• 1)
  • α) Που έχει μαύρο χρώμα:
    • μαύρον καλαμμαύχιν (Προδρ. II 26-12 χφ H κριτ. υπ.)·
    • μαύρος πολλά ως τον κόρακαν (Λίβ. Esc. 2687)·
    • (προκ. για το Χάρο και το διάβολο):
      • (Ευγέν. 693), (Περί ξεν. Α 471)·
    • έκφρ. μαύρα πνεύματα = οι δαίμονες:
      • (Θησ. Ί [97¹])·
  • β) μελαχρινός, μελαψός:
    • (Πανώρ. Ά 275)·
    • μαύρη ως Σαρακήνα (Λίβ. N 2441)·
  • γ) σκούρος, σκοτεινόχρωμος:
    • μαύρα νέφαλα (Ροδολ. Ά 739)·
    • έναν κάβο δασερόν μαύρον (Πορτολ. Α 218⁸).
• 2) Που φορά μαύρα ρούχα:
  • (Ερωτόκρ. Β́ 591).
• 3) Σκοτεινός:
  • εις την μαύρην φυλακήν και την σκοτεινιασμένην (Ντελλαπ., Ερωτήμ. 5)·
  • στον μαύρον Άδη (Αχέλ. 645)·
  • εκφρ. μαύρη βασιλεία και μαύρη σκοτεινότατη γη = ο Άδης:
    • (Θησ. Θ́ [25⁶]), (Λίβ. Esc. 3846)·
• 4) (Προκ. για δόντια) χαλασμένος, σάπιος:
  • (Στάθ. Β́ 254).
• 5) Μεταφ.
  • α) κακός, μοχθηρός:
    • με την μαύρην θάλασσαν βρίσκονται κακιωμένοι (Θρ. Κύπρ. Μ 105)·
  • β) αντίξοος, κακός:
    • «πότε τ’ ανθρώπου φαίνεται (ενν. η τύχη) άσπρη και πότε μαύρη» (Θησ. Ϛ́ [1⁵])·
  • γ) άτυχος:
    • (Άσμα σεισμ. 4)·
  • δ) δυστυχισμένος, πονεμένος, πικραμένος:
    • (Τζάνε, Κρ. πόλ. 396¹⁸), (Ερωφ. Γ́ 193)·
    • μαύρην καρδίαν έχουσιν οι ξένοι ονειδισμένοι (Αλφ. ξεν. Αθ. 77)·
  • ε) σκοτεινός, πένθιμος, θλιβερός:
    • μαύρ’ ήτονε και θλιβερή γι’ αυτούς εκείν’ η μέρα (Άσμα σεισμ. 6)·
    • τα μαύρα τα μαντάτα (Σταυριν. 878)·
  • στ) (προκ. για το θάνατο) απεχθής:
    • (Αχέλ. 407)·
  • ζ) λερωμένος, βρόμικος:
    • ένας άνθρωπος … μαύρος από τες αμαρτίες (Βακτ. αρχιερ. 216)·
  • η) (επιτ., προκ. για μεγάλη στενοχώρια, λύπη, πένθος, κ.τ.ό.):
    • μες στην μαύρην θλίψην (Κυπρ. ερωτ. 154⁸)·
    • μαύρα μου μοιρολόγια (Μαρκάδ. 390)·
    • φρ. χύνω μαύρα δάκρυα = κλαίω, θρηνώ με πολλή θλίψη και πόνο:
      • (Ανακάλ. 40), (Διακρούσ. 94²²).

• Η λ. σε τοπων.:
  • (Σφρ., Χρον. 168⁶, 192²³), (Πορτολ. Α 171⁹), (Αχέλ. 1412), (Διήγ. πανωφ. 59).
• Το αρσ. ως ουσ. = άλογο μαύρου χρώματος, συχνά πολεμικό:
  • Στράτορα … απόστρωσε τον μαύρον μου και στρώσε μου τον γρίβαν (Διγ. Esc. 798· Αχιλλ. L 907).
• Το ουδ. ως ουσ. =
  • 1) Μελάνι (της σουπιάς):
    • μαύρον σηπίας κοχλιάριον ά (Ορνεοσ. 527²⁴).
  • 2) (Στον πληθ.) τα μαύρα ρούχα, τα πένθιμα:
    • σηκώνουσινε το νεκρό, τα μαύρα φορεμένοι (Ερωτόκρ. Δ́ 1964).

[μτγν. επίθ. μαύρος. Η λ. και σήμ.]

• 1) (Στον πληθ.) ονομασία λαού της Β. Αφρικής:
  • υπέταξα … Έλληνας, Ίβηρας, … Μαύρους (Διαθ. Αλ. 255¹⁹).
• 2) Μόρος (βλ. ά.)·
  • (εδώ) προκ. για μαύρο υπηρέτη:
    • εκρεμμάσαν τον μαύρον του Περότ (Μαχ. 602²²· 626⁸). [μτγν. εθν. Μαύρος (TLG). Η λ. και σήμ. (μ‑)]

• (Προκ. για τον ουρανό) που έχει μαύρα σύννεφα:
  • (Ιερόθ. Αββ. 332).

[<επίθ. μαύρος + μτχ. παρκ. του συννεφιάζω]