ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ «Πρόνοια» και «κοινωνική φροντίδα»

Όψεις εκσυγχρονισμού του κοινωνικού κράτους

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θ. ΤΣΑΤΣΟΣ

1. Το «κοινωνικό κράτος» βρίσκεται μπροστά σε δύο κινδύνους. Ο ένας είναι ο ιδεολογικός εμπαιγμός που υφίσταται από όσους το χρησιμοποιούν ως ψευδώνυμο και ετικέτα «σοσιαλιστικού» προσανατολισμού. Ο άλλος κίνδυνος είναι οι ανακατατάξεις στην παγκόσμια οικονομία που πλήττουν τις ήδη αποδυναμωμένες υλικές και θεσμικές βάσεις του κοινωνικού κράτους.

2. Παράλληλα, ο πολίτης, όσο πάει και περισσότερο, αμφισβητεί τις δυνατότητες των συνταγματικά κατοχυρωμένων κοινωνικών δικαιωμάτων να λειτουργούν ως φραγμός σε μια διαδικασία αποδόμησης ή και σταδιακής ιδιωτικοποίησης του «κράτους πρόνοιας». Όμως, είναι βέβαιο, πως στο μέτρο που η συνύπαρξη της οικονομίας της αγοράς με την αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης αποτελεί τμήμα του ευρωπαϊκού νομικού και πολιτικού πολιτισμού, ο ενδεχόμενος εκφυλισμός του κοινωνικού κράτους συνεπάγεται την αλλοίωση της ευρωπαϊκής πολιτισμικής φυσιογνωμίας, τελικά δε την αναξιοπιστία της αξιακής Ευρώπης.

3. Γι' αυτό αποτελεί ευτύχημα, που τελικά - έστω και την τελευταία στιγμή - η «Συνέλευση για το μέλλον της Ευρώπης» επικεντρώθηκε και στο θέμα του κοινωνικού κράτους με έκθεση που φέρει την υπογραφή του εκπροσώπου της ελληνικής κυβέρνησης.

4. Ανεξαρτήτως της αμφισβήτησης που διατυπώνεται για την πρακτική αξία των συνταγματικών εγγυήσεων των κοινωνικών δικαιωμάτων, οι διατάξεις του άρθρου 21 του αναθεωρημένου Συντάγματος είναι πληρέστερες σε σχέση με τις αντίστοιχες του προηγουμένου, αφού κάνουν ρητή μνεία καίριων ζητημάτων, όπως αυτού των ατόμων με αναπηρία. Βέβαια, αν και η ιστορική διαμόρφωση των θεσμών κοινωνικής προστασίας με βάση συγκεκριμένες αρχές οργάνωσης, λειτουργίας, διοίκησης και χρηματοδότησης, υποχρεώνει τον νομοθέτη να διατηρήσει άθικτο τον πυρήνα και την υπόσταση των εν λόγω δικαιωμάτων, ο νομοθέτης διαθέτει αρκετά περιθώρια επιλογών στο επίπεδο της πρωτοβουλίας για την πραγμάτωση των δικαιωμάτων αυτών.

5. Την τελευταία δεκαετία έγιναν τρεις νομοθετικές παρεμβάσεις στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας. Πρόκειται για τον ν. 2082/92 που αποτελεί ουσιαστικά τον επίλογο της συγκεντρωτικής γραφειοκρατικής αντίληψης παροχής κοινωνικής προστασίας, τον ν. 2646/98 που αποπειράται την κατ' αντιστοιχία προς το ΕΣΥ θεσμοθέτηση και οργάνωση του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας και τέλος, τον πρόσφατα ψηφισθέντα νόμο «Αναδιοργάνωση του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας και άλλες διατάξεις», ο οποίος κινείται προς την κατεύθυνση της πραγμάτωσης συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων. Το βήμα είναι και θετικό και προς τη σωστή κατεύθυνση.

6. Πράγματι, με τον νέο νόμο προωθείται η διασύνδεση των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής φροντίδας με τη μετεξέλιξη του θεσμού των Πε.Σ.Υ. σε Περιφερειακά Συστήματα Υγείας και Πρόνοιας και υλοποιείται η αποκέντρωση της παροχής κοινωνικής προστασίας προς το εγγύτερο προς τον πολίτη επίπεδο. Παραλλήλως, θεσμοθετούνται νέοι πρωτοποριακοί θεσμοί όπως το «Εθνικό Παρατηρητήριο Ατόμων με Αναπηρίες» και προβλέπονται καινοτόμα προγράμματα διερμηνείας στη νοηματική γλώσσα, αξιοποιώντας νομοθετικά τον δρόμο που υπέδειξε η συνταγματική επιταγή του άρθρου 21 § 6.

7. Τέλος, δεν μπορεί να παραγνωρισθεί η ιδιαίτερη αναφορά του νέου νομοθετικού κειμένου στο ζήτημα της ανάπτυξης προγραμμάτων κοινωνικής φροντίδας μέσω της ενεργοποίησης του εθελοντισμού. Ο εθελοντισμός στον τομέα αυτό, αλλά και γενικότερα, αποτελεί απτή και ουσιαστική εκδήλωση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στο δύσκολο, πράγματι, εγχείρημα της μετεξέλιξης της παραδοσιακής «πρόνοιας», όπως μεταπολεμικά τη γνώρισε η Ελλάδα, σε ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό σύστημα «κοινωνικής φροντίδας». Ένα σύστημα με σημαντικό αλλά όχι ισοπεδωτικό ρόλο του κράτους, που θα ανταποκρίνεται στην κάλυψη των αναγκών ατόμων και συνόλου. Ένα σύστημα που εν τέλει θα αναδεικνύει την πρακτική αξία των εγγυήσεων των κοινωνικών δικαιωμάτων, μη καθιστώντας τις εγγυήσεις αυτές, όπως χαρακτηριστικά είχε πει ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, «συνταγματικά κουρελόχαρτα».