ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Αντί του πολέμου

Ο έρωτας αντιμέτωπος με τον θάνατο

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ

Διαμαρτυρίες, μανιφέστα, εκκλήσεις και μερικές διαδηλώσεις. Απέναντι στον επερχόμενο πόλεμο η αντίδραση ενισχύεται, αλλά δεν παύει να είναι ατροφική σε σχέση με το μέγεθος της απειλής.

Είναι φανερό πως από τις φωνές που υψώνονται εναντίον της καταστροφής λείπει κάτι. Λείπει η αίσθηση πως ό,τι λένε απηχεί και στην πλειονότητα. Είναι λίγοι όσοι εξεγείρονται, αυτό είναι γεγονός. Όμως το πιο σοβαρό είναι ότι το αίτημα (ή η αξίωσή τους) δεν βρίσκει εύκολα ψυχική ρίζα στο ευρύτερο κοινωνικό έδαφος. Είμαστε μαζί τους, φωνάζουμε για να μη φθάσουμε στο σημείο όπου τίποτα δεν διορθώνεται. Αλλά τι ακριβώς αντιπαρατάσσουμε στον πόλεμο;

Μερικοί μιλούν για το "δικαίωμα στη ζωή", για τη ζωή ως απόλυτη αξία. Πρέπει να την προστατέψουμε, λένε, σε όλο τον πλανήτη. Όμως αυτό ηχεί τόσο πλατύ που στο τέλος αδειάζει από κάθε περιεχόμενο την καθημερινή εμπειρία. Το να ζεις σημαίνει να παίρνεις μέρος σ' ένα παιχνίδι, υποστήριζε ο στωικός Επίκτητος. Αν το παιχνίδι έχει ενδιαφέρον, μείνε και απόλαυσέ το. Αν είναι βαρετό ή ανυπόφορο, "έξελθε".

Μπορούμε να αποχωρήσουμε με πολλούς τρόπους απ' αυτό που μας δόθηκε και δεν το ζητήσαμε. Αντίθετα, αν διαλέξουμε να παραμείνουμε είναι γιατί στις μέρες και στα χρόνια βρίσκουμε κάτι να προσθέσουμε, να επινοήσουμε, να διασκεδάσουμε.

Εφόσον λοιπόν είμαστε σήμερα αντιμέτωποι με το φάσμα του πολέμου, δεν έχουμε παρά να επιστρατεύσουμε μιαν άλλη, θετική ορμή. Δεν είναι αυτονόητο πως μιλώντας για ειρηνική διαβίωση προβάλλουμε μια σθεναρή αντίσταση. Ίσως μάλιστα οι λέξεις αυτές να μην μπορούν πια να χρωματιστούν όπως τους αξίζει. Γιατί με την ειρήνη συνδέθηκε μια σειρά από συνήθειες, από επαναλαμβανόμενες ρυθμίσεις. Αντί η κατάσταση αυτή να φέρνει στον νου την ικανοποίηση ή τη γαλήνη, αντί να θυμίζει την ελευθερία κινήσεων που έχει όποιος δεν καταδιώκεται από τον φόβο ή την πείνα, θυμίζει τελικά μια βολική αδράνεια. Υπάρχει η ειρήνη, αλλά δεν ξέρει κανείς τι να την κάνει.

Ας αντιπαραβάλλουμε την ατονία αυτή με την αντιπολεμική έξαρση στα τέλη της δεκαετίας του '60. "Κάνετε έρωτα, όχι πόλεμο", ζητούσε το νεανικό πλήθος. Θα ήταν στενόμυαλο να δει κάποιος εδώ μια απλή συνθηματολογική διάζευξη. Δεν χωριζόταν τότε μόνον η σεξουαλική πράξη από την πράξη εξολόθρευσης των άλλων, αλλά και ένας τρόπος του ζην διαφορετικός από τον κυρίαρχο.

Με άλλα λόγια, προβάλλοντας την ερωτική ενέργεια οι ειρηνιστές της εποχής εκείνης τόνιζαν ταυτόχρονα και την ανάγκη απαλλαγής από το κτητικό άγχος, από τους καταναγκασμούς της επαγγελματικής αναρρίχησης, από όλες τις υποχρεώσεις με τις οποίες εξαγοραζόταν η καταναλωτική άνεση. Δεν μπορεί κάποιος να επιδιώκει ταυτόχρονα το maximum της οικονομικής απόδοσης και να ευχαριστιέται με το optimum μιας ερωτικής σχέσης. Αυτό ήταν το αξίωμα της εποχής.

Δεν χρειάζεται να ειπωθεί πόσο μακριά είναι η πεποίθηση αυτή από τις τρέχουσες αντιλήψεις. Σήμερα το να είσαι αποτελεσματικός θεωρείται πιο διεγερτικό από το να είσαι χαρούμενος. Ακόμη και ο έρωτας μπορεί να φαίνεται σαν κάτι παθητικό, ένα μπλέξιμο που σπάνια οδηγεί κάπου. Εξάλλου, δεν βιώνεται παρά ως καθαρά ατομική υπόθεση. Ο καθένας και οι συναισθηματικές διακυμάνσεις του, οι ιδιοτροπίες, οι απογοητεύσεις του.

Συνεπώς δεν αναπτύσσεται ο έρωτας ως αρχή Ενότητας του κόσμου (των φύλων, του ανθρώπου και της φύσης, της επιθυμίας και της δημιουργικότητας). Όταν όμως αποτυγχάνει το ερωτικό στοιχείο να δράσει ενοποιητικά, τότε μοιραία αναπτύσσεται η άλλη εκείνη έλξη, η σκοτεινή, προς τη μεριά του θανάτου. Είναι μια απεγνωσμένη κίνηση προς αυτή την ισχύ που μπορεί να επιβληθεί οριστικά, φέρνοντας επιτέλους μια συνοχή και μαζί της το ρίγος μιας έσχατης αποδοχής.

Ο πόλεμος δεν είναι λοιπόν για όλους μια απειλή. Για μερικούς είναι και μια υπόσχεση. Προσφέρει την αρνητική ενότητα εκεί όπου απουσιάζει η θετική. Αφού δεν μπορείτε να αγκαλιαστείτε εν ειρήνη, αγκαλιαστείτε μες στον τρόμο, διαμηνύει. Δεν υπάρχει, πράγματι, τίποτα άλλο, ούτε καν μια αυταπάτη. Πρέπει να αποφασίσει κανείς τι τον ελκύει περισσότερο.