ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Εκπαίδευση… ιστορικής αμάθειας!

Με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ

Σε πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μαθητές Γ΄ τάξης Γυμνασίων, Ενιαίων Λυκείων και Τεχνικών Επαγγελματικών Εκπαιδευτηρίων έγινε φανερό ότι ένα σημαντικό μέρος των ερωτηθέντων μπερδεύει, μέσα σε ένα «σύννεφο» ιστορικής άγνοιας και σύγχυσης, βασικές πλευρές της Επανάστασης του '21, κυρίως δεν είναι σε θέση να διηγηθεί σε γενικές γραμμές το «τι», το «πώς» και το «γιατί» του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Η κατάσταση αυτή δεν αφορά μόνο τους μαθητές του Γυμνασίου (οι οποίοι, βεβαίως, έχουν διδαχθεί σε δύο φάσεις της εκπαιδευτικής τους πορείας την Επανάσταση του '21) ούτε τους μαθητές των ΤΕΕ (οι οποίοι, βεβαίως, ουσιαστικά και τυπικά δεν διδάσκονται το μάθημα της Ιστορίας). Αφορά και τους μαθητές του Λυκείου, τους υποψηφίους για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, εκείνους, δηλαδή, που έχουν περάσει επιτυχώς από δεκάδες «πύρινα εξεταστικά στεφάνια».

Δεν είναι λίγοι οι εκπαιδευτικοί που επισημαίνουν ότι πολλά γραπτά υποψηφίων για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (μαθητών που προετοιμάζονται σαν «άλογα κούρσας» με σχολείο, φροντιστήριο και ιδιαίτερο) είναι γεμάτα από ακατανόητες προτάσεις, ασυνταξίες και χοντροειδή ιστορικά λάθη.

Μάλιστα τονίζουν ότι τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται ένα αντιφατικό φαινόμενο: γραπτά μαθητών που απαντούν με επιτυχία στα περισσότερα ερωτήματα των εξετάσεων, σκοντάφτουν σε ερωτήσεις που απαιτούν κρίση, εκφράζουν με δυσκολία τις σκέψεις τους και εμφανίζουν τερατώδη λάθη. Εμφανίζονται, δηλαδή, σε εκατοντάδες περιπτώσεις γραπτά που παραπέμπουν, με βάση τις απαντήσεις τους, στα ερωτήματα των εξετάσεων, σε υποψηφίους που είναι «καλά προετοιμασμένοι» και ταυτόχρονα έχουν έλλειψη ικανότητας να αρθρώνουν συνεχή λόγο, να ελέγχουν και να λογικοποιούν τις σκέψεις τους χωρίς χάσματα και αντιφάσεις, να κάνουν λογικές αφαιρέσεις ή να κατανοούν γραπτά κείμενα εκτός από τα υποτυπώδη. Ένα είδος «προσοντούχων αγραμμάτων».

Φυσικά το φαινόμενο αυτό κάθε άλλο παρά μόνο σχολικά αίτια έχει. Αυτό μπορεί κανείς εύκολα να το καταλάβει όταν αναλογιστεί ποια είναι τα πρότυπα που σήμερα, στην «κοινωνία της γνώσης» και «των δικτύων», προβάλλονται στους νέους ανθρώπους: ο ατομισμός, οι αξίες της ιδιωτικότητας, η απόρριψη της συλλογικής δράσης, η απαξίωση της συμμετοχής στα κοινά, ο αχαλίνωτος ανταγωνισμός, η λογική «ο καθένας για τον εαυτό του και ο Θεός για όλους», ο χρησιμοθηρικός χαρακτήρας της γνώσης - όλα αυτά και άλλα πολλά αποτελούν από μόνα τους τις «έξυπνες βόμβες» στα δίκτυα της μάθησης.

Η κρατούσα αντίληψη για την παιδεία προσπαθεί να πείσει ότι η μόνιμη και σταθερή απασχόληση ανήκει στο παρελθόν και καλεί σε συμφιλίωση με την απασχολησιμότητα. Η αντίληψη αυτή επιβαρύνεται με την πρόσδοση ενός εργαλειακού χαρακτήρα στη γνώση καθώς ταυτίζει τις έννοιες «μόρφωση» και «επανεκπαίδευση» με την παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων χρηστικού χαρακτήρα, δηλαδή, άμεσα εφαρμόσιμων στην αγορά εργασίας. Να η ιδέα που «ξύνει» τη γνώση ως συλλογικό εργαλείο ερμηνείας και αλλαγής του κόσμου και τη μεταλλάσσει σε γνώση ως στενή εφαρμογή για την επίτευξη του ατομικού στόχου που στοιχίζεται με τις έννοιες «κόστος» - «κέρδος». Εδώ η γνώση έχει εφαρμοσμένη και μόνο διάσταση και μετατρέπεται σε «δεξιότητα», ενώ η σχολική ύλη είναι εξ αρχής προορισμένη για τον «σκουπιδοτενεκέ» της μνήμης την επομένη των εξετάσεων.

Παράλληλα, αν ρίξουμε μια ματιά μέσα από την «κλειδαρότρυπα» της σχολικής αίθουσας, θα διαπιστώσουμε ότι στο σημερινό σχολείο είναι ιδιαίτερα αναβαθμισμένη η επιλεκτική λειτουργία εις βάρος της μορφωτικής. Η εντατικοποίηση των σπουδών μέσα από την εξετασιομανία που διαπερνά όλο το σχολικό πρόγραμμα δεν αποτελεί παρά τη νεκρολογία της επαφής του μαθητή με την ουσία της γνώσης. Γιατί, βέβαια, αν εξετάσει κανείς τη σχέση του περιεχομένου των μαθημάτων (τι), της μεθόδου (πώς) και των πρακτικών ελέγχου (εξεταστικές δοκιμασίες) θα διαπιστώσει εύκολα ότι η σύνθεσή τους, την ίδια στιγμή που μεταλλάσσει τη μαθησιακή διαδικασία σε μεθοδολογική εκγύμναση, δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα που μπορεί και να αναστείλει ακόμη και μορφές προσαρμοστικότητας στη μάθηση.

Οι δήθεν εκσυγχρονιστικές μορφές αξιολόγησης των μαθητών με την κατάταξη των ερωτήσεων σε κατηγορίες διδακτικών στόχων, αντιβαίνουν στην αρχή της ολότητας και υπονομεύουν βασικές αρχές ανάλυσης και δομικής προσέγγισης του κειμένου. Με άλλα λόγια, η ανάλυση - κατάτμηση μετατρέπει το κείμενο σε «σφάγιο» που περιμένει τον ανατόμο του. Θραύσματα γνώσεων και επιλεκτικής μνήμης που δεν είναι παρά μια από τις μορφές που παίρνει η ικανότητα συγκράτησης πληροφοριών που δρομολογείται στα ίδια ίχνη της αποστήθισης, την οποία υποτίθεται ότι έρχεται να αναιρέσει.

Με αυτή τη διαδικασία απονεκρώνεται κάθε διαδικασία εμβάθυνσης, κατανόησης, αμφιβολίας, αμφισβήτησης, εξαφανίζεται το γιατί και το διότι, καταστρέφεται κάθε δυνατότητα για συλλογική αφήγηση, συνολική εικόνα της φύσης, της κοινωνίας.