ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Η Μητέρα των Μαχών

Ο κρατικός παρεμβατισμός και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΜΑΡΑΣ

Εάν ανατρέξει κανείς στην ιστορία του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομική δραστηριότητα, πιθανόν να συμπεράνει πως ένας από τους πιο ρυθμιζόμενους κλάδους ήταν (και παραμένει) αυτός των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και, ειδικότερα, ο Τύπος - όχι μόνο λόγω αρχαιότητος αλλά και διότι το κρατικό μονοπώλιο στις αρχές της ραδιοτηλεόρασης απέκλειε εξ ορισμού την ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι ιδιοκτησιακές ρυθμίσεις του Τύπου ήταν αρκετά αυστηρές, πράγμα φυσιολογικό δεδομένης της παραδοχής πως οι εφημερίδες είναι ένα ειδικό «πολιτιστικό» προϊόν που ενημερώνει, αλλά και ένα εργαλείο εξουσίας αφού επίσης επηρεάζει. Η εικόνα του παντοδύναμου εκδότη - προσωποποιημένη διαχρονικά στον «Πολίτη Κέιν» του Όρσον Ουέλες - έχει αποτελέσει επί δεκαετίες την αφετηρία για κυβερνητικές ρυθμίσεις στον χώρο.

Ίσως όμως τα πράγματα να αλλάζουν - ή μάλλον οι πολιτικές θέσεις να εναρμονίζονται με μία αρκετά διαφορετική οικονομική πραγματικότητα. Η σταδιακή μεταβολή ξεκίνησε όταν τα συγκροτήματα Τύπου άρχισαν να εισέρχονται στις χρηματιστηριακές αγορές προς αναζήτηση κεφαλαίων: εκεί συνειδητοποίησαν πως, για τους επενδυτές, ήταν απλώς άλλος ένας κλάδος ανταγωνιζόμενος τους άλλους για πόρους. Ωστόσο, αυτό που έχει μετατρέψει τα οικονομικά σε κυρίαρχη παράμετρο είναι οι αλλαγές στην αγορά των Μέσων, όπου η κατάτμηση του κοινού σημαίνει πως δραστηριοποίηση σε μία μόνο αγορά μεταφράζεται συνήθως σε αδυναμία κερδοφορίας. Αυτό δεν εκπλήσσει: τα Μέσα Ενημέρωσης έχουν σχετικά υψηλό σταθερό κόστος κι έτσι είναι, ως βιομηχανία, ιδιαίτερα ευαίσθητα σε οικονομίες (και αντιοικονομίες) κλίμακος και φάσματος. Επιπρόσθετα, η ψηφιακή τεχνολογία πλέον επιτρέπει τη χρήση περιεχομένου σε πολλαπλά ΜΜΕ, δημιουργώντας πληθώρα επιχειρηματικών ευκαιριών.

Είναι φυσικό συνεπώς να βλέπει κανείς τους ιδιοκτήτες Μέσων Ενημέρωσης ανά τον κόσμο να πιέζουν για «απορρύθμιση» (deregulation) της αγοράς. Και τα επιχειρήματά τους δεν σταματούν στην οικονομική πλευρά των αναζητούμενων κρίσιμων «συνεργιών»: αναφέρονται και στην πολιτική αφού υπογραμμίζουν πως, με την άφιξη της καλωδιακής και δορυφορικής τηλεόρασης αλλά και του Διαδικτύου, ο πολίτης έχει ολοένα και περισσότερες επιλογές για την ενημέρωσή του. Οι υπέρμαχοι των αυστηρών ρυθμίσεων αντιτείνουν πως μπορεί να πολλαπλασιάζονται οι επιλογές· ωστόσο, εάν απελευθερωθούν πάσης φύσεως εξαγορές και συγχωνεύσεις, στο τέλος ο αριθμός των Μέσων δεν θα έχει καμία σημασία καθώς όλα θα ελέγχονται από τα ίδια πρόσωπα, ειδικά σε επίπεδο τοπικής αγοράς. Τέλος, προσπερνούν το επιχείρημα περί Ίντερνετ σημειώνοντας πως η ενημέρωση δεν αποτελεί κύριο λόγο χρήσης του Μέσου κι έτσι δεν έχει την σημασία που του αποδίδεται.

Πέραν του μετώπου «πολιτική εναντίον οικονομίας», η αντιπαράθεση των δύο πλευρών αναδεικνύει και μία διαφορετική θεώρηση - σε επίπεδο στερεοτύπων - για τη φύση των πολιτών: οι θιασώτες των εκτενών ρυθμίσεων εμμέσως παρουσιάζουν τον πολίτη ως ένα άβουλο ον, έτοιμο να χειραγωγηθεί και να πεισθεί για οτιδήποτε ενώ η άλλη πλευρά υποθέτει πως είναι άνθρωπος με κρίση, ικανός να διαχωρίσει την πληροφορία από την ερμηνεία και να καταλήξει σε δικά του συμπεράσματα. Το περίεργο είναι πως την «πολιτική» πλευρά (ο έλεγχος της ιδιοκτησίας ως αγαθό αυτό καθαυτό ασχέτως οικονομικής πραγματικότητας) τείνουν να υπερασπίζονται άνθρωποι που ανήκουν σε αυτό που θα μπορούσε κανείς να ονομάσει «ευρύτερο χώρο της Αριστεράς». Αυτοί δηλαδή που θα έπρεπε να γνωρίζουν - καθώς έχουν διδαχθεί και ασπασθεί τον μαρξιστικό οικονομικό ντετερμινισμό - πως σε μία σύγκρουση οικονομίας και πολιτικής, ο βέβαιος τελικός νικητής είναι η οικονομία. Όπως άλλωστε είναι σίγουρο πως θα γίνει, αργά ή γρήγορα, και στον χώρο των Μέσων Ενημέρωσης, με την απορρύθμιση του καθεστώτος ιδιοκτησίας - ο εκδότης οφείλει να μη δραστηριοποιείται σε άλλο κλάδο, αλλά πρέπει να του δοθούν οι δυνατότητες να μην αναζητεί κεφάλαια αλλού. Κι εδώ εντοπίζεται και το έσχατο παράδοξο που η «πολιτική» πλευρά πρέπει να δεχθεί: η ελευθεροτυπία μπορεί να έρθει μόνο με οικονομική ανεξαρτησία και αυτή έρχεται μόνο με κερδοφορία…