• 1)
  • α) Απομάκρυνση:
    • το κρασί τον άνθρωπο βγάνει οκ τα λογικά του (Ζήν. Ε´ 145)·
  • β) αφαίρεση:
    • Τούτα Θεός … οξ ένα τόπον παίρνει τα (Αλεξ. 1980).
• 2) Απόσταση:
  • εκ διαστήματος πολλού απέχοντες (Διγ. Gr. 1915).
• 3) Απαλλαγή:
  • (Ερωφ. Α´ 90).
• 4) Έλλειψη:
  • λείπουνται εκ τη δική μας χώρα (Ερωφ. Πρόλ. 60).
• 5) Παράβαση:
  • οκ την εντολήν εβγήκε (Δεφ., Λόγ. 581).
• 6) Εξαίρεση (με προηγ. τη λ. άλλος) εκτός από:
  • άλλον δεν έχει φως αχ το δικόσ σου (Κυπρ. ερωτ. 100²⁸)·
  • (με προηγ. το επίρρ. έξω):
    • μην το ξέρει άλλος κανείς όξω οκ την συντροφιά σας (Ευγέν. 388).
• 7) Διάκριση, ξεχώρισμα:
  • δεν γνωρίζεται ο μικρός ποσώς οκ τον μεγάλον (Πένθ. θαν. 110).
• 8) Διαιρεμένο όλο:
  • Παίρνω καμπόσους εξ εμάς (Αλεξ. 1997).
• 9) Β´ όρος σε σύγκριση:
  • δαγκάνει πλιο ’χ την όχεντρα (Σουμμ., Παστ. φίδ. Α´ [1144]).
• 10) Αφετηρία (τοπ. ή χρον.):
  • Ν’ αρχίσομεν οχ τα Χανιά (Τζάνε, Κρ. πόλ. 236⁹)·
  • λάβῃς δε και την προίκα σου εκ ταύτης της ημέρας (Διγ. Z 2077)·
  • έκφρ. ημέραν εξ ημέρας = από μέρα σε μέρα:
    • (Αμ. παράκλ. 4).
• 11) Προέλευση:
  • φέρετε την βέστα οκ το παλάτι (Ευγέν. 955).
• 12) Καταγωγή:
  • (Αλεξ. 1412).
• 13) Ύλη:
  • (Σκλάβ. 5).
• 14) Εξάρτηση:
  • σύρνει εκ τον τράχηλον (Διγ. Z 170).
• 15) Ποιητικό αίτιο:
  • να μην πιαστεί εκ τους άρχοντες (Χρον. Μορ. P 5415).
• 16) Αιτία:
  • είδα τον εκ τη μάνητα τα γένια του να βγάνει (Ερωφ. Ε´ 134).
• 17) Προστασία:
  • εφύλαγε οχ τα κύματα το γύρο το παιδάκι (Σουμμ., Παστ. φίδ. Ε´ [702]).
• 18) Διακοπή:
  • να παύσει εκ τον πόλεμον (Ιστ. Βλαχ. 132).
• 19)
  • α) Τρόπος:
    • (Διγ. Z 3546)·
    • (με προηγ. επίρρ.):
      • Επαίρνω την γυναίκαν μου κρυφά εκ τον πενθερόν μου (Ιμπ. 789)·
  • β) εκφρ.
    • (1) εξ αντιστρόφου, βλ. αντίστροφος·
    • (2) εξ αποτόμου, βλ. απότομος 2 έκφρ.·
    • (3) εκ παρ’ ελπίδος = ανέλπιστα:
      • (Ερμον. Ξ μετά 126h).
• 20) Διαμέσου:
  • επέρασεν ’κ τη μέση (Διγ. O 1187).
• 21) (Με λ. που δηλώνει μέρος σώματος):
  • εκ τα δύο μάγουλα εγλυκοφίλησέ τον (Κορων., Μπούας 78).

[αρχ. πρόθ. εκ. Ο τ. ακ και σήμ. κυπρ. Οι τ. αχ, εχ, οκ, οχ και σήμ. ιδιωμ. Ο τ. εξ και η λ. και σήμ. λόγ.]

[αρχ. επίθ. εκατόμπολις]

• 1) Εκατό:
  • (Κυπρ. ερωτ. 126¹²).
• 2) Έκφρ. τα (ε)κατόν = η αναλογία ποσού στις εκατό μονάδες:
  • μερτικόν … εξήντα τα ’κατόν (Μαχ. 336¹²).
• 3) (Προκ. για υπερβολή):
  • το λαγούτο σκόρπισεν εις εκατό κομμάτια (Ερωτόκρ. Α´ 527).
• 4) Έκφρ. τα ’κατό λόγια = τα εκατόλογα, τα τραγούδια της αγάπης:
  • (Εκατόλ. Μ 68¹⁸).

[αρχ. αριθμητ. εκατόν. Η λ. και σήμ.]

• Εκατό φορές περισσότερο:
  • (Γεωργηλ., Βελ. Λ 315).

[μτγν. επίρρ. εκατονταπλασίως]

• Που έχει εκατό πύλες:
  • τας Θήβας … τας εκατονταπυλούσας (Ερμον. Α 35).

[<μτγν. επίθ. εκατοντάπυλος (Steph.· βλ. και L‑S) + κατάλ. ‑ούσα]

• 1) Που είναι εκατό χρονών:
  • Με γέροντα να με ’λλαζες, να ’τονε ’κατοντάρης (Αλφ. 11⁴⁷).
• 2) (Ως ουσ., προκ. για αξίωμα) εκατόνταρχος, αυτός που έχει εξουσία (δικαστική) πάνω σε εκατό άντρες:
  • (Πεντ. Έξ. XVIII 21).

[<αριθμητ. εκατό + κατάλ. ‑άρης]

• Kαντάρι, ως μονάδα βάρους λαδιού (βλ. Schilbach 1970: 136-7· πβ. αυτ. 202-3):
  • το λάδιν μου οπού αξίαζεν τότες πέρπυρα ρ´ το εκατοντάριν (Ασσίζ. 161²⁸).

[<συμφ. του ουσ. εκατοντάς και του παλαιότ. γαλλ. quintar (Assises 797, <αραβ. qin ṭār) - ιταλ. cantaro]

• 1) Στρατιωτικό αξίωμα:
  • Λογγίνος ο εκατόνταρχος (Ιατροσ. 25¹⁹).
• 2) Κατηγορία μάντεων:
  • Περί επαοιδών και εκατοντάρχου (Βακτ. αρχιερ. 153).

[αρχ. ουσ. εκατόνταρχος. Η λ. και σήμ.]