ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ

3.1.1 Ταξινόμηση των οργανισμών και εξέλιξη

Έλλη Youkali

Αν και δεν υπάρχουν ούτε δύο εντελώς όμοια όντα στον πλανήτη —εξαιρουμένων φυσικά των μονοζυγωτικών διδύμων ή των μικροοργανισμών που ανήκουν στον ίδιο κλώνο— οι επιστήμονες επιμένουν να κατατάσσουν τους οργανισμούς σε ομάδες, ανάλογα με το πόσο μοιάζουν μεταξύ τους.

Γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ ΘΕΟΛΟΓΟΥ

Η επιμονή αυτή εξηγείται από το γεγονός ότι η μελέτη των οργανισμών θα ήταν αδύνατη χωρίς τη συλλογή, την κατάταξη και τη σύγκρισή τους.

πολιτειολόγος-

Ωστόσο, όπως μπορείτε να διαπιστώσετε στη συνέχεια, η ταξινόμηση των οργανισμών, εκτός του ότι διευκολύνει τη μελέτη τους, αντανακλά και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί έχουν εξελιχθεί.

Εκεί στις Μηλιές, προ δεκαπενταετίας, στο Μπαράκι στο Ρέμα με τη Λέγκω και τη Μαργαρίτα, γνώρισα την Έλλη Πασπαλά σε μια ονειρεμένη μουσική παράστασή της στο μυθικό Πήλιο των Κενταύρων, στη λάμψη του φεγγαριού.

Πώς όμως κατατάσσονται οι οργανισμοί;

Τότε, νομίζω, εκείνη γνώριζε τον μετέπειτα σύντροφό της Ντέιβιντ.

Η πρώτη έννοια με την οποία χρειάζεται να ασχοληθούμε είναι η έννοια του πληθυσμού.

Είχα ακούσει παλαιότερα τα τραγούδα της στη Λαϊκή Αγορά του Χατζιδάκι και είχα αισθανθεί τη δύναμη της ερμηνείας της.

Για παράδειγμα, όλες οι γάτες μιας συνοικίας, δηλαδή ένα σύνολο ατόμων που μπορούν να αναπαραχθούν επειδή βρίσκονται στην ίδια γεωγραφική περιοχή, αποτελούν έναν πληθυσμό.

Εκείνο το βράδυ την άκουσα σαν μελωδικό κοτσύφι να ψάλλει στο φαράγγι.

Φυσικά δεν μπορούν να αναπαραχθούν με τους σκύλους ή τα σπουργίτια της συνοικίας, καθώς αυτά αποτελούν διαφορετικούς πληθυσμούς διαφορετικών κατηγοριών οργανισμών.

Κάναμε αμέσως μια σύντομη ηχογραφημένη συνέντευξη και, όταν ήρθε στη Θεσσαλονίκη, ακολούθησε άλλη μια "ζωντανή" συζήτησή μας στο ραδιοθάλαμο του "Ραδιο-Ανατολικός".

Μήπως λοιπόν θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τους οργανισμούς με βάση τον πληθυσμό στον οποίο ανήκουν;

Θυμάμαι της είχα πει ότι είναι μια έξοχη jazz singer, αλλά εκείνη, για δικούς της λόγους, δεν θέλησε να τα πούμε και παραέξω.

Η απάντηση είναι όχι, διότι η έννοια αυτή, παρά την πολλαπλή χρησιμότητά της (το έχετε ήδη διαπιστώσει στην Οικολογία), δεν έχει πολύ αυστηρά όρια.

Όποτε ακούω τραγούδια της, ή την ίδια να μιλάει σε συνεντεύξεις, νομίζω ότι η ελληνική τέχνη και η ελληνική ηθική (άρα και η ελληνική αισθητική) είναι κερδισμένη από την απόφαση της Νεοϋορκέζας Ελληνίδας να έρθει στη χώρα των γονιών της.

Στο παράδειγμά μας, μια γάτα από άλλη συνοικία, που ανήκει σε έναν άλλο πληθυσμό, δεν αναπαράγεται με τις γάτες της συνοικίας μας, όσο δεν έρχεται σε επαφή μαζί τους.

Δεν κραυγάζει, δεν ξεσηκώνει τις πίστες, δεν βασίζεται σε γόβες στιλέτο, για να ορθώσει το μπόι της στο κοσμικό Μέγαρο, η μουσική κουλτούρα της ακτινοβολεί σε κάθε δουλειά της.

Αν όμως μεταφερθεί στη συνοικία μας, γίνεται μέλος του πληθυσμού της, καθώς μπορεί να αναπαραχθεί με τις υπόλοιπες.

Η Πασπαλά, προς τιμήν της, στέκεται αθόρυβα δίπλα στις αξίες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και της Διεθνούς Αμνηστίας.

Χρειάζεται συνεπώς να διευρυνθεί το κριτήριο με βάση το οποίο συγκατατάσσουμε τους οργανισμούς, ώστε να περιλάβει όλους τους διαφορετικούς πληθυσμούς ατόμων οι οποίοι, όταν έρχονται σε επαφή μεταξύ τους, μπορούν να αναπαραχθούν.

Η Πασπαλά είναι ένα παραδεισένιο νησί στο σκουπιδοπέλαγος της πρόχειρης, δυστυχώς κυρίαρχης, ελληνικής μουσικής σκηνής.

Για το σκοπό αυτό επινοήθηκε η έννοια του είδους.

Για να την ακούσουμε, δεν πρέπει να βρεθούμε σε ένα νησί Λωτοφάγων στα πέρατα του κόσμου, έχουμε την ευκαιρία να τη δούμε σε κονσέρτα ή να ακούσουμε τους επιμελημένους δίσκους της.

Το είδος περιλαμβάνει το σύνολο των διαφορετικών πληθυσμών ή, με άλλα λόγια, το σύνολο όλων των οργανισμών που μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ τους και να αποκτήσουν γόνιμους απογόνους.

Για να την εκτιμήσουμε, πρέπει να απομακρυνθούμε από τη βουή της καθημερινής ζωής, να βυθιστούμε στη λήθη του ουρανού και να ευχηθούμε σε ένα πεφταστέρι να μας οδηγήσει στη μαγεία της δικής της μουσικής αναζήτησης.

Η έννοια του είδους αντιπροσωπεύει ένα φυσικό όριο, καθώς περιλαμβάνει μόνο τους οργανισμούς που αναπαράγονται μεταξύ τους (π.χ. όλες τις γάτες του πλανήτη), αποκλείοντας άλλους οργανισμούς που είναι γόνιμοι μόνο με μέλη του είδους στο οποίο ανήκουν.

Η Πασπαλά είναι σαν το Γιουκάλι, το γαλλικό κομμάτι του Κουρτ Βάιλ, που ερμήνευσε έξοχα πριν από αρκετά χρόνια.

Για το λόγο αυτό το είδος αποτελεί τη θεμελιώδη μονάδα ταξινόμησης.

Σε αυτό το Γιουκάλι με οδήγησε έπειτα από τόσα χρόνια η βάρκα της πένας μου.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1: ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ - Γάτα - Άνθρωπος Φύλο - Χορδωτά - Χορδωτά Κλάση - Θηλαστικά - Θηλαστικά Τάξη - Σαρκοφάγα - Πρωτεύοντα Οικογένεια - Felidae - Ανθρωποειδή Γένος - Felis - Homo Είδος - Felis domesticus - Homo sapiens (άνθρωπος ο σοφός)

Μέσα στο χυδαίο ξεφάντωμα, στα τσιφτετέλια και στις σάμπες τής Αποκριάς, μπορούμε να αφουγκραστούμε, έστω σε ένα διάλειμμα, αυτό το γήινο αερικό.

Αξίζει ωστόσο να αναφερθεί ότι ο ορισμός του είδους που δόθηκε έχει περιορισμούς. Ο βασικότερος από όλους είναι το γεγονός ότι όλοι οι οργανισμοί δεν αναπαράγονται με την επαφή με άτομο διαφορετικού φύλου. Ας πάρουμε για παράδειγμα την αμοιβάδα, το μονοκύτταρο οργανισμό που αναπαράγεται με κυτταρική διαίρεση (μονογονία). Πώς λοιπόν θα ορίσουμε το είδος, αφού το κριτήριο της δυνατότητας αναπαραγωγής με άλλο άτομο —που ονομάζεται μειξιολογικό κριτήριο— δεν ισχύει; Στην περίπτωση αυτή αντί του μειξιολογικού κριτηρίου εφαρμόζεται το τυπολογικό κριτήριο, δηλαδή το κριτήριο της ομοιότητας μεταξύ των οργανισμών. Όταν δύο οργανισμοί έχουν κοινά μορφολογικά και βιοχημικά χαρακτηριστικά, ομαδοποιούνται στο ίδιο είδος.

Με βάση αυτό το τυπολογικό κριτήριο, που αποτελεί επινόηση του Σουηδού φυσιοδίφη Λινναίου, έχει ταξινομηθεί το σύνολο των διαφορετικών οργανισμών του πλανήτη και έχει γίνει δυνατή η συγκρότηση ευρύτερων ταξινομικών βαθμίδων πέρα από το είδος. Έτσι τα είδη που μοιάζουν μεταξύ τους περισσότερο από ό,τι άλλα συνιστούν ένα γένος, τα γένη που μοιάζουν περισσότερο μεταξύ τους από ό,τι άλλα συνιστούν μια οικογένεια, οι οικογένειες μια τάξη, οι τάξεις μια κλάση, οι κλάσεις ένα φύλο.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2: ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ - Άνθρωπος - Γορίλας - Γίββωνας - Γάτα - Λύγκας - Κροκόδειλος Γένος - Homo - Gorilla - Hylobates - Felis - Felis - Crocodilus Είδος - H. sapiens - G. gorilla - H. lar - F. domesticus - F. sylvestris - C. niloticus Οικογένεια - Ανθρωπίδες - Ανθρωποπίθηκοι - Ανθρωποπίθηκοι - Αιλουροειδή - Αιλουροειδή - Crocodylidae Τάξη - Πρωτεύοντα - Πρωτεύοντα - Πρωτεύοντα - Σαρκοφάγα - Σαρκοφάγα - Κροκοδείλια Kλάση - Θηλαστικά - Θηλαστικά - Θηλαστικά - Θηλαστικά - Θηλαστικά - Ερπετά Φύλο - Χορδωτά - Χορδωτά - Χορδωτά - Χορδωτά - Χορδωτά - Χορδωτά

Εικόνα 3.2: Το φυλογενετικό δέντρο ορισμένων οργανισμών διαφορετικού είδους. Αρκεί μια ματιά, για να διαπιστωθεί ότι οι οργανισμοί που μοιράζονται κοινό πρόγονο είναι αρκετά συγγενικοί, ώστε να τοποθετούνται στην ίδια συστηματική βαθμίδα.

Η γάτα και ο λύγκας έχουν κοινό πρόγονο, που έζησε πρόσφατα (φαίνεται από το σημείο τομής των κλάδων τους), συνεπώς είναι περισσότεροι συγγενικοί και πρέπει να τοποθετηθούν στο ίδιο γένος. Παρομοίως ο γορίλας και ο γίββωνας μοιράζονται κοινό πρόγονο, οπότε τοποθετούνται στην ίδια οικογένεια. Πηγαίνοντας όμως πίσω στο χρόνο η εξελικτική έρευνα μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος, ο γορίλας και ο γίββωνας έχουν έναν απώτερο κοινό πρόγονο, οπότε πρέπει να συγκαταταχθούν στην ίδια τάξη. Τέλος, ο κροκόδειλος δε μοιάζει με τα άλλα ζώα και γι’ αυτό κατατάσσεται σε ξεχωριστή κλάση, αυτήν των ερπετών. Βρέθηκε όμως ότι έχει ένα μακρινό κοινό πρόγονο με τα θηλαστικά, ο οποίος έζησε πριν από 240 εκατομμύρια χρόνια.