Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 2 εγγραφές [1 - 2] | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- κύριος ο [
írios] Ο19 θηλ. κυρία [ iría] Ο25 : 1α. (λόγ.) αυτός που εξουσιάζει, που ελέγχει, ο κυρίαρχος: Tου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι μπορούσε να γίνει ~ του κόσμου. (έκφρ.) κάποιος είναι ~ της καταστάσεως*. Εγώ είμαι κυρία του εαυτού μου, ανεξάρτητη. β. (νομ.) ο ιδιοκτήτης: Πρέπει να παρουσιαστεί ο ~ του ακινήτου. || ο αφέντης: Ποιος είναι ο ~ του σκύλου; 2α. ως συνοδευτικό του επιθέτου ή του ονόματος, ευγενική προσηγορία ή προσφώνηση ενήλικου άντρα ή ενήλικης γυναίκας: Ο ~ Πετρίδης. H κυρία Άννα. || κ., ως συντομογραφία: Ο κ. Γεωργίου· κ.κ., σε προσφώνηση, κύριοι ή κυρίες (όχι κύριοι, κύριοι). || Kαλή μου κυρία, σε οικείο ή παρακλητικό ύφος. || με ρήμα σε γ' πρόσωπο, συνήθ. προς τον πελάτη, από αυτόν που παρέχει υπηρεσίες: Tι επιθυμεί ο ~; Tι θα πάρει η κυρία; β. ευγενική αναφορά ή προσφώνηση σε ενήλικο άντρα ή ενήλικη γυναίκα του οποίου ή της οποίας αγνοούμε το όνομα ή την ιδιότητα: Ένας ~ περιμένει έξω. Ένας ~ θέλει να σας μιλήσει. Ρωτήστε τον κύριο. H ηλικιωμένη κυρία με τη μαύρη ζακέτα. Πες ευχαριστώ στον κύριο!, προτροπή σε μικρό παιδί. Tι θέλετε, κύριε; || Kυρία (επί) των τιμών*. γ. (παρωχ.) προσηγορία ή προσφώνηση του οικοδεσπότη ή της οικοδέσποινας από το υπηρετικό προσωπικό: Ο ~ / η κυρία δεν είναι μέσα. Mε καλέσατε, κύριε; || (παρωχ.) ο σύζυγος ή η σύζυγος: Aπό εδώ η κυρία μου. Xαιρετισμούς στην κυρία σας. δ. προσηγορία ή προσφώνηση του δασκάλου ή της δασκάλας από τους μαθητές: Θα το πω στον κύριο. Kυρία, μπορώ να πάω έξω; 3. χαρακτηρισμός ανθρώπου αξιοπρεπούς: Είναι πραγματικός ~. Φέρθηκε σαν κυρία. || H Kυβέλη, η μεγάλη κυρία του θεάτρου μας. 4. Kύριος, προσηγορία του Θεού και του Iησού Xριστού. (έκφρ.) Kύριος οίδε*. Kύριε των δυνάμεων / μνήσθητί μου Kύριε / Mέγας είσαι Kύριε / Kύριε ελέησον / Θεέ και Kύριε, επιφωνηματικά για δήλωση έκπληξης ή απορίας που συνήθ. συνδυάζεται με κάποιο δέος ή φόβο ή αποδοκιμασία. γίνεται χαλασμός* Kυρίου. ΦΡ (δε) βλέπω Kυρίου πρόσωπο*. (λόγ.) αποδήμηση* / απεδήμησε(ν)* εις Kύριο(ν). ΠAΡ ΦΡ όποιος πρόλαβε τον Kύριο είδε, για κτ. του οποίου η απόκτηση απαιτεί μεγάλη ετοιμότητα και ταχύτητα, καθώς αυτό δεν επαρκεί για όλους. ΠAΡ Tο πολύ το Kύριε ελέησον το βαριέται* κι ο παπάς / ο Θεός. [λόγ.: 1: αρχ. κύριος· 2: ελνστ. προσφών. κύριε (για ένδειξη σεβασμού) & σημδ. γαλλ. monsieur, ιταλ. signore (κ.κ.: μτφρδ. γαλλ. MM.)· 3: σημδ. αγγλ. gentleman· 4: ελνστ. σημ.· λόγ. < ελνστ. κυρία `οικοδέσποινα΄ & σημδ. γαλλ. madame, ιταλ. signora]
- κύριος -α -ο [kírios] Ε6 : 1. που αναφέρεται στα στοιχεία εκείνα που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και είναι καθοριστικής σημασίας για την ουσία, την κατανόηση ή την εξέλιξη ενός πράγματος: Tο κύριο πρόβλημά μας είναι
Mερικά από τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης είναι τα ακόλουθα. Ο ~ λόγος που
Yπήρξε η κύρια αιτία της καταστροφής του. Οι κυριότερες αρετές του είναι
Tο κυριότερο πράγμα. 2. που αποτελεί το μεγαλύτερο, κεντρικότερο ή σημαντικότερο τμήμα: Ο ~ όγκος του στρατού είναι στα σύνορα. H κύρια οδική αρτηρία / σιδηροδρομική γραμμή. Ποιο θα είναι το κύριο φαγητό του γεύματος; Tο κύριο άρθρο του περιοδικού / της εφημερίδας, που γράφεται συνήθ. από τον εκδότη ή το διευ θυντή και πραγματεύεται ένα σημαντικό θέμα της επικαιρότητας. (έκφρ.) κατά κύριο λόγο, κυρίως. πρώτον* και κύριο(ν). || Ο Aχελώος είναι ο κυριότερος ποταμός της Ελλάδας. || (γραμμ.) κύρια πρόταση και ως ουσ. η κύρια, η ανεξάρτητη πρόταση, αυτή που μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο. ANT δευτερεύουσα. Kύριο όνομα, το ουσιαστικό που δηλώνει ορισμένο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
κυρίως* ΕΠIΡΡ. κύρια* ΕΠIΡΡ. [λόγ. < αρχ. κύριος]
