ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΚΟΡΟΒΙΝΗ*

γ. Οι πηγές και ο τρόπος μελέτης της εκκλησιαστικής ιστορίας

Χαστούκι στην ευρωπαϊκή Πόλη

Από πού μπορούμε να μελετήσουμε την ιστορία της Εκκλησίας

Απόπειρα απολογισμού από την έντιμη και σοβαρή τουρκική πλευρά

Διακρίνουμε τις πηγές της εκκλησιαστικής ιστορίας σε δύο είδη: στις αρχαιολογικές και στα κείμενα.

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία περίπου δέκα χρόνια και ιδίως μετά το 2000 παρατηρείται μία ζωηρή κίνηση, δημοσιογραφική και συγγραφική, η οποία θα μπορούσε να εκληφθεί ως ένας, τρόπον τινά, απολογισμός της έντιμης και σοβαρής τουρκικής πλευράς, γύρω από τις ευθύνες και τα αποτελέσματα των γεγονότων του 1955 στην Πόλη. Αρχαιολογικές πηγές είναι οι κατακόμβες, οι διάφοροι τόποι όπου μαρτύρησαν οι χριστιανοί, οι τύποι των ναών που εμφανίστηκαν στο πέρασμα των αιώνων, τα βαπτιστήρια, διάφορες επιγραφές που σχετίζονται με τους χριστιανούς, καθώς και τα ευρήματα της χριστιανικής τέχνης (γλυπτική, αγιογραφία, εκκλησιαστική μικροτεχνία).

Γράφτηκαν μερικά βιβλία και ιδίως έγιναν πολύ σημαντικά και αποκαλυπτικά ρεπορτάζ, κυρίως σε εφημερίδες και περιοδικά, από μαχητικούς δημοσιογράφους, οι οποίοι δεν διστάζουν να στιγματίσουν την επιπολαιότητα, τη θρασύτητα και την αδικία του τουρκικού κράτους απέναντι στην ελληνική μειονότητα της Πόλης. Τα είδη των κειμένων, ως πηγές της εκκλησιαστικής ιστορίας, είναι πολλά: οι χρονογραφίες, τα έργα των εκκλησιαστικών συγγραφέων και των Πατέρων της Εκκλησίας, τα πρακτικά των Οικουμενικών Συνόδων, τα λατρευτικά κείμενα, επιστολές, κείμενα με βίους αγίων, καθώς και διάφορες νομοθεσίες της πολιτείας σχετικές με την Εκκλησία.

Σιγά σιγά, συν τω χρόνω, δημιουργείται πλέον η πεποίθηση ότι για την εκτροπή της έννομης τάξης κατά τη διάρκεια των Σεπτεμβριανών ευθύνεται μέρος της τότε τουρκικής κυβέρνησης υπό τον πρωθυπουργό Μεντερές. Η εντολή δόθηκε ανεπίσημα στον τουρκικό όχλο (με την προσταγή "Βούρμακ"). Διάφοροι παρακρατικοί, αποφυλακισμένοι και αφιονισμένοι Ανατολίτες, μεταφέρθηκαν με ειδικά λεωφορεία στην κεντρική λεωφόρο του Πέρα και στις γύρω γειτονιές και άρχισαν το φρικτό έργο της καταστροφής καταστημάτων, ναών, εκπαιδευτηρίων και των κοιμητηρίων, των ελληνικών κυρίως αλλά και των αρμενικών κοινοτήτων. Προηγουμένως, διάφορες ομάδες δημιουργούσαν αυτοσχέδιες συγκεντρώσεις στην περιοχή και πυροδοτούσαν τα ήδη ξεσηκωμένα πλήθη με λάβρους πατριωτικούς και θρησκευτικούς λόγους.

Είναι παρήγορο και ευχάριστο το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος της διανόησης και του Τύπου της Τουρκίας συνηγορεί με τις εμπεριστατωμένες, μέσω ντοκουμέντων, μαρτυριών και έντυπου και φωτογραφικού υλικού της εποχής, αποκαλύψεις γύρω από αυτή τη φρικτή σελίδα της σύγχρονης τουρκικής ιστορίας, η οποία, όπως φάνηκε, κόστισε ακριβά. Διότι, καθώς η Πόλη απορφανίστηκε από την ακμάζουσα ελληνική παρουσία, η οποία έδινε δύναμη και ακμή σε διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής, και καθώς τις απελάσεις και τις εκούσιες αποδράσεις των Ελλήνων ακολούθησαν πολλοί αλλοδαποί κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, η ευρωπαϊκή υπόσταση της Πόλης δέχθηκε ένα ισχυρό χαστούκι, στο θέμα της πολυπολιτισμικότητας και της μητροπολιτικής της παράδοσης.

Καταθέτοντας την προσωπική μου εμπειρία, που προκύπτει μετά από πολλές συζητήσεις που προκάλεσα με διάφορους ομογενείς μας που ζουν σήμερα στην Πόλη, στην πλειοψηφία τους μέχρι σήμερα δεν τολμούν να αναφερθούν δημοσίως στα επώδυνα γεγονότα εκείνης της εποχής, με το φόβο ότι θα έχουν συνέπειες. Η κατακερματισμένη, διαλυμένη, σχεδόν ανύπαρκτη ελληνορθόδοξη κοινότητα στην Πόλη, αλλά και γενικότερα "η δική μας" πλευρά αισθάνεται αδικαίωτη και προσβεβλημένη από τις ατιμώρητες αθλιότητες που συνέβησαν πριν από πενήντα και πλέον χρόνια, κυρίως γιατί το επίσημο κράτος δεν έκανε μέχρι τώρα καμία κίνηση απολογιστικής πολιτικής προς αυτή την κατεύθυνση. Ούτε αποκατέστησε την τιμή και την περιουσία των Ρωμιών της Πόλης. Ας μη συγχωρεθεί, όμως, και η ολιγωρία και οι κακοί πολιτικοί χειρισμοί της επίσημης ελληνικής πλευράς, η οποία θα έπρεπε να βρει εγκαίρως τους τρόπους να διακηρύξει διεθνώς τη διαμαρτυρία της ή να προβεί σε εξαναγκαστικά αντίποινα.