ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Σχέδια και σκαριφήματα

Προβολές στο μέλλον της αρχιτεκτονικής

ΣΟΥΖΑΝΑ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗ

Τα σχέδια για το μέλλον, η αναπόληση και η επανεκτίμηση του παρελθόντος είναι συνηθισμένα τις ημέρες αυτές των εορτών. Με την ευκαιρία αυτή, διαπιστώνω ένα σύμπτωμα που ακολουθεί την αρχιτεκτονική δραστηριότητα τις παραμονές των διακοπών, χειμώνα και καλοκαίρι.

Πρόκειται για μια έξαρση των απαιτήσεων που αναφέρονται σε παραδόσεις σχεδίων, στους εργοδότες, σύμφωνα με τον όρο που συνηθίζεται στο επάγγελμα. Λες και ο χρόνος και χώρος συμπιέζονται τις ημέρες αυτές που προηγούνται της χαλάρωσης και εμφανίζεται επιτακτική η ανάγκη της ολοκλήρωσης μιας τουλάχιστον φάσης της μελέτης.

Έτσι, λοιπόν, μέσα σ' αυτή τη συνηθισμένη για μας εδώ και πολλά χρόνια ανάμειξη της εορταστικής ατμόσφαιρας με την έξαρση της σχεδιαστικής δραστηριότητας, σκεφτόμουν τις διαδοχικές φάσεις που προϋποθέτει η ολοκλήρωση μιας πλήρους αρχιτεκτονικής μελέτης: σκαρίφημα (σκίτσο), σχέδιο, κατασκευή, κατοίκηση.

Μια σειρά, μια ακολουθία, που επαναλαμβάνεται τελετουργικά ακόμα και σήμερα με όλες τις ανατροπές που συνεπάγεται η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και αναφέρεται σε όσες μελέτες διερευνούν με όλα τα δυνατά μέσα προτάσεις συνθετικές που αναφέρονται σε σχέσεις, αναλογίες, διαδρομές, δηλαδή σε μια ποιητική προσέγγιση του χώρου, με πρόθεση να ξεπεράσουν την απλοϊκή, μονοσήμαντη σχεδιαστική μεταφορά σε μια επιλεγμένη κλίμακα των δεδομένων του προγράμματος, χωρίς την αναδιοργάνωση που προκύπτει από την επεξεργασία του. Θα ήθελα όμως να σταθώ σήμερα στην πρώτη φάση αυτής της προσέγγισης ενός αρχιτεκτονικού θέματος: στο σκίτσο ή στο σκαρίφημα, λέξεις συνώνυμες που παραπέμπουν στην πρώτη αναγνώριση του χώρου του οποίου διερευνάται η "εξημέρωση" ώστε να γίνει κατοικήσιμος.

Θα ήτανε άραγε δυνατό να υποθέσω ότι η λέξη σκαρίφημα προέρχεται από το ομηρικό ρήμα "σκαίρω" που σημαίνει πηδώ και χορεύω;

Η πρώτη αναγνώριση της γης που θα παραλάβει το κτίριο απαιτεί μια προσέγγιση σχεδόν χορευτική, η επινόηση ξεδιπλώνεται δειλά δειλά, πολιορκώντας όλο και πιο κοντά, αναλογίες, επαναλήψεις, στροφές και διαδρομές, μετατοπίσεις και άξονες, επάλληλες προσεγγίσεις και ιδέες, που συνειδητοποιούνται στο διάστημα της διερεύνησης των εναλλακτικών λύσεων· τότε αναπτύσσεται μια σχέση ανάμεσα στο χαρτί και στο χέρι που κινεί το μολύβι, το κάρβουνο, την πένα…

Μνήμη πολύτιμη που συνδέει την αρχιτεκτονική με το σκαρίφημα: ο Δημήτρης Πικιώνης, σκυμμένος πάνω στο χαρτί, με εκείνο το στοχαστικό βλέμμα μέσα από τα χοντρά του γυαλιά, συντονισμένο με τα ψιθυριστά λόγια του, να οδηγεί με χαρακτηριστικές κινήσεις το μολύβι ή το κάρβουνο - εικόνα ανεκτίμητη σε καιρούς που διακυβεύεται η σχέση χέρι - αίσθημα, σώμα - χώρος.

Το σκαρίφημα, το σκαρί και το σκαρώνω, λέξεις με κοινή καταγωγή, μας ταξιδεύουν σε περιπέτειες και λύσεις ευρηματικές για καλοτάξιδα καράβια… Ο Φαίδρος στον διάλογό του με τον Σωκράτη στον "Ευπαλίνο" του Ρ. Valery περιγράφει την κατασκευή ενός σκάφους - ενός ξύλινου οικοδομήματος - που σκάρωσε με πάθος ένας πολύξερος και παράξενα πολύπλευρος Φοίνικας, με επίγνωση ότι ένα καράβι πρέπει να γεννιέται από τη γνώση των μυστικών της θάλασσας, να πλάθεται σχεδόν από το κύμα το ίδιο.

Η μορφή του κάθε "σκάφους", που εκτίθεται στα εμπόδια των καιρών - κι αυτό δεν αναφέρεται μόνο στην αρχιτεκτονική - απαιτεί μια επίπονη διερεύνηση μέσα από διαδοχικές ευρηματικές προσεγγίσεις που αναφέρονται στη φύση των δεδομένων, μακριά από ευκολίες και επιπόλαια τεχνάσματα: "Συγκέντρωνε τον στοχασμό του στο πώς γεννιέται η φουρτούνα και η μπουνάτσα, εξέταζε τις ιδιοτροπίες και τις μεταμέλειες της αύρας, τις αβεβαιότητες των βυθών και των περασμάτων καθώς και τις προδοτικές φυρονεριές…".