• Α´
  • 1)
    • α) (Τριτοπρόσ.) υπάρχει:
      • τιμιότερον της αρετής ουκ ένι (Σπαν. A 149)·
    • β) υπάρχω στη ζωή, ζω:
      • να με θυμάσαι, λυγερή, ώστε να ζεις και να ’σαι (Ch. pop. 244).
  • 2)
    • α) (Με τις προθ. για, εις ή και το να) προορίζομαι για:
      • εκιντύνευεν και ήτον εις απώλειαν (Χρον. Μορ. H 8554· Κυπρ. ερωτ. 105³⁴), (Ερμον. Ρ 247)·
    • β) είμαι έτοιμος για κ.:
      • αδυναμίζεις και είσαι να αρρωστήσεις (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 413)·
    • γ) είμαι κατάλληλος:
      • γιατί δεν ήμου, ουδ’ ήσωνα να κάμω τέτοιο γάμο (Ερωτόκρ. Ε´ 274)·
    • δ) φρ. δεν είναι για τ’ ατζί μου, βλ. αντζίον 1 φρ.
  • 3)
    • α) Δημιουργούμαι:
      • είπεν ο Θεός: «Ας είναι φως»· και ήτον φως (Πεντ. Γέν. I 3)·
    • β) γίνομαι:
      • ήτονε αιτία η γυνή του να ρίξει αυτός το σπίτι του (Βεντράμ., Γυν. 142)·
    • γ) φρ. είμαι εις βοήθειαν, εις ζημίαν κάπ. = γίνομαι βοηθός, ζημιώνω κάπ.:
      • (Χρον. Μορ. H 6112), (Μαχ. 620¹⁴).
  • 4)
    • α) (Προκ. για πρόσωπο ή πράγμα) βρίσκομαι:
      • εις την καδέκλα ήτονε μια φούσκα πλακωμένη (Στάθ. Β´ 49)·
    • β) βρίσκομαι (σε μια κατάσταση):
      • ο κούντη τε Ρουχάς έναι εις μεγάλην αγάπην με την κυράν μας (Μαχ. 220³⁴)·
    • γ) βρίσκομαι (με κάπ. μορφή):
      • ως έναι … εγράφως (Ελλην. νόμ. 516¹⁵)·
    • δ) παρευρίσκομαι:
      • Περί των μαρτύρων οπού εντέχεται να ένι εις την διαθήκη (Ασσίζ. 264³)·
    • ε) βρίσκομαι (σε ηλικία):
      • Είκοσι χρόνων ήτονε εις μέτρον ηλικίας (Λίμπον. 127)·
    • στ) φρ. είμαι του καιρού μου = έχω την ηλικία μου:
      • (Θυσ. 680)·
    • ζ) φρ. είμαι εις (δέκα, είκοσι …) χρόνους = έχω ηλικία (δέκα, είκοσι …) χρόνων:
      • (Μαχ. 550¹⁸).
  • 5) Κατάγομαι:
    • Πατήρ μας ήτον από των Δουκάδων την μερέαν (Διγ. Esc. 137).
  • 6)
    • α) (Με κατηγ. που δηλώνει ιδιότητα):
      • ο κόσμος έν προσωρινός (Σπαν. A 521)·
    • β) (με την πρόθ. από και αιτιατ. δηλώνει την ύλη):
      • έναι από κρέας (Ιμπ. 543).
  • 7) Ανήκω:
    • εκείνος του ποίου ήτον η οικία (Ασσίζ. 422²⁹).
• Β´ Απρόσ.
  • 1) (Με ακόλουθο το ότι) συμβαίνει, γίνεται:
    • αν σε έτυψα πολλάκις, ουκ ήτον ότι εμίσουν σε (Αναγν., Στ. πολιτ. 24)·
    • (προκ. για τελετή):
      • τα νιάμερά τση ήταν οψές (Βοσκοπ. 381).
  • 2) Πρόκειται:
    • ήτον να γινεί μέγαν σκάνταλον (Βουστρ. 310⁵).
  • 3) (Με ακόλουθο το να) είναι δυνατόν:
    • Η Σάρρα πλιο δεν ήτονε να γαστρωθεί κοπέλι (Θυσ. 43).
  • 4) Είναι σωστό, ορθό, πρέπει:
    • είναι να ’ξετάσω τα μυστήρια των εκκλησιών; (Μαχ. 66³⁴).
  • 5) (Με ουδ. επιθ. όπως δίκαιον, καλόν, μπορετόν, πρεπόν, κλπ., ή ουσ. όπως καιρός, χρειά, χρήση, κλπ.):
    • Δίκιον είναι μιτά μου να θρηνίζεις (Κυπρ. ερωτ. 94²¹· Διγ. Α 1732), (Κυπρ. ερωτ. 68⁴), (Θυσ. 1017 κριτ. υπ.)·
    • Δεν είν’ καιρός να καρτερώ, η ώρα με σπουδάζει (Θυσ. 277· Ροδολ. Α´ 650), (Ελλην. νόμ. 561²⁵).
• Γ´ Φρ.
  • 1) (Με το μόριο ας και το γ´ πρόσ. του ενεστ.) ας ένι = έστω, ας πούμε:
    • (Μαχ. 474⁵).
  • 2)
    • α) Είμαι εις την βουλήν = σκέπτομαι, σχεδιάζω να …:
      • (Μαχ. 406²¹)·
    • β) με τη γεν. βουλής, θελημάτου, κλπ. = έχω τη σκέψη, την πρόθεση:
      • (Μαχ. 370^13‑4)·
    • γ) είμαι εις την βουλήν κάπ. = είμαι σύμφωνος με τις σκέψεις κάπ., συμφωνώ με κάπ.:
      • (Λίβ. N 3703).
  • 3) Είμαι εις την εξουσίαν κάπ. = εξουσιάζομαι από κάπ.:
    • (Ασσίζ. 412^4‑5).
  • 4) Είμαι εις θέλημα = βρίσκομαι στη διάθεση κάπ.:
    • (Μαχ. 108^5‑6).
  • 5) Είμαι εις ορισμόν κάπ. = είμαι υπήκοος, υποτελής, κλπ., κάπ.:
    • (Χρον. Μορ. H 6190).
  • 6) Είμαι εις τας χείρας, στα χέρια κάπ. = είμαι στη διάθεση κάπ.:
    • (Ερωφ. Δ´ 351).
  • 7) Είμαι εις εντροπήν κάπ. = ντροπιάζω κάπ.:
    • (Διήγ. παιδ. 466).
  • 8) Είμαι εις όρεξη να … = έχω διάθεση, επιθυμία να …:
    • (Μαχ. 276¹⁰).
  • 9) Είμαι στην τιμήν, εις λύπην = κ. με τιμά, με λυπεί:
    • (Κυπρ. ερωτ. 104⁶⁹), (Διγ. Esc. 1291).
  • 10) Είμαι απάνω εις … = είμαι επικεφαλής, διοικώ:
    • (Κορων., Μπούας 94).
  • 11) Είμαι αποκάτω, αποκατωθιό(ν), βλ. αποκάτω 3α φρ. (3), 3δ φρ. και αποκατωθιό 2.
  • 12) Είμαι προς = προορίζομαι να …:
    • (Σπαν. O 207).
  • 13) Ούτως είμαι προς (κάπ.) = φέρομαι έτσι σε κάπ.:
    • (Σπαν. A 86).
  • 14) Είμαι το ένα με κάπ., βλ. είς 9.
  • 15) Είναι της καρδιάς (μου, σου, του) = (μου, σου, του) αρέσει:
    • (Ιμπ. 314).
  • 16) Είναι η ελπίδα μου εις … = στηρίζω τις ελπίδες μου σε κ.:
    • (Σπαν. A 523).
  • 17) Είναι ο νους μου εις … = σκέπτομαι …:
    • (Λίμπον. 186).
  • 18) Τι έν τό …; = γιατί …;:
    • Τι έν τό εμποδίζονται και ουκ έρχουνται εδώθεν; (Αχιλλ. O 203).
• Δ´ Εκφρ. έ με, έν τον, έ μας, έν τους = να με, να τον, να μας, να τους:
  • (Κατζ. Α´ 1, Δ´ 171).
• Ε´ Ως βοηθητ.
  • α) με μτχ. παρκ. για να δηλωθεί μονιμότερη διάρκεια της έννοιας του ρ. = έχω + απαρέμφ. αορ.:
    • θανατερά ήτονε λαβωμένος (Λίμπον. 526)·
  • β) με μτχ. ενεστ. μέσ. = οριστ. ενεστ. μέσ.:
    • Γενουβήσοι ήτον θαρούμενοι να πάρουν την Βενετίαν (Μαχ. 586²⁵)·
    • φρ. είναι κείμενον = αναγράφεται στο νόμο, υπαγορεύεται από το νόμο:
      • (Ασσίζ. 154¹⁷)·
  • γ) με μτχ. αορ. = οριστ. αορ.:
    • ήτον ομόσοντα (Χρον. Μορ. H 5489).
• ΣΤ´ Οι μτχ. έσοντας (να … ή οπού …) και έστοντας (να … ή και να …) σε θέση αιτ. συνδ. = επειδή συνέβαινε ή συνέβη να … (πβ. σημασ. Β´1), επειδή …:
  • (Διακρούσ. 84¹¹), (Συναδ. φ. 25^ν), (Παλαμήδ., Βοηβ. 725)·
  • έστοντας και καθημερνώς να πηαίνει στο παλάτι, ο ρήγας … σαν τέκνο τον εκράτει (Ερωτόκρ. Α´ 89).
• Ζ´ Η μτχ. έσοντας πιθ. ουσιαστικοπ. = το είναι, η ύπαρξη:
  • ουκ εμέμφθησαν ποσώς απέ το έσοντάς του (Θησ. Δ´ [49⁶]).

[<αρχ. ειμί κατά τα μέσα κείμαι, κάθημαι, κλπ. Οι τ. έναι, ένι, έτον και σήμ. ιδιωμ. Η λ. και σήμ.]