ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Ψυχοπαθολογία των εκβιασμών

Η κουλτούρα των εκβιασμών και οι νοσηρές επιπτώσεις της

ΦΩΤΕΙΝΗ ΤΣΑΛΙΚΟΓΛΟΥ

Εκβιασμοί, εκβιαστές κι εκβιαζόμενοι. Καθημερινοί βομβαρδισμοί αληθινών και λιγότερο αληθινών, κατασκευασμένων και λιγότερο κατασκευασμένων ειδήσεων. Η υπερβολή ντυμένη τον μανδύα της αθωότητας συμπαρίσταται στα δρώμενα.

Πρόσωπα, πεδία και τόποι υποψήφια για εκβιασμό πληθαίνουν μέρα με τη μέρα είτε στην πραγματικότητα είτε στο συλλογικό φαντασιακό. Προς μεγάλη βέβαια αγαλλίαση ορισμένων καναλιών, που με τη γνωστή ευκολία τους ελαφραίνουν ένα ακραία παθολογικό κοινωνικό φαινόμενο, μετατρέποντάς το σε φαντασμαγορικό σίριαλ, ισάξιο μιας φάρμας ή ενός fame story.

Ο πολίτης-τηλεθεατής τελεί σε σύγχυση. Ποια είναι η αλήθεια; Ποιο το ψεύδος; Κι ένα διαταρακτικό ερώτημα υφέρπει: "Κι αν είναι όλοι ψεύτες, κι αν όπως στο Rosemary's Baby είναι όλοι, μα όλοι, μπλεγμένοι;".

Μια τέτοια στάση γενικευμένης και αδιάκριτης δυσπιστίας βολεύει πρωτίστως τους ίδιους τους απατεώνες και τους ψεύτες. Μια τέτοια στάση όμως αφυδατώνει και την αξιοπιστία των υπολοίπων. Ακόμα χειρότερο: Μια τέτοια στάση υπονομεύει την αξιοπιστία της ίδιας της έννοιας της αξιοπιστίας, έτσι καθώς τίποτε, μα τίποτε, δεν αφήνει όρθιο στη θέση του.

Περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε αξίζει σήμερα να αντισταθούμε στο αξίωμα "μαύροι σκύλοι, άσπροι σκύλοι, όλοι οι σκύλοι μια γενιά". Η αποδοχή ενός τέτοιου αξιώματος ροκανίζει τα θεμέλια του ίδιου του κοινωνικού ιστού. Tout va - Anything goes.

Η κοινωνική συμβίωση μεταμορφώνεται σε μια παράδοξα άναρχη και αυθαίρετη ρουλέτα. Ο βασικός κανόνας καταργείται. Ο κρουπιέρης δεν αναγγέλλει την κρίσιμη στιγμή "rien ne va plus". Είναι η στιγμή όπου οι παίκτες δεν δικαιούνται να ποντάρουν άλλο καθώς η μπίλια ετοιμάζεται να "πέσει" στον αριθμό. Πρόκειται για τον κανόνα του παιχνιδιού. Αποδεχόμενοι το αξίωμα "όλοι είναι ένοχοι", αποδεχόμαστε την απουσία του κανόνα. Όλα έτσι γίνονται δυνατά. Δεν υπάρχει εγγύηση κέρδους ή απώλειας. Δεν υπάρχει εγγύηση ελέγχου και εποπτείας των καταστροφικών ορμών που ελλοχεύουν μέσα μας.

Μια απενοχοποιητική ανεξέλεγκτη βία καραδοκεί και μεταμορφώνει τους πάντες σε ανελέητα ψυχοπαθητικά σκευάσματα. Οι παίκτες επιτρέπεται να ποντάρουν ακόμα και όταν η μπίλια έχει πέσει. Ένα άναρχο, δίχως κανόνες, παιχνίδι στήνεται. Να βλέπεις π.χ. την μπίλια να πέφτει στο 18 και ουδείς, μα ουδείς να σε εμποδίζει να ποντάρεις εκ των υστέρων στο 18 και να αξιώνεις τα κέρδη σου!!!

Όμως τα κέρδη αυτά είναι προϊόν κίβδηλης υφαρπαγής σε ένα δίχως κανόνες παιχνίδι. Δεν υπάρχουν κερδισμένοι στο παιχνίδι όταν πρυτανεύει η λογική "όλοι είναι ίδιοι". Είναι ένα άτιμο παιχνίδι.

Με πρώτο θύμα το ίδιο το παιχνίδι. Δημοκρατία. Αξιοπιστία. Δημόσιος βίος. Κοινωνικός ιστός. Όπως κι αν ονοματίσεις το διακύβευμα, το διακύβευμα το ίδιο είναι που πλήττεται.

Όσο για το ατομικό επίπεδο, το πλήγμα είναι ανάλογο. Η αίσθηση ότι όλοι είναι ίδιοι, η κατάργηση δηλαδή της διαφοράς, τραυματίζει θανάσιμα την ψυχική ισορροπία. Η κατάργηση της διαφοράς σημαίνει κατάργηση της έννοιας του "άλλου", με άλλα λόγια σημαίνει κατάργηση της έννοιας της ετερότητας. Δίχως ετερότητα όμως δεν υπάρχει και ταυτότητα.

Το άτομο έτσι πλήττεται ως προς τις συντεταγμένες της ίδια της ταυτότητάς του. Καλλιεργείται μια εξαιρετικά διαταρακτική σύγχυση. Ψυχοπαθητικές συμπεριφορές, αναλγησία, εγωκεντρισμός, προσήλωση ψυχαναγκαστική στο παρόν, κατάργηση της μνήμης και του παρελθόντος, αδυναμία προβολής στο μέλλον, πάσης φύσεως συνεχείς εκτονωτικές συμπεριφορές, επιθετικότητα, βία, ένδον και έξω στρεφόμενη βία. Ιδού ορισμένες από τις καταστροφικές για την ψυχική υγεία επιπτώσεις. Μια κοινωνία ψυχοπαθητικών ή παλινδρομημένων ατόμων - να είναι αυτή η κοινωνία που ονειρευόμαστε;

Με κάθε τρόπο αξίζει κανείς να αντισταθεί.

Δεν είναι όλοι ίδιοι. Η διαφορά είναι εκείνη που θα μας σώσει. Περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε τη χρειαζόμαστε. Διαυγείς διαδικασίες κάθαρσης και τιμωρία. Σαφής, ορατή, γρήγορη τιμωρία των ενόχων. Όχι, δεν είναι όλοι ένοχοι. Παραδειγματική τιμωρία και κάθαρση θα ξαναφέρει την πρωταρχική σημασία του κανόνα στο παιχνίδι.

Όσο ποτέ άλλοτε, ο αναστοχασμός της ζωτικής σημασίας ενός τέτοιου κανόνα μάς είναι τώρα αναγκαίος.