• 1) Γάτα:
  • (Σπανός A 335).
• 2) Ονομασία πολιορκητικής μηχανής:
  • (Μαχ. 484⁶).

[<μεσν. λατ. catta. Βλ. και γάτα. Η λ. σε σχόλ. (L‑S, ‑ττα), στο Meursius και σήμ. ιδιωμ. (ΙΛ, λ. γάττα)]

• 1) Εναντίον:
  • (Κορων., Μπούας 84).
• 2) Απέναντι, αντίκρυ:
  • (Φυσιολ. B 6⁸).
• 3) (Κάπου) κοντά (σε κ.), σε κάπ. μέρος:
  • (Ορνεοσ. αγρ. 526³).
• 4)
  • α) Ως προς, σε σχέση με:
    • να τον φυλάξει ο Θεός και κατά των εχθρών του (Ιστ. Βλαχ. 480)·
    • τιμητική ηυρίσκετον, φρόνιμη κατά πάντα (Χρον. Τόκκων 1128)·
  • β) (για όρκο):
    • ορκώ σε κατά του Χριστού (Χρον. Μορ. H 7543).
• 5) Διαμέσου:
  • Οι πραγματευτάδες οπού υπάσιν κατά της θαλάσσης (Ασσίζ. 50²⁹).
• 6) Κατά τη διάρκεια:
  • πότισον αυτόν κατά πρωί (Σταφ., Ιατροσ. 3⁶⁴).
• 7)
  • α) Σύμφωνα με, ανάλογα με:
    • κατά τον ορισμόν του σουλτάνου εσύναξαν μερικούς (Ιστ. πατρ. 80¹)·
    • ο καθείς απολαμβάνει κατά τα έργα του (Διγ. Άνδρ. 408¹⁷)·
  • β) όπως:
    • έδωκέ τους … εισσοδέματα του πασανού κατά του εφάνην (Μαχ. 26³⁴)·
  • γ) όμοια με …:
    • κάστρον του ευεργέτησεν κατά κληρονομίας (Χρον. Τόκκων 1591)·
    • μέλανες προσεγένοντο κατά την χρόαν λίθων (Βίος Αλ. 4281).

• Εκφρ.
• 1) Κατά ακρίβειαν = ακριβώς:
  • (Έκθ. χρον. 20⁵).
• 2) Κατά αλήθειαν = αληθινά:
  • (Κορων., Μπούας 128).
• 3) Κατά πάσαν ανάγκην = αναγκαστικά:
  • (Διγ. Άνδρ. 395²⁶).
• 4) Κατά βίας = βίαια:
  • (Βακτ. αρχιερ. 154).
• 5) Καθ’ εαυτόν = μέσα μου (σου …):
  • (Διγ. Gr. 3406).
• 6) Κατ’ έπος = με λόγια:
  • (Διγ. Gr. 1845).
• 7) Κατ’ ιδίαν, κατ’ ιδίας = ιδιαιτέρως, χωριστά:
  • (Διγ. Z 1762), (Χρον. Μορ. H 6352).
• 8) Κατά καιρόν = πότε πότε, κατά εποχές:
  • (Παϊσ., Ιστ. Σινά 1923).
• 9) Κατά λόγον = λέξη προς λέξη:
  • (Λίβ. Sc. 474).
• 10) Κατά μέρη = ένα κομμάτι κάθε φορά:
  • (Ιερακοσ. 442⁹).
• 11) Κατά μέρος = ένα προς ένα, λεπτομερειακά:
  • (Καλλίμ. 645).
• 12) Κατά νουν = στο μυαλό κάπ.:
  • (Σπαν. A 13).
• 13) Κατ’ όνομαν = ονομαστικά:
  • (Ασσίζ. 219²¹).
• 14) Κατά τέχνην = (πιθ.) με μαγικό τρόπο:
  • (Βίος Αλ. 538).
• 15) Κατά της ώρας, κατά την ώραν =
• (α) αμέσως, εκείνη τη στιγμή:
  • (Ιστ. Βλαχ. 786, 406)·
• (β) στην ώρα, ακριβώς:
  • (Ερωτοπ. 617)·
• (γ) κάθε στιγμή:
  • (Διακρούσ. 76²).

[αρχ. πρόθ. κατά. Η λ. και σήμ.]

• Κατέβασμα:
  • Τούτο το ανάβα το γοργόν έχει και οξύν κατάβαν (Γλυκά, Στ. 363).

[β´ πρόσ. εν. προστ. αορ. του καταβαίνω ως ουσ. Ο τ. ‑τέ‑ και σήμ. κυπρ. H λ. το 10. αι. (Soph.)]

• I. Ενεργ.
  • 1)
    • α) Ρίχνω:
      • (Φυσιολ. 350²⁴)·
    • β) παραδίδω:
      • Αδύνατον εις δυνατού χείρας μη καταβάλλεις (Σπαν. O 127)·
    • γ) κατεβάζω χαμηλά:
      • αυτούς ούς προβιβάζει δε (ενν. η τύχη) τάχιστα καταβάλλει (Βίος Αλ. 3898)·
    • δ) φρ. καταβάλλω κάπ. εις οργήν = εξοργίζω κάπ.:
      • (Πτωχολ. α 732).
  • 2)
    • α) Νικώ, υπερνικώ, ταπεινώνω:
      • ο θάνατος τα πάντα καταβάλλει (Αχιλλ. N 1820)·
      • η σοφία σου γαρ πάντας καταβάλλει γουν φρονίμους (Ερμον. Α 291)·
    • β) εξευτελίζω, προσβάλλω:
      • (Διήγ. παιδ. 464), (Αλεξ. 664).
  • 3) Παραμερίζω, παραγκωνίζω:
    • (Ιστ. Βλαχ. 1342).
  • 4) Κατηγορώ, διαβάλλω:
    • να σου καταβάλω άδικα την καλήν σου γυναίκα (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 426).
• II. (Μέσ.) ταπεινώνομαι:
  • (Χριστ. διδασκ. 367).

[αρχ. καταβάλλω. Η λ. και σήμ.]

• Κατηγορία, συκοφαντία, διαβολή:
  • (Σπαν. (Ζώρ.) V 353).

[<καταβάλλω + κατάλ. ‑μα. Η λ. στο Βλάχ.]

• Μαρτυρώ, καταδίδω:
  • να θέλεις στον αφέντη μου να πα με καταβάνεις (Φορτουν. Α´ 383).

[<καταβάλλω]

• I. (Ενεργ.) περιλούζω, καταβρέχω:
  • καταβαπτισθείς (ενν. ο τύραννος) υπό του οίνου (Δούκ. 381¹⁷).
• II. (Μέσ.) βυθίζομαι·
  • (εδώ σε μεταφ.):
    • μη καταβαπτίζεσθαι βυθῴ της αγνωσίας (Γλυκά, Στ. 7).

[μτγν. καταβαπτίζω]

• 1) Βυθίζω κ. σε κ. πέρα για πέρα, καταβυθίζω:
  • τα ξίφη των … εκατέβαψαν εις τούτον (ενν. τον Έκτορα) (Ερμον. Υ 275).
• 2) Χρωματίζω κ. εντελώς:
  • αφ’ των θεριών τα αίματα είναι καταβαμμένα (ενν. τα ρούχα) (Διγ. O 1376).

[μτγν. καταβάπτω]

• Πολύ βαρύς:
  • σώμα καταβαρές (Δούκ. 285²⁵).

[μτγν. επίθ. καταβαρής]

• Υπερβολικό βάρος· φταίξιμο:
  • (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ´ [572]).

[<πρόθ. κατά + ουσ. βάρος]