Μ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΥ

Η οπτική γωνία στη λογοτεχνική αφήγηση

Δεν πήγε σε εκδήλωση από το φόβο επεισοδίων

Ειδικά στην ανάλυση μιας λογοτεχνικής αφήγησης αναφερόμαστε συχνά στην οπτική γωνία του αφηγητή, δηλαδή στη σκοπιά/θέση από την οποία ο αφηγητής ή κάποιος ήρωας βλέπει (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) τα δρώμενα.

Την απόφαση να μη συμμετάσχει τελικά σε επιστημονική εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, ενώ βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη για αυτό το λόγο, έλαβε χθες η υπουργός Παιδείας Μαριέτα Γιαννάκου.

Φυσικά τη θέση αυτή την καθορίζει ο συγγραφέας, όπως εξάλλου καθορίζει και τον ίδιο τον αφηγητή, και επομένως, η οπτική γωνία στη λογοτεχνία αποτελεί βασικά μια αφηγηματική τεχνική.

Αιτία στάθηκε η παρουσία ομάδας πενήντα φοιτητών έξω από την αίθουσα τελετών του ιδρύματος, η οποία σκοπό είχε να διαμαρτυρηθεί για τα τελευταία νομοθετήματα του υπουργείου Παιδείας (αξιολόγηση, ινστιτούτα διά βίου εκπαίδευσης, ΔΟΑΤΑΠ).

Ο συγγραφέας πάντως επιλέγει συνήθως μία από τις εξής δύο δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς: α) αφήγηση με μηδενική εστίαση: πρόκειται για αφήγηση χωρίς συγκεκριμένη οπτική γωνία από έναν παντογνώστη αφηγητή, β) αφήγηση με εσωτερική εστίαση: πρόκειται για αφήγηση από την οπτική γωνία ενός προσώπου, με περιορισμένη κατά συνέπεια γνώση στα όριά του.

Όπως ανέφερε ο εκπρόσωπος Τύπου της υπουργού Χάρης Καλούδης, η κ. Γιαννάκου δεν θέλησε να θέσει σε κίνδυνο την όλη εκδήλωση, η οποία γινόταν για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Στην πρώτη περίπτωση ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα για τα πρόσωπα της αφήγησης, ακόμα και τις πιο μύχιες σκέψεις τους.

Η υπουργός επρόκειτο να παραβρεθεί με την ιδιότητα τη γιατρού, μιας και η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στους δύο Έλληνες νευροχειρούργους που χαρτογράφησαν πρώτοι το 1925 τον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Θα λέγαμε λοιπόν ότι πρόκειται για έναν αφηγητή - Θεό που βλέπει τον κόσμο από παντού, όχι από ένα συγκεκριμένο σημείο, και επομένως η απόλυτη γνώση του ισοδυναμεί με έλλειψη συγκεκριμένης οπτικής γωνίας (εστίαση μηδέν).

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι φοιτητές που διαμαρτυρήθηκαν προέρχονται από το χώρο της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και σκοπό είχαν να επιδώσουν στην υπουργό τα ψηφίσματα τριών φοιτητικών συλλόγων (χημικών, ηλεκτρολόγων μηχανικών και αρχιτεκτόνων).

Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση έχουμε αφήγηση από την οπτική γωνία ενός προσώπου (εσωτερική εστίαση), από έναν "αφηγητή - άνθρωπο", που σε αντίθεση με τον "αφηγητή - Θεό" έχει γνώση περιορισμένη στις ανθρώπινες δυνατότητες. Πρέπει να τονιστεί πάντως ότι πολύ συχνά ο συγγραφέας αξιοποιεί στο ίδιο έργο και τις δύο δυνατότητες αφηγηματικής σκοπιάς, μεταβάλλοντας την οπτική γωνία και τον αφηγητή σε διάφορα μέρη της αφήγησης, ανάλογα με το τι θέλει να μεταδώσει κάθε φορά στον αναγνώστη.