Εφημερίδα "Τα Νέα"
ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Η Αριστερά σήμερα
Είμαστε αναγκασμένοι να παραμένουμε μέσα στην άρνηση
Προσπαθώ να καταλάβω τη φράση του Τόνι Νέγκρι στη συνέντευξή του στο "Βήμα της Κυριακής" (5.1.03) για την εποχή και την Αριστερά: "Νιώθω ότι στην εποχή μας η ένταση της ήττας έχει αποκτήσει τεράστιες διαστάσεις. Υπήρξε μεν πολιτική ήττα, από την άλλη όμως σημειώθηκε και μια νίκη οντολογική".
Συχνά, στις συναντήσεις μου με τον Λεωνίδα Κύρκο, όταν λάμψουν τα μάτια του, αισθάνομαι κι εγώ πως βρίσκομαι απέναντι σε κάποιον που νίκησε.
Το ερώτημα για την πραγματικότητα ή τη μη πραγματικότητα αυτής της νίκης, μου φαίνεται σχεδόν αδιάφορο, όπως ακριβώς και το ερώτημα για τη λύτρωση στο τελευταίο από τα minima moralia του Αντόρνο: "Η μόνη φιλοσοφία, για την οποία, μπροστά στην απόγνωση, μπορεί ακόμη να αναληφθεί η ευθύνη, θα ήταν η απόπειρα να θεωρεί κανείς τα πράγματα έτσι όπως θα παρουσιάζονταν από τη σκοπιά της λύτρωσης, αδιαφορώντας για την πραγματικότητά της". Είναι προφανές ότι όλος ο σκεπτικισμός που με διακρίνει πάει περίπατο. Καταλαβαίνω πως οντολογική νίκη - ή λύτρωση - είναι να μπορείς να σταματάς σ' ένα ορισμένο σημείο του ουσιώδους. Όποιος συνεχίζει να "ερευνά", τίποτε δεν έχει να κληροδοτήσει στους κατοπινούς του παρά "ένα παράδειγμα στειρότητας" κατά τη ρήση του Σιοράν. Γιατί νικάει κανείς όταν νικήσει και τη βούληση για γνώση και τη βούληση για δύναμη.
Δέχεται τότε όλες τις συνέπειες μιας χωριστής συνθήκης που "ανάλογα με το αν την κοιτάς ή τη ζεις, είναι περιττολογία ή τραγωδία" (Σιοράν). "Έχουν πια σημάνει μεσάνυχτα σε μια νύχτα φαντασμάτων".
Η ανάλογη με την εναρκτήρια πρόταση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου φράση που αντιγράφω για τους αλύτρωτους στους οποίους συγκαταλέγομαι, ανήκει στον Νέγκρι.
Προς το τέλος της Αυτοκρατορίας του (Εκδόσεις Scripta, 2002) σημειώνει πως "έχουμε αρχίσει να αποκτούμε ένα νέο σημείο αναφοράς το οποίο συνίσταται στο ότι η Αυτοκρατορία καθορίζεται από την κρίση" και για τούτο "κάθε γραμμή ανταγωνισμού, ανάμεσα στην κυριαρχική δύναμη που κυβερνά τον κόσμο" και "στη συνεργατική δημιουργικότητα του πλήθους" (σελ. 510), θα οδηγήσει στο (λυτρωτικό) συμβάν.
Ο Νέγκρι διερωτάται αν μέσα σ' αυτό το βαθύ σκοτάδι της εποχής, με τον αντίκτυπο νωπό της ήττας, μπορούμε να "καθορίσουμε μια πρακτική του συμβάντος".
Και κυρίως, με μια "θετική", όπως γράφει, "θεωρία" (τι άλλο είναι η Αυτοκρατορία του;), να απαντήσουμε στις θεωρίες που εκσυγχρονίζουν τον καπιταλισμό.
Θα ήθελα εδώ με συντομία να πω γιατί αυτή η θεωρία δεν μπορεί να είναι θετική και γιατί μόνον με τα χαρακτηριστικά της καθορισμένης άρνησης ως αντιλογίας, ήτοι ως της πρακτικής εκείνης που απομένει από το "πνεύμα της ανυποχώρητης θεωρίας", μπορεί το συμβάν που υπαινίσσεται ο Νέγκρι (και παλαιότερα ο Φουκώ) να λάβει χώρα.
Πρώτον, διότι η Αριστερά έχει ηττηθεί. Τούτο σημαίνει ότι οι παραγωγικές δυνάμεις δεν αναπτύσσουν πλέον καμία εκρηκτική δύναμη (την αναπτύσσει το πλήθος). Και επιπλέον δεν προωθούν την ομοιογενή συνείδηση αλλά μια αποσπασματική συνείδηση υπό το κράτος ενός σοσιαλίζοντος πραγματισμού, ο οποίος βγάζει μάτι, κυρίως όταν κλείνει το μάτι στον πραγματίζοντα σοσιαλισμό της Αριστεράς.
Δεύτερον, διότι μόνον η άρνηση, ακόμη και υπό τη μορφή της δυσφημισμένης από την Αριστερά αποδόμησης, υπενθυμίζει τη φύση μέσα στον εξαϋλωμένο (και από την ανέχεια αλλά και από τον πλούτο) άνθρωπο. Τη φύση, στο ζωντάνεμα της οποίας "περικλείεται η παραγνωρισμένη αλήθεια κάθε πολιτισμού", όπως τονίζει στην Αρνητική διαλεκτική του ο Αντόρνο, ο οποίος εξηγεί περαιτέρω γιατί είμαστε αναγκασμένοι να παραμένουμε μέσα στην άρνηση αντιφάσκοντας με τρόπο επιτελεστικό. Δηλαδή εκδιπλώνοντας το παράδοξο μιας σκέψης και μιας πράξης που ενώ ενυπάρχουν στο σύστημα, την ίδια στιγμή το διαβάλλουν, όπως ακριβώς η αυτοκαταστροφική κριτική ικανότητα του δρώντος χρειάζεται την κριτική του δύναμη ακόμη και για να διαπιστώσει την αυτοκαταστροφή της. Τι συμβαίνει τότε; Τα συμβάντα! Διότι μόνον τα συμβάντα - όπως άλλωστε και τα νοήματα - προκαλούν ό,τι τα συμβάντα και τα νοήματα εμποδίζουν: την Τέχνη!
Βρισκόμαστε προ αυτού που η προοδευτική πολιτική σκέψη, σχεδόν περιφρονητικά αλλά έντρομη, αποκαλεί "ανεξαρτητοποιημένη βασική εμπειρία της αισθητικής νεωτερικότητας";
Ναι, κατά τον Χάμπερμας και, κατά κάποιον τρόπο, τον Νέγκρι. (Παρότι η θέση του για την "επιθυμητική παραγωγή" αποτελεί ασφαλώς μορφή της ανεξαρτητοποιημένης βασικής εμπειρίας της αισθητικής νεωτερικότητας, με ολίγον Ρόρτι και μισή από Ντελέζ).
Όχι, κατά τη γνώμη μου. Βρισκόμαστε προ αυτού που ο Νέγκρι στη συνέντευξή του το ονομάζει χωρίς να το δικαιολογεί: οντολογική νίκη. Νίκη, η οποία αποπειράται να θεωρεί τα πράγματα από τη σκοπιά της λύτρωσης αδιαφορώντας για την έλευση ή τη μη έλευσή της, μια που αυτό που ενδιαφέρει τον Νέγκρι είναι ο προοπτικισμός στη σχέση γνώσης και ζωτικών αναγκών. Εάν μάλιστα, παρότι αριστερός, διέθετε την απαισιοδοξία ενός Σιοράν, την οντολογική νίκη θα εκλάμβανε ως οντολογική ήττα όπως εκείνη του Μαλαρμέ απέναντι στην ποίηση.
Αλλά τότε ο Νέγκρι εκτός από αριστερός θα έπρεπε να είναι και νιτσεϊστής.
Πράγμα δύσκολο για όποιον δεν αντιλαμβάνεται την οντολογία ως λογοπαίγνιο της Τέχνης προς το άτομό του και κινδυνεύει από τη λύτρωση ως φάρσα της (κομμουνιστικής) σωτηριολογίας. Ή, όταν ξεπλένοντας ανομήματα στον νιπτήρα της αριστεροσύνης, λερώνει τις όψεις όχι βέβαια του εαυτού αλλά του άλλου.
