• Τραπέζι:
  • τας σπέτσας … τάς είχα εις το μεσά μου, … εις το φαγίν (Πουλολ. 610).

[<λατ. mensa. Η λ. στο θηλ. στο Du Cange (πβ. και μέση 6)]

• Ά Τοπ.
  • 1)
    • α) Εντός, στο εσωτερικό:
      • μέσα εις το άλογον κάθουνται τριακόσιοι (Βυζ. Ιλιάδ. 999)·
      • μες στο χέρι (Ερωτόκρ. Ά 226)·
      • μέσα του κάστρου (Λίβ. Esc. 2340)·
      • (ιδιάζ. χρ.):
        • κερά μου, … μέσα στο φεγγάρι μπορείς να δεις τα κάλλη σου (Πανώρ. Γ́ 577)·
    • β) (προκ. για γραπτό κείμενο):
      • λαβούσα την γραφήν και γνους το τ’ είχε μέσα (Απολλών. 303)·
    • γ) (μεταφ. προκ. για δήλ. έντονου συναισθήματος):
      • άγριος μέσα στη χαρά (Ερωφ. Έ 155).
  • 2) (Μεταφ.) στα σωθικά, στα βάθη της ψυχής:
    • συχνοτρομώ και όλος μέσα τρέμω (Περί γέρ. (Δαν.) 134).
  • 3) Απομέσα, στη μέσα μεριά:
    • μέσα εστέκετον στην πόρτα (Φαλιέρ., Ιστ. 331).
  • 4) Στη μέση (προσώπων), στο κέντρο:
    • γύρον τα αρχοντόπουλα και μέσα ο βασιλέας (Χρον. Μορ. Η 4205)·
    • τον εδώκε μέσα εις το στήθος (Πόλ. Τρωάδ. 964).
  • 5) (Με τα ρ. σχίζω, χωρίζω, κ.τ.ό.) στη μέση, σε δυο κομμάτια:
    • έσχισεν τον λίθον μέσα (Πτωχολ. α 415 Ν κριτ. υπ.· Διγ. Esc. 964).
  • 6) Επάνω:
    • (Απολλών. 138)·
    • φυλακτάρι … έχει μέσα στη σάρκαν του (Κατά ζουράρη 146).
  • 7) Ανάμεσα, μεταξύ (διαφόρων τόπων, κ.ά.):
    • μέσα τα νησία και την στερεάν ουδέν έχει πέραμα (Πορτολ. Α 60⁴)·
    • μέσα εις τες άλλες του αρετές ήτονε και εύσπλαχνος (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 396).
  • 8) (Μεταφ. προκ. για σχέση μεταξύ προσώπων):
    • εσύντυχαν μέσα τους οι γυναίκες (Θησ. (Foll.) I 37)·
    • βάλλουν λόγια μέσα μας (Ερωτοπ. 636).
  • 9) Μέσα (σε σύνολο προσώπων):
    • μέσα στο … λαό πολλή βαβούρα εγίνη (Ερωτόκρ. Β́ 841).
  • 10) (Προκ. για κίνηση)
    • α) προς τα μέσα, προς το εσωτερικό (τόπου):
      • άνοιξεν έναν σεντούκιν και έδωκεν μέσα (Μαχ. 428¹⁷)·
      • να εμπεί και μέσα στον Μορέα (Χρον. σουλτ. 31²⁶)·
    • β) εναντίον:
      • οι Βλάχοι σαν λεοντάρια στους Τούρκους μέσα δώσαν κλίνοντες τα κοντάρια (Παλαμήδ., Βοηβ. 162).
  • 11) (Με τις προθ. από, εκ· πβ. και από (Ι) 5α εκφρ. (7) μέσα από) [η παραπομπή ήταν εκφρ. (ζ)]
    • α) απομέσα (προς τα έξω):
      • (Ιμπ. 652)·
      • μέσα απέ τα ομμάτια της οι Έρωτες δοξεύουν (Αχιλλ. (Smith) N 871)·
    • β) από:
      • τες αράχνες βγάνει μέσα εκ την πόρταν (Φαλιέρ., Ιστ. 193).
• Β́ Χρον.
  • 1) (Με γεν.) στο μέσο:
    • μέσα του μεσημεριού (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ́ [751]).
  • 2)
    • α) Κατά τη διάρκεια, κατά την ώρα:
      • σκοτώθηκεν στη μάχη μέσα (Τζάνε, Κρ. πόλ. 509²⁶)·
    • β) (για δήλ. προθεσμίας) σε διάστημα, πριν από την πάροδο (ορισμένου χρον. διαστήματος):
      • να πλεύσουσιν μέσα εις δύο μήνας (Διήγ. Βελ. N² 269).

• Εκφρ.
• 1) Μέσα εις (ή ’ς ή σε) τούτο(ν) = στο μεταξύ:
  • (Μαχ. 304²⁴), (Τζάνε, Κρ. πόλ. 411¹²), (Φαλιέρ., Ιστ. 191).
• 2) Μέσα μου (σου, κλπ.) =
• (α) στο νου μου, στην καρδιά μου, ενδόμυχα:
  • (Ερωτόκρ. Β́ 776)·
• (β) ιδιαιτέρως, «καθ’ εαυτόν», κρυφά:
  • (Πανώρ. Έ 193), (Πεντ. Γέν. XVIII 12).
• 3) Μέσα (ο)πού =
• (α) τη στιγμή που, μόλις:
  • (Ζήν. Β́ 429)·
• (β) την ώρα που, ενώ, καθώς:
  • (Ερωτόκρ. Δ́ 1437)·
• (γ) αν και, μολονότι:
  • (Στάθ. Β́ 57).
• 4) Μέσα στο πρόσωπόν μου = κατάμουτρα, μπροστά στα μάτια μου:
  • (Συναξ. γαδ. 60).
  • Φρ.
  • 1) Έχω λόγο μέσα μου, βλ. λόγος Φρ. 17.
  • 2) Λέγω μέσα μου, βλ. λέγω Φρ. 8.
  • 3) Μιλώ μέσα μου, βλ. ομιλώ Φρ. 5.

[<επίθ. μέσος· πβ. μέσον (ΙΙ). Η λ. στο Meursius και σήμ.]