Η φυματίωση απειλεί και πάλι τον άνθρωπο

"ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ"

Διαπιστώνω ότι:

Στη δεκαετία του '60.

Κυνηγός του ανέφικτου

- Τα ουσιαστικά διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα δικατάληκτα και τα τρικατάληκτα. Οι σχέσεις των νέων, η μεταξύ τους συμπεριφορά και ο τρόπος διασκέδασης ήταν τελείως διαφορετικοί από αυτά που ισχύουν σήμερα.

Στον σπουδαίο Θεσσαλονικιό διανοητή Κωστή Μοσκώφ είναι αφιερωμένο το 9ο τεύχος του περιοδικού, που συμβάλλει με τέσσερα μελετήματα στη γνώση της πολυσχιδούς δράσης του και της ενδιαφέρουσας πολιτικής διαδρομής του

- Παράλληλα τα δικατάληκτα διακρίνονται σε ισοσύλλαβα (καθώς όλοι οι τύποι-πτώσεις έχουν ίδιο αριθμό συλλαβών, π.χ. μαθητής) και ανισοσύλλαβα (καθώς ορισμένοι τύποι-πτώσεις εμφανίζουν μία επιπλέον συλλαβή, π.χ. παππούς). Το νεαρό ζευγάρι αισθανόταν ευτυχισμένο όταν είχε τη δυνατότητα να κάνει ένα περίπατο, να πραγματοποιήσει με φίλους μια ημερήσια εκδρομή, ή να συμμετάσχει σε κανένα πάρτι, που διοργανώνονταν στο σπίτι ενός νέου ή μιας νεαρής από την παρέα με λίγα γλυκά, λίγο κρασί, λίγο βερμούτ και πολύ κέφι.

ΚΩΣΤΑΣ ΡΕΣΒΑΝΗΣ

Φυσικά, κυριαρχούσαν ο χορός, οι τρυφερές συνομιλίες και το χιούμορ.

Εκτός από την πλούσια αρχαιολογική και ιστορική ύλη, το περιοδικό δημοσιεύει ένα εξαιρετικού ενδιαφέροντος αφιέρωμα στον Κωστή Μοσκώφ, τον "αμετανόητο κυνηγό του ανέφικτου", όπως τον χαρακτηρίζει η Βάνα Χαραλαμπίδου στο ομότιτλο μελέτημά της. Σ' ένα από τα πάρτι αυτά, μια από τις κοπέλες αισθάνθηκε αδιαθεσία. Από την πλευρά του, ο καθηγητής Γιώργος Αναστιάδης πλουτίζει το αφιέρωμα με το άρθρο "Η συμβολή του Κωστή Μοσκώφ στην ιστοριογραφία της Θεσσαλονίκης", ενώ ο Άγγελος Χετήμογλου αναλύει τους λόγους για τους οποίους το βιβλίο του Μοσκώφ "Τομή της μεταπρατικής πόλης" αποτέλεσε για τον ίδιο "ανύποπτη είσοδο σε μαγευτικό ιστοριογραφικό τοπίο" και για πολλούς "ερευνητικό πεδίο δύσβατο, από το οποίο δεν μπόρεσαν έκτοτε να δραπετεύσουν". Οι φίλοι την πήραν ζαλισμένη, για να τη βοηθήσουν να φτάσει στο σπίτι της.

Με μεγάλο ενδιαφέρον διάβασα την κριτική ανάλυση "Ο πολιτικός Μοσκώφ" του μαθητή και συνεργάτη του, ιστορικού Αλέκου Δάγκα·

Ενώ βρισκόταν στο πεζοδρόμιο, η κοπέλα παραπάτησε, προσπάθησε να πιαστεί από ένα δένδρο, κι έπειτα έπεσε δίπλα στη ρίζα του.

κι αυτό γιατί θίγει με γνώση, τόλμη και νηφαλιότητα θέματα της πρόσφατης ιστορίας της ελληνικής Αριστεράς, που κάποιους ενοχλούν και άλλους πονάνε.

Ταυτοχρόνως, άρχισε η αιμόπτυση.

Γράφει ο Δάγκας:

Σε λίγες στιγμές, το τετράγωνο άνοιγμα, από όπου υψώνονταν το δένδρο, είχε πλημμυρίσει με αίμα.

"Την πλήρη ελευθερία του, κατά την προετοιμασία του προς τον θάνατο, την αποκτούσε όταν εγκατέλειπε βαθμηδόν την ιστορία και αφιερωνόταν σ' αυτό που ο ίδιος ονόμαζε "στοχασμό".

Το πρόσωπο του κοριτσιού ήταν κάτασπρο και τα μάτια του κλειδιά.

Από έναν μη ειδικό στο θέμα θα μπορούσε να ειπωθεί εμπειρικά ότι η υπαρξιακή του αναζήτηση, που στο παρελθόν είχε πάρει τη μορφή ενασχόλησης με τη σχέση μαρξισμού και θρησκείας, έφθασε στην κατασκευή ενός αμορφοποίητου φιλοσοφικού πλαισίου, μιας συλλογιστικής όπου κυριαρχούσαν οι έννοιες της ζωής και του θανάτου.

Ανέπνεε με δυσκολία.

Κάποιοι ενδιαφέρθηκαν γι' αυτά που έγραφε.

Σε λίγα δευτερόλεπτα, νέο κύμα αίματος πετάχτηκε από το στόμα της.

Τον κάλεσε το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, το 1983, για να δώσει διαλέξεις επάνω στη φιλοσοφική του αντίληψη.

Δεν άντεξε.

Μέσα στο κόμμα, οι θεματοφύλακες κίνησαν τις διαδικασίες για την επιβολή κυρώσεων.

Έπεσε αναίσθητη στην αγκαλιά των φίλων της.

Τα νεώτερα μέλη του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος έκαναν κατ' επανάληψη νύξη, στις συνεδριάσεις, στο θέμα του.

Μεταφέρθηκε αμέσως στο νοσοκομείο και η διάγνωση που έγινε σύντομα από τους γιατρούς, έκανε τη συντροφιά των εφήβων που λίγο ενωρίτερα διασκέδαζε χαρούμενη, να παγώσει.

Οι "παλιοί" [τα ιστορικά στελέχη του κινήματος], ο Χαρίλαος Φλωράκης και οι υπόλοιποι, απέρριπταν οιαδήποτε συζήτηση, έχοντας επίγνωση της αλήθειας ότι ο Μοσκώφ εξακολουθούσε να αποτελεί σύμβολο του κινήματος στους κόλπους των μαρξιστών, πόσον μάλλον απέναντι στην κοινή γνώμη.

Το κορίτσι είχε προσβληθεί από φυματίωση.

Το πρόβλημα παρέμενε ανοικτό, καθώς ο Μοσκώφ συνέχιζε να σπέρνει καινά δαιμόνια, και οδήγησε τελικά στη "δίκη" του, όπως ο ίδιος αρεσκόταν να αποκαλεί την κλήση του σε ιδεολογική συζήτηση.

Η κατάστασή της ήταν κρίσιμη.

Παρόντες, μέλη του ιδεολογικού απαράτ (Νίκος Κοτζιάς, Γιώργος Μανιάτης και άλλοι) και επιστήμονες κύρους.

Ο βάκιλος του Κωχ είχε καταστρέψει τα πνευμόνια της.

Μπορεί να εκφρασθεί η υπόθεση ότι η βιαιότητα της κριτικής που εκδηλώθηκε εναντίον του είχε αφετηρία τις προσωπικές αντιπάθειες προς κάποιον που είχε εξασφαλισμένη την ασυλία, να γράφει τα όσα αιρετικά τού καταμαρτυρούσαν.

Η συνέχεια είναι θλιβερή.

Οι "παλιοί", πραγματιστές, τον υποστήριξαν…".

Παρόμοιες σκέψεις θα έκαναν πολλοί Θεσσαλονικείς, καθώς πληροφορήθηκαν από την ειδησεογραφία των τελευταίων ημερών, ότι καμία αρρώστια στην ανθρώπινη ιστορία δεν έχει περιβληθεί με τόση έντονη ποιητική αύρα, όσο η φυματίωση.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ

Έχοντας αναπτύξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το θέμα, ο Τόμας Νόρμαντι, γιατρός, λόγιος και γνώστης του σύγχρονου εκδοτικού μάρκετιγκ, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο "Ο λευκός θάνατος: Μια ιστορία φυματίωσης" το οποίο εκδόθηκε πρόσφατα στη Βρετανία.

Ο μοντερνισμός στην ποίηση

Ιχνηλατώντας τη διαδρομή της αρρώστιας από την αρχαία Ρώμη έως τις μέρες μας, ο συγγραφέας ξεχωρίζει ορισμένα επιφανή πρόσωπα, ιδίως του 19ου αιώνα, που έπεσαν θύματα του βακίλου του Κωχ, προτού ακόμη ο Γερμανός γιατρός το εντοπίσει και δώσει το όνομά του στο βακτήριο, που προκαλεί την ασθένεια.

Το τελευταίο ίσως κείμενο του σπουδαίου Μανόλη Λαμπρίδη (1920 - 2002) "Σημειώσεις για τη θεωρία της μοντέρνας ποίησης" δημοσιεύει το περιοδικό, μνημονεύοντας μ' αυτόν τον τρόπο τον άνθρωπο που έφυγε αθόρυβα, αφήνοντας πίσω του έργο που, ανεξάρτητα από το θεωρητικό του εύρος, πολέμησε τον χειρότερο εχθρό της τέχνης: τον δογματισμό.

Ωχροί, νωχελικοί, με μάτια που φλογίζει ο πυρετός, παρελαύνουν από τις σελίδες του βιβλίου συγγραφείς, μουσικοί και ζωγράφοι, που τα έργα τους χρωματίστηκαν από το θρύλο ενός ποιητικού θανάτου.

Γράφει ο Λαμπρίδης:

Μεταξύ τους περιλαμβάνονται ο Κίκτς, ο Σοπέν, οι αδελφές Μπροντέ, ο Ντελακρουά και ο Τσέχωφ.

"… Δεν δέχομαι τη δογματική αποκλειστικότητα για την εποχή μας τής "νεωτερικής" τεχνοτροπίας - ούτε καμιάς άλλης που θα ισχυριζόταν ότι εγγυάται την κατασκευή επιτυχημένων έργων.

Ο ελληνικός πληθυσμός δοκιμάστηκε ιδιαίτερα από αυτή τη νόσο.

Έχω υποστηρίξει ότι κάθε εποχή είναι δυνατόν να εκφραστεί - και εκφράζεται - ποιητικά με πολλούς τρόπους.

Οι παλαιοί Θεσσαλονικείς έτρεμαν στη σκέψη ότι μπορούσαν να προσβληθούν από ελονοσία ή πλευρίτιδα.

Αυτονόητο πως κάθε τεχνοτροπία, κάθε "σχολή", κάθε "ρεύμα" - περιλαμβανομένης, φυσικά, και της καλλιτεχνικής νεωτερικότητας - παράγει και άξια και μη επιτυχημένα προϊόντα.

Οι ασθένειες αυτές και η κακή διαβίωση, οδηγούσαν στη φυματίωση.

Καμιάς τεχνοτροπίας δεν απορρίπτω τα δημιουργήματα για "δογματικούς" λόγους.

Υπήρχαν, μάλιστα και ορισμένα επαγγέλματα, όπως εκείνα των καπνεργατών και των αρτεργατών, που μεταξύ των μελών τους περιελάμβαναν πολλούς φυματικούς, λόγω της σκληρής εργασίας.

Σχετικά με τη μοντέρνα ποίηση, μάλιστα, σε κάποια εργασία μου, για να δείξω τι είναι καλός, αυθεντικός, γνήσιος ποιητικός λόγος, έφερα ως παραδείγματα στίχους και των σύγχρονων νεωτερικών ποιητών [Αναγνωστάκη, Τάκη Βαρβιτσιώτη, Έλιοτ, Ελύτη, Εμπειρίκο, Ν. Καλαμάρη (Ν. Ράντο, Κάλας), Ζωή Καρέλη, Γεράσιμο Λυκιαρδόπουλο, Μάριο Μαρκίδη, Σεφέρη].

Η περίθαλψη και η θεραπεία των φυματικών γίνονταν στο Σανατόριο Ασβεστοχωρίου.

Όπου απαντήσω ένα ωραίο ποιητικό επίτευγμα, χαίρομαι και το απολαμβάνω".

Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του ιατρού κ.Σταύρου Κ. Πολυζωίδη, το 1920 ιδρύθηκε από το ελληνικό δημόσιο νοσηλευτήριο φυματιόντων, με δυνατότητα περίθαλψης στην αρχή 50 ασθενών, που φθάνουν το 1924 στους 75 και το 1933 στους 410.

Άλλα θέματα: Το τρυφερό και κάποιες στιγμές σπαρακτικό κείμενο του Χρήστου Μπουλώτη "Ο κύριος Τάκης Σινόπουλος εν Περισσώ".

Λόγω όμως της ελονοσίας και των άλλων ασθενειών, των στερήσεων και των άθλιων συνθηκών διαβίωσης του προσφυγικού ιδίως κόσμου, η φυματίωση έλαβε μεγάλες διαστάσεις και επεκτείνονταν αναγκαστικώς.

Ποιήματα του Χάρη Βλαβιανού.

Έτσι, το 1973 οι κλίνες φθάνουν τις 700 χωρίς και πάλι να επαρκούν.

Διήγημα του Νίκου Δαββέτα.

Το 1938 το ίδρυμα, από νοσοκομείο φυματιόντων μετονομάστηκε σε Σανατόριο Ασβεστοχωρίου.

Μελέτημα της Αγγέλας Καστρινάκη για "το παράξενο… φονικό της Ιζαμπέλας Μόλναρ" του Δημήτρη Χατζή.

Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής και πέραν του 1950, εξακολουθεί η φυματίωση να εξαπλώνεται και η έλλειψη κλινών να είναι αισθητή.

Από τα "θησαυρίσματα": Ο Κώστας Μπουρναζάκης προλογίζει και δημοσιεύει το εισαγωγικό κείμενο του μεγάλου Νίκου Γκάτσου στη μετάφρασή του στον "Ματωμένο Γάμο" του Λόρκα, που εκδόθηκε από τον "Ίκαρο" τον Μάρτιο του 1945.

Η φυματίωση λόγω στερήσεων, ταλαιπωριών και κακουχιών, φθάνει στα ύψη.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ

Χιλιάδες οι νοσηλευόμενοι και υψηλή η θνησιμότητα.

"Στρατοπεδική" λογοτεχνία

Λίγο αργότερα όμως, με τη χρήση της στρεπτομικίνης, συμπληρωματικής φαρμακευτικής αγωγής, και της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης η νόσος περιορίζεται.

Πολλά τα θεωρητικά θέματα του περιοδικού: "Απόφαση, υποκείμενο και λήθη" του Emilio de Ipola, "Παρακμή" και κοινωνική ανάλυση" του Νικόλα Σεβαστάκη, "Η πολιτική επιστήμη στην Ελλάδα" του Χρήστου Λυριντζή, "Περί Δημοκρατίας" του Albrecht Wellmer.

Το 1966 το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου μετατρέπεται σε κέντρο νοσημάτων θώρακος Βορείου Ελλάδος, και το1983, αφού συμπληρώνεται με άλλα κτίσματα και γίνεται ανακαίνιση των παλαιών, μετονομάζεται σε νοσοκομείο "Γ. Παπανικολάου".

Υπάρχει, ωστόσο, και ένα πρωτότυπο θέμα, που αγγίζει το λογοτεχνικό πεδίο.

Η φυματίωση, για πολύ καιρό, έπαυσε να απασχολεί τους Έλληνες.

Το υπογράφει η Οντέτ Βαρόν Βασάρ και έχει τίτλο "Η εμπειρία της εκτόπισης και η στρατοπεδική λογοτεχνία".

Ο αριθμός των ασθενών, που αναφέρονταν κάθε χρόνο, ήταν ελάχιστος.

Η Βασάρ επιλέγει δύο λογοτέχνες που άρχισαν να γράφουν με αφορμή τον εγκλεισμό τους στα ναζιστικά στρατόπεδα: τον Ιταλό Πρίμο Λέβι, που είχε εκτοπιστεί ως Εβραίος στο Άουσβιτς και τον - γνωστότερο - Ισπανό Χόρχε Σεμπρούν που είχε γνωρίσει, ως πολιτικός κρατούμενος, στο Μπούχενβαλντ.

Ο ελληνικός λαός την είχε σχεδόν ξεχάσει ενώ σε πολλές περιοχές του Τρίτου Κόσμου, σημαντικός ήταν ο αριθμός εκείνων που εξακολουθούσαν να χάνουν τη ζωή τους.

Η διαδρομή των δύο είναι συναρπαστική, παρότι η αφετηρία τους είναι διαφορετική.

Τον τελευταίο καιρό, όμως, άρχισαν να σημειώνονται και πάλι κρούσματα στη χώρα μας.

Ο Λέβι "όταν βάζει στο χαρτί τη μαρτυρία του για πρώτη φορά (σημ.: το "Εάν αυτό είναι άνθρωπος" εκδίδεται το 1947), είναι είκοσι έξι χρόνων και δεν σκέφτεται να την εκδώσει.

Η ιατρική βέβαια, δεν μένει αδρανής.

Πρώτοι αποδέκτες είναι κάποιοι φίλοι και η μνηστή του…".

Άρχισε τον αγώνα της με τα νέα μέσα που διαθέτει.

Για τον Σεμπρούν "από το πρώτο κιόλας βιβλίο (σημ.: "Το μεγάλο ταξίδι", εκδίδεται το 1963) η πρόθεσή του είναι καθαρά λογοτεχνική, εφόσον, όπως είχε δηλώσει, δεν τον ενδιέφερε η κατάθεση της μαρτυρίας δίχως τη λογοτεχνική της επεξεργασία…". Εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο.

"ΔΙΦΩΝΟ"

Νίκος Μαμαγκάκης

Υπάρχουν αρκετά θέματα να διαβάσει κάποιος σ' αυτό το τεύχος. Π.χ. για τα "δημοτικάδικα" της Αθήνας, για την πρωτότυπη "σύζευξη" του Μανώλη Λιδάκη και της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη, για τον αξεπέραστο Πρόδρομο Τσαουσάκη.

Πριν απ' όλα όμως, θα προέτρεπα να διαβαστεί η πολύ καλή συνέντευξη ενός από τους κορυφαίους συνθέτες μας, του Νίκου Μαμαγκάκη, στη Φωτεινή Λαμπρίδη. Ο έφηβος συνθέτης των 74 χρόνων μιλάει ανεπιτήδευτα, δίχως μπιχλιμπιδωτές υπεκφυγές, και για τη μουσική στη χώρα μας και για το έργο του, το τόσο σημαντικό και τόσο αγνοημένο (έργα του έχουν παιχθεί από τις μεγαλύτερες ορχήστρες του κόσμου εκτός από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών!) και για τη στάση ζωής των Νεοελλήνων. Σπάνιος λόγος.

ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ: Τσιμισκή 2, Θεσσαλονίκη - 546 25, τηλ.: 2310-551.754. - ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ: Ευριπίδου 84, Αθήνα - 105 53, τηλ.: 210-3213.030. - ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ: Βαλαωρίτου 12, Αθήνα - 106 71, τηλ.: 210-3628.501. - ΔΙΦΩΝΟ: Αγαμέμνονος 51-53, Καλλιθέα - 176 75, τηλ.: 210-9421.500