Γ. ΠΑΝΟΥΣΗΣ

Οι νέοι και η κοινωνία

Τελευταία όλο και διογκώνεται ένα κλίμα ανησυχίας ή και ηθικού πανικού, σχετικά με τις παρεκκλίνουσες ή εγκληματικές δραστηριότητες των νέων.

Η ελληνική κοινωνία μιμούμενη, με μια υστέρηση φάσης 20 ετών, την αμερικάνικη έχει θαμπωθεί από την αριθμολαγνία και την τεστομανία και μοιάζει να αδυνατεί να διακρίνει καθαρά πίσω από τους στατιστικούς μύθους.

Ανεξάρτητα από τις αυξομειώσεις σε ηλικίες, μορφωτικό επίπεδο, κατηγορία παραβάσεων, είμαι πεπεισμένος ότι στη νεανική αντικοινωνικότητα υπάρχει κάτι περισσότερο από μία πρόθεση και ένα αποτέλεσμα.

Η συμβολική σύγκρουση με την κοινωνία των μεγάλων, η ανάγκη ένταξης σε «ομάδα», η οποία τους αποδέχεται, η αίσθηση του «χαμένου», η υιοθέτηση της βίας ως παιχνίδι ανδρικό ή ως εκδήλωση εξουσίας, η φυγή και ο κίνδυνος, η ενηλικίωση που περνάει μέσα από τη μετεξέλιξη του παιχνιδιού του δρόμου σε έγκλημα του δρόμου, το παράξενο ντύσιμο, η ιδιόρρυθμη διάλεκτος, η πρόκληση, η καταστροφή των συμβόλων του καταναλωτισμού και η απόρριψη των στερεότυπων του καθωσπρεπισμού, η μίμηση αντι-ηρώων, το «κρυφτό» με τα όργανα της τάξης, αποδεικνύουν ότι η νέα γενιά αισθάνεται παγιδευμένη σε «γραμμές» (ή σε «κουτάκια»), των οποίων αγνοεί το νόημα και τους στόχους. Οι νέοι μας «παίζουν τον άνδρα», γιατί αυτό τους ζητάμε, «παίζουν το σύγχρονο», γιατί έτσι δεν θα τους εξοστρακίσουμε, «παίζουν τους κομφορμιστές», γιατί γρήγορα καταλαβαίνουν ότι πολύ λίγα δεν απαγορεύονται και «παίζουν με τη ζωή τους» (ναρκωτικά, αγώνες αυτοκινήτων κ.λπ.), γιατί συχνά τους κάνουμε να νιώθουν ότι ήδη έχουν χάσει τη ζωή.

Οι νέοι μας, τα παιδιά μας, ζουν κάτω από το άγχος του πανοπτικού και τιμωρητικού συστήματος που εμείς «χειριζόμαστε».

Κι όμως, οι σημερινοί νέοι ούτε «κοιμούνται» (για να βλέπουν όνειρα) ούτε εκστασιάζονται (για να βλέπουν οράματα). Αγωνιούν και αγωνίζονται για να βρουν το δικό τους στίγμα σε μια κοινωνία της οποίας αποτελούν μέλη, αλλά και η οποία ταυτόχρονα τους αντιμετωπίζει ως «ξένους». Μη θέλοντας να εντάξουν το μέλλον στις διαστάσεις του παρόντος, ενός παρόντος κατειλημμένου από τους ενήλικες, οι νέοι μας αντι-στέκονται.

Μολονότι τους καταλογίζουμε ότι ενδιαφέρονται για τα 3Κ (Καριέρα - Κέρδος - Κατανάλωση) ή ότι λατρεύουν το σώμα, μυθοποιούν το χρήμα και διψούν για περιπέτεια, ξεχνάμε να επισημάνουμε το πόσο εμείς τους πιέζουμε και τους ωθούμε να κερδίζουν (χωρίς να τηρούν κανόνες), να δέχονται ως επιτυχία κι ευτυχία οτιδήποτε εμείς τους προσφέρουμε ως τέτοιο, το πόσο τους κάνουμε να φοβούνται τη μοναξιά της αποτυχίας, το στίγμα και την απόρριψη από τους βολεμένους.

Αντί, λοιπόν, να κρίνουμε (και να κατακρίνουμε) τη στάση των νέων απέναντι στη δική μας κοινωνία, ας ξανασκεφτούμε τη δική μας στάση απέναντί τους.

Εμείς οι πολλάκις διαψευσμένοι, οι προδότες και οι προδομένοι, οι κερδοσκοπούντες και οι ελισσόμενοι, οι θύτες και τα πάσης φύσεως θύματα, εγκλωβίζουμε και παγιδεύουμε το μέλλον των παιδιών μας μέσα σε ψευδοσυνταγές για το «καλό» τους (που ούτε εμείς στο βάθος τις πιστεύουμε κι ούτε για το πραγματικό καλό τους μπορεί να λειτουργήσουν).

Η σύγκρουση των γενεών και η πάλη των αξιών πρέπει -χωρίς περιττές νουθετήσεις και αναχρονιστικούς δογματισμούς - να μετακινηθεί από το «πουργατόριο» της εξουσίας στο «εργαστήρι» της κατανόησης και της διαδοχής.

Δεν είμαι εγώ αυτός που θα προτείνει στους άλλους πώς θα ζήσουν. Αυτό που ίσως χρειαστεί στους νέους είναι να μάθουν να διεκδικούν το δικαίωμα στη διαφορά, στη διαφωνία και στην ουτοπία και να μάθουν να μη θέλγονται από τις εύκαμπτες ιδεολογίες. Να γίνουν τόσο ελεύθεροι, τόσο ριζοσπάστες, τόσο ανθρώπινοι και τόσο υπεύθυνοι, όσο οι ίδιοι θέλουν κι όχι όσο οι δικές μας αρτηριοσκληρωτικές αντιλήψεις τους επιτρέπουν.

Ας τους ευχηθούμε, λοιπόν, ούριο άνεμο στο μεγάλο ταξίδι της ΖΩΗΣ κι ας πάψουμε μικρόψυχα να ηθικολογούμε στα σαλόνια και τις οθόνες ή στα στρογγυλά τραπέζια.

Κάναμε κόλαση τη δική μας ζωή. Ας μη γίνουμε ΚΟΛΑΣΗ και για τους (ακόμα αθώους) νέους.

1. καθαρτήριο.

Ο Γ. Πανούσης είναι καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.