάδα αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό για πρόσφυγες που ελπίζουν να βρουν ένα καλύτερο και πιο ασφαλές μέλλον στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρειο Αμερική. Έχοντας, όμως, υπογράψει τη Συνθήκη της Γενεύης που σχετίζεται με την κατάσταση των προσφύγων, η χώρα μας καλείται να αναλάβει σταδιακά τις ευθύνες της προς τους πρόσφυγες, δίνοντά τους την ευκαιρία να ενταχθούν στην κοινωνία."

"Το κεφάλαιο 1 του Καταστατικού της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους πρόσφυγες προβλέπει ότι ο Οργανισμός αυτός έχει την ευθύνη να διευκολύνει τον εθελοντικό επαναπατρισμό των προσφύγων. Η επιστροφή στην πατρίδα είναι σίγουρα η καλύτερη λύση για τους περισσότερους πρόσφυγες. Ο επαναπατρισμός, όμως, πρέπει να επιδιώκεται μόνον όταν οι συνθήκες που εξανλαγκασαν τους πρόσφυγες σε φυγή έχουν εκλείψει ή με άλλα λόγια, όταν τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι απολύτων σεβαστά . Δυστυχώς, όμως, πολλά κράτη που φιλοξενούν πρόσφυγες χρησιμοποιούν κάθε μέσο προκειμένου να ασκήσουν πίεση για τον επαναπατρισμό τους, ακόμα και όταν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν την ασφαλή επανεγκατάστασή τους δεν υφίστανται."

Εργασία για το σπίτι

Προτείνεται η ατομική άσκηση της σ.183 από το βιβλίο "Έκφραση-Έκθεση" ή μία από τις παρακάτω ασκήσεις:

Λένε ότι βλέποντας το χώρο μέσα στον οποίο ζει κάποιος τον γνωρίζεις καλύτερα.

Υποθέστε ότι γράφετε ένα γράμμα που απευθύνεται σε έναν καινούριο φίλο που γνωρίσατε στις θερινές διακοπές. Στο γράμμα σας περιγράφετε το δωμάτιό σας προβάλλοντας εκείνες τις λεπτομέρειες που αποδίδουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του χώρου και υποδηλώνουν πλευρές του χαρακτήρα σας (τις προτιμήσεις, τα ενδιαφέροντά σας κτλ.).

Υποθέστε ότι το σχολείο σας συμμετέχει σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τον τίτλο "Γνωρίζω την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της χώρας μου". Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος μαθητές από διάφορες περιοχές της Ελλάδας παρουσιάζουν μέσο αλλληλογραφίας χαρακτηριστικά παραδείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του τόπου τους. Εργαστείτε και σεις, για να παουσιάσετε κάποιο παραδοσιακό κτίριο της περιοχής σας. Φροντίστε να περιγράψετε το κτίριο με ακρίβεια και σαφήνεια και προσπαθήστε να εξηγήσετε τους λόγους που επέβαλαν το συγκεκριμένο τύπο αρχιτεκτονικής στην περιοχή.

Μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες σχετικά με το θέμα από τους γονείς σας ή από κάποιον ειδικό, πχ. αρχιτέκτονα, μάστορα κ.ά. Για να γίνει η εργασία σας πιο ελκυστική, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και εικαστικό υλικό φωτογραφίες, σχέδια κτλ.

Αν κατάγεστε από οικογένεια προσφύγων, συζητήστε το θέμα της προσφυγιάς με άτομα της τρίτης ηλικίας. Καλέστε τους να σας περιγράψουν τις εμπειρίες τους και τις δυσκολίες που συνάντησαν, για να εγκατασταθούν και να προσαρμοστούν στη χώρα υποδοχής. Με βάση τις πληροφορίες που θα συγκεντρώσετε να γράψετε ένα κείμενο με τον τίτλο :"Τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας".

Υποθέστε ότι συμμετέχετε σε ένα διαγωνισμό με θέμα :"Οι νέοι προτείνουν και σχεδιάζουν την κατοικία του μέλλοντος". Εργαστείτε σε ομάδες, για να συζητήσετε τις ιδέες σας και να καταλήξετε σε μια γραπτή πρόταση για την κατοικία του μέλλοντος. Όσοι από σας ασχολούνται με το σχέδιο μπορούν να σχεδιάσουν την κατοικία που οραματίζονται για το μέλλον.

Παράλληλη διδασκαλία στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Προτείνεται να διδαχτούν παράλληλα στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας τα κείμενα του Σ, Μυριβήλη "Τοπίο" και "Η μυστική παπαρούνα". Πρόκειται για δύο κείμενα στα οποία κυριαρχεί η περιγραφή και προσφέρονται για την κατανόηση της έννοιας της οπτικής γωνίας στη λογοτεχνική περιγραφή..Στο "Τοπίο" οι μαθητές κατανοούν την έννοια της οπτικής γωνίας με την κυριολεκτική σημασία, αν παρακολουθήσουν τις διαδοχικές θέσεις από τις οποίες ο παρατηρητής περιγράφει την κοιλάδα, καθώς επίσης και το τρένο που τη διασχίζει . Στη "Μυστική παπαρούνα" "βλέπουμε" τον κόσμο από την οπτική γωνία (με τη μεταφορική σημασία) του λοχία Κωστούλα που ζει τη φρίκη του πολέμου μέσα στα χαρακώματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της οπτικής είναι η περιγραφή των γεώσακων τους οποίους ο λοχίας "βλέπει" σαν ψοφίμια σκυλιών και η περιγραφή της παπαρούνας που φύτρωσε μέσα στους σάκους. Αυτή η παπαρούνα είναι για το λοχία "μια μικρή ευτυχία", το θαύμα της ζωής που νικάει το φόβο του θανάτου, το λουλούδι που με αυτό τού αποκαλύφτηκε ο Θεός. Η παραστατική περιγραφή της παπαρούνας παρουσιάζει, εξάλλου, ιδαίτερο ενδιαφέρον, γιατί ο λοχίας δεν μπορεί να τη δει καθαρά μέσα στο σκοτάδι , αλλά την αισθάνεται μέσω της αφής και τη "βλέπει" με τα μάτια της ψυχής του.

Αν ασχοληθούμε με το θέμα των προσφύγων, σκόπιμο θα ήταν να διαβαστούν στην τάξη αποσπάσματα από τα Κ.Ν.Λ. που αναφέρονται στο θέμα αυτό,.πχ. από το βιβλίο της Β΄ Γυμνασίου το απόσπασμα από την "Αιολική γή " του Βενέζη, σ.160-167 και το απόσπασμα από την"Τρίπολη του Πόντου" της Τ.Γκρίτσι Μιλιέξ σ. 172175

Διδακτικό υλικό

Το διδακτικό υλικό προέρχεται από το βιβλίο "Έκφραση-Έκθεση" τ.Α΄ σ. 178-183 , από το άρθρο της Α. Κυριακίδου Νέστορος "Όταν έσπασε το κέλυφος", Λαογραφικά μελετήματα ΙΙ, σ. 70 , καθώς επίσης και από δημοσιεύματα στον τύπο

γ. Υποστηρικτικό υλικό

Για τη συζήτηση σχετικά με το θέμα της κατοικίας μπορούν να αξιοποιηθούν επίσης τα εξής κείμενα: το δοκίμιο του Ε.Παπανούτσου "Ο χώρος και ο άνθρωπος" (Το δίκαιο της πυγμής, εκδ.Δωδώνη 1989) και το δοκίμιο του Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου "Το νόημα του σπιτιού" (Η σιωπή και ο λόγος, εκδ. των Φίλων)