1). ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Το Λεξικό έχει διαστάσεις σελίδας 14.5 εκ. Χ 23 εκ. Το κυρίως μέρος του (λήμματα) καταλαμβάνει 553 σελίδες (από 63 μέχρι και 615). Το βιβλίο περιλαμβάνει εισαγωγικό τμήμα (με εισαγωγή, βιβλιογραφία, συντομογραφίες, Πίνακες) (σσ. 1-59), Πίνακες μετά το κυρίως μέρος του Λεξικού (σελ. 617-705) και 13 χάρτες στο τέλος. Οι σελίδες του κυρίως τμήματος του λεξικού είναι μονόστηλες με μονή κεφαλίδα. Η λημματική λέξη σημειώνεται με μη έντονους, όρθιους χαρακτήρες και με πλάγιους οι σημασίες.Τα άρθρα αριθμούνται με αύξοντες αραβικούς αριθμούς που σημειώνονται με έντονα στοιχεία.

2). ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Ο Ανδριώτης στην Εισαγωγή του (σ. 6) καθόρισε ως αντικείμενό του τους 'διαλεκτικούς αρχαϊσμούς' (dialektische Archaismen), δηλαδή όλες τις αρχαίες, μεταγενέστερες και μεσαιωνικές λέξεις που διατηρούνται σε νεοελληνικές διαλέκτους και ιδιώματα (αυτούσιες ή με φωνητικές αλλαγές) και που είναι άγνωστες στην κοινή νεοελληνική.

3). ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην αρχή του Λεξικού υπάρχει εισαγωγή (σσ. 13) στην οποία ο συγγραφέας αναφέρεται στις διαλέκτους (Ποντιακή, Καππαδοκική, Τσακωνική, Κατωιταλική) και τα ιδιώματα της νεοελληνικής και ορίζει το αντικείμενό του (σ. 6) (οι αρχαίες, μεταγενέστερες και μεσαιωνικές λέξεις που διατηρούνται στις νεοελληνικές διαλέκτους και τα νεοελληνικά ιδιώματα). Στη συνέχεια δίνει με συντομία στοιχεία που αφορούν την ιστορία της μελέτης των αρχαϊσμών και την εντάσσουν στη νεοελληνική διαλεκτολογική έρευνα και αναφέρει τις πηγές άντλησης του υλικού του (σ. 7) (διαλεκτικά λεξικά, γλωσσάρια, άλλες μικρότερες συλλογές διαλεκτικού υλικού, υλικό από δική του επιτόπια έρευνα (στη Βόρεια Ελλάδα), υλικό που απέκτησε σε συνεργασία με ιδρύματα όπως το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών της Αθήνας καθώς και υλικό από το Αρχείο του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών στο οποίο είχε πρόσβαση). Στη συνέχεια αναφέρεται σε στοιχεία που αφορούν τη μακροδομή (τρόπος καθορισμού του λήμματος) και τη μικροδομή του Λεξικού. Εκτίθενται ακόμη μια σειρά από συμπεράσματα (σσ. 9-12) στα οποία κατέληξε από την έρευνα για τους αρχαϊσμούς ο συγγραφέας (σε σχέση με τη συχνότητα κατά γεωγραφικό χώρο/διάλεκτο με την οποία απαντούν οι αρχαϊσμοί, τη συχνότητα των φωνητικών και μορφολογικών ιδιοτυπιών στους αρχαϊσμούς, τη σημασία των αρχαϊσμών, τη σχέση λόγιων λέξεων στην κοινή και διαλεκτικών αρχαϊσμών, κλπ.). Τέλος αναφέρεται σύντομα στη βιβλιογραφία του και εκφράζει ευχαριστίες.

4). ΠΙΝΑΚΕΣ/ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Μετά την Εισαγωγή του Λεξικού δίνεται ο κατάλογος των συντομογραφιών στη βιβλιογραφία (σσ. 15-19) και στη συνέχεια η βιβλιογραφία (σσ. 20-47) με αύξουσα αριθμητική σειρά. Ακολουθεί ο γεωγραφικός κατάλογος στη βιβλιογραφία (σσ. 48-51) (οι ιδιαίτεροι διαλεκτικοί τόποι συνοδευόμενοι από τους αριθμούς που παραπέμπουν στη βιβλιογραφία που ασχολούνται με το αντίστοιχο ιδίωμα/διάλεκτο) και ο κατάλογος των τόπων και των συντομογραφιών τους (σσ. 52-56) (π.χ. Ach - Achaia, Adr - Adrianopel κ.ο.κ.). Τέλος δίνεται ο Πίνακας των γενικών (λεξικογραφικών) συντομογραφιών (σ. 57-8) και ακολουθεί (σ. 59) ένα σημείωμα που αφορά τη φωνητική μεταγραφή των αρχαϊσμών. Στο τέλος του κυρίως μέρους του Λεξικού δίνεται (από τον PeterSoustal) ο Πίνακας των νεοελληνικών διαλεκτικών τύπων (ποικιλιών) (σσ. 617-696), δηλαδή εκείνων των διαλεκτικών τύπων που παρουσιάζουν τόσο μεγάλη απόκλιση από την αρχαία βασική λέξη που η αναζήτησή τους κάτω από το ανάλογο λήμμα θα ήταν δύσκολη. Ακολουθεί ο Πίνακας τοπωνυμίων (σσ. 697-705) για τους 13 χάρτες του ευρύτερου διαλεκτικού ελληνόφωνου χώρου που ακολουθούν και οι οποίοι δίνονται στο τέλος του Λεξικού.

5). ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Ως λήμμα έχει τεθεί (όπως σημειώνει ο συγγραφέας, βλ. σ. 8) η αρχαία, μεταγενέστερη ή μεσαιωνική μαρτυρημένη ή αναπλασμένη/κατασκευασμένη (και σ' αυτήν την περίπτωση προηγείται ο αστερίσκος (*)) λεξική μορφή με τη σημασία της. Επομένως το λημματολόγιο του Λεξικού αποτελούν οι αρχαιοελληνικές, μεταγενέστερες και μεσαιωνικές ελληνικές (μαρτυρημένες ή μη) λέξεις στις οποίες εντάσσονται οι διαλεκτικές/ιδιωματικές λέξεις που απαντούν στις διαλέκτους/ιδιώματα της νεοελληνικής. Τυπογραφικά οι λημματικές λέξεις σημειώνονται σε προεξοχή.

6). ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Τη λημματική λέξη ακολουθεί η δήλωση της γραμματικής κατηγορίας (π.χ. adj., adv., konj.· στην περίπτωση ουσιαστικού δίνεται το άρθρο) και ακολουθεί η χρονολογική ένδειξη για τις αρχαίες, μεταγενέστερες ή μεσαιωνικές λέξεις (agr. = altgriechisch, sgr. = spätgriechisch, mgr. = mittelgriechisch)^[1] και η σημασία της (στα γερμανικά, με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία). Ακολουθούν (μετά την άνω κάτω τελεία) με τη σειρά της φωνητικής τους εξέλιξης οι φωνητικές μορφές που διατηρούνται σήμερα στις διαλέκτους/ιδιώματα με τη δήλωση του τόπου όπου εμφανίζονται (Για τον Πίνακα των τόπων και των συντομογραφιών τους βλ. παραπάνω Εισαγωγή). Στη συνέχεια σημειώνονται οι παράγωγοι και σύνθετοι τύποι και η σημασία τους και το συνώνυμο στην κοινή αν τυχόν υπάρχει και ακολουθούν πληροφορίες για ετυμολογικά συγγενείς λέξεις. Όταν η διαλεκτική σημασία συμπίπτει με αυτή της λημματικής λέξης δεν επαναλαμβάνεται. Στις περιπτώσεις που έχουμε νέες σημασίες αυτές σημειώνονται στο τέλος μαζί (η ιεράρχηση με αραβικούς αριθμούς), χωρίς να διευκρινίζεται πάντοτε σε ποιον ιδιαίτερο διαλεκτικό τόπο απαντά η καθεμιά (βλ. π.χ. λ. λαχίδιον· βλ. όμως και λεβητίζω, λέγνος). Το ερμήνευμα δίνεται (με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία) στα γερμανικά κυρίως με ισοδύναμες λέξεις ή εκφράσεις. Τα άρθρα αριθμούνται με αύξοντες αραβικούς αριθμούς που σημειώνονται στο τέλος με έντονα στοιχεία.

7.) ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Opus magnum -όπως έχει χαρακτηριστεί από τους κριτικούς (Schmitt 89, βλ. Χαραλαμπάκης 1985, 231)-, έργο-μαμούθ (Sasse 227) στο χώρο έρευνάς του, το σημαντικό αυτό επιστημονικό έργο αποτελεί έργο αναφοράς για τους αρχαϊσμούς στις νεοελληνικές διαλέκτους και τα νεοελληνικά ιδιώματα. Περιέχει 568 τίτλους επιλεγμένης βιβλιογραφίας για τη νεοελληνική διαλεκτολογία και 6.718 (και όχι 6.712) λήμματα (βλ. Charalambakis 63), ενώ εκτείνεται σε πάνω από 700 σελίδες.

Ως (αναπόφευκτα) μειονεκτήματα αυτής της μεγάλης και σημαντικής επιστημονικής εργασίας αναφέρoνται από τους κριτικούς κυρίως το ότι δεν αναφέρονται πάντοτε όλοι οι τόποι στους οποίους απαντά ένας αρχαϊσμός και το ότι έχουν παραλειφθεί αρχαϊσμοί ιδίως του κρητικού ιδιώματος (Charalambakis 64, Χαραλαμπάκης 1985, 229-30) καθώς και το ότι γίνεται παράθεση των σημασιών στο τέλος του άρθρου χωρίς να διευκρινίζεται σε ποιο ιδιωματικό τόπο απαντά η κάθε σημασία (Charalambakis 64). Ακόμη έχουν προταθεί για κάποιες περιπτώσεις λέξεων διαφορετικές ετυμολογήσεις από τους ερευνητές (βλ. Charalambakis 65, Καραποτόσογλου 1991-92).

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Κ. Μυτούλα

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Christoph. Charalambakis, "Forschungsbericht über die sprachwissenschaftlichen Studien in Griechenland. Eine Auswahlbibliographie der letzten 10 Jahre (1971-1980)", Λεξικογραφικόν Δελτίον 14 (1982), σσ. 63-66.
2. Χρ. Χαραλαμπάκη 1985, "Μεθοδολογικά προβλήματα των αρχαϊσμών της κρητικής διαλέκτου", Πεπραγμένα του Ε΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, τόμος Γ΄, Ηράκλειο Κρήτης, 229-246.
3. Καραποτόσογλου Κ. 1991-92, «Ετυμολογικές παρατηρήσεις στο λεξικό των αρχαϊσμών του Ν. Π. Ανδριώτη», Ελληνικά 42, τεύχ. 1, 135-156.
4. Μπαμπινιώτης Γ., Δελτίον βιβλιογραφίαςτης ελληνικήςγλώσσης=Bibliographical bulletin of the Greek language for the Years 1975 and 1976, Athens 1978, σ. 43, λήμμα397.
5. Sasse H.-J., Zeitschrift für Balkanologie 13 (1977), 227-235
6. R. Schmitt, Kratylos 19 (1974) [1975], 89
7. Tarabout Y., Bulletin de la Société de Linguistique de Paris II, 70 (1975), 159-163.