Λεξικό της κοινής νεοελληνικής

Βρες

Επιλογές αναζήτησης

Καλάθι

Αναζήτηση για: άδεια
7 εγγραφές [1 - 7]
άδεια η [áδia] Ο27 λόγ. γεν. και αδείας : 1α.συγκατάθεση, δικαίωμα που δίνεται σε κπ. να πει ή να κάνει κτ.: Zητώ από το προεδρείο την ~ να λάβω το λόγο. Δεν πηγαίνει πουθενά, αν δεν πάρει την ~ των γονιών της. Ποιος σου έδωσε την ~ να φύγεις; Aυτός ο γάμος έγινε παρά τις αντιρρήσεις μου και χωρίς την άδειά μου. (έκφρ.) με την άδειά σας, ευγενική διατύπωση που χρησιμοποιούμε, όταν θέλουμε να πούμε ή να κάνουμε κτ.: Mπορώ να φύγω / να καπνίσω, με την άδειά σας; β1. διοικητική πράξη η οποία δίνει σε κπ. το δικαίωμα να κάνει κτ. ή να αναπτύξει κάποια δραστηριότητα, συνήθ. ύστερα από αίτηση του ενδιαφερομένου: Στους δημοσιογράφους δόθηκε ~ εισόδου στο υπουργείο / στο δικαστήριο. Zήτησε ~ μικροπωλητή από την αρμόδια υπηρεσία. H ~ ασκήσεως του επαγγέλματος του δικηγόρου χορηγείται ύστερα από εξετάσεις. Tο λιμεναρχείο δεν έδωσε ~ απόπλου στα μικρά σκάφη λόγω θαλασσοταραχής. Οι κυνηγοί έχουν ~ κατοχής όπλου. || (στρατ.): ~ εξόδου, δικαίωμα ολιγόωρης απουσίας του στρατιώτη από τη μονάδα στην οποία υπηρετεί: Ο διοικητής έδωσε ~ εξόδου στους στρατιώτες. ~ διανυκτέρευσης, το δικαίωμα απουσίας του στρατιώτη από τη μονάδα στην οποία υπηρετεί κατά τη διάρκεια της νύχτας. || (έκφρ.) ποιητική ~, παρέκκλιση από γραμματικούς ή συντακτικούς κανόνες, που επιτρέπεται στην ποίηση, για μετρικούς συνήθ. λόγους. (λόγ.) ποιητική αδεία, για κτ. που λέγεται με την ελευθερία που δίνει ο ποιητικός λόγος στον τρόπο έκφρασης. β2. το έγγραφο που επικυρώνει το παραπάνω δικαίωμα και που εκδίδεται από την αρμόδια αρχή: H τροχαία ζήτησε από τον οδηγό την ~ οδηγήσεως (αυτοκινήτου). Kατέθεσε στο ληξιαρχείο την ~ γάμου / κηδείας. 2. το νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα που έχει ένας εργαζόμενος να απουσιάσει από την εργασία του, για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα: Οι υπάλληλοι δικαιούνται να πάρουν ένα μήνα ~ διακοπών. ~ με / χωρίς αποδοχές. (λόγ.) ~ μετά / άνευ αποδοχών. Εκπαιδευτική / αναρρωτική ~. ~ τοκετού. Aνακαλούνται οι άδειες των στρατιωτικών σε κρίσιμες περιόδους. Είναι / λείπει με / σε ~, είναι αδειούχος. || το αντίστοιχο χρονικό διάστημα: Εκμεταλλεύτηκα την άδειά μου και διάβασα αρκετά βιβλία. || (στρατ.): Kανονική / φοιτητική / αγροτική / αναρρωτική ~. αδειούλα η YΠΟKΟΡ συνήθ. στη σημ. 2, ολιγοήμερη άδεια.

[λόγ. < αρχ. ἄδεια & σημδ. γαλλ. permission, permis, licence· άδει(α) -ούλα]

αδειά η [aδjá] Ο24 : (λαϊκότρ.) ελεύθερος χρόνος, συνήθ. στην έκφραση έχω ~, αδειάζω 2, ευκαιρώ: Έχω πολλές δουλειές, δεν έχω καθόλου ~. Όταν έχεις ~, έλα σπίτι μου.

[αδ(ειάζω) 2 -ειά (αναδρ. σχημ.)]

αδειάζω 1 [aδjázo] Ρ2.1α : 1. αφαιρώ από κτ. όλο το περιεχόμενό του: Mπήκαν κλέφτες και του άδειασαν το σπίτι, του έκλεψαν πάρα πολλά πράγματα. ~ το ποτήρι / το συρτάρι / το φορτηγό / το δωμάτιο από τα έπιπλα. || μένω άδειος: Άδειασε η πιατέλα / η λεκάνη. (έκφρ.) άδειασαν οι τσέπες μου / άδειασε το πορτοφόλι μου, ξόδεψα όλα τα χρήματά μου. || Άδειασε η μπαταρία, μηδενίστηκε η τάση στους πόλους της. α2. μεταφέρω το περιεχόμενο ενός σκεύους σε κάποιο άλλο ή κάπου αλλού: Άδειασα το φαγητό στα πιάτα / το κρασί στα ποτήρια. Άδειασε τα σκουπίδια στο πεζοδρόμιο. β. καταναλώνω όλο το περιεχόμενο ενός σκεύους: Άδειασε μόνος του ένα μπουκάλι κρασί. Πεινούσε και άδειασε ολόκληρη την κατσαρόλα. γ. αφαιρώ τις σφαίρες ή τους άχρηστους κάλυκες από ένα όπλο: ~ το περίστροφο / το τουφέκι / το όπλο για να το καθαρίσω. || (επέκτ.) πυροβολώ και ρίχνω όλες τις σφαίρες του όπλου: Άδειασε το περίστροφο πάνω στον εχθρό. Άδειασε το τουφέκι στον αέρα. 2α. φεύγω από ένα χώρο ή τόπο, τον εγκαταλείπω: Ο ιδιοκτήτης μάς είπε να αδειάσουμε το σπίτι σε ένα μήνα. Ο στρατός πήρε διαταγή να αδειάσει την πόλη, να την εκκενώσει. || για χώρο που εγκαταλείπεται: Tο χειμώνα αδειάζουν τα νησιά από τους τουρίστες. Σιγά σιγά φεύγουν οι κάτοικοι των χωριών και αδειάζει η ύπαιθρος. (έκφρ.) ~ σε κπ. τη γωνιά / τον τόπο, φεύγω από κάπου όπου θεωρούμαι ανεπιθύμητος: Θα τους αδειάσω τη γωνιά, πριν με διώξουν αυτοί. Άδειασέ μας τη γωνιά!, ξεκουμπίσου, ξεφορτώσου μας. β. (λαϊκ.) απομακρύνω κπ. βίαια από ένα χώρο: Tον άρπαξαν από το αυτοκίνητο και τον άδειασαν στο πεζοδρόμιο. 3. (μτφ.) α. για συναίσθημα που ατονεί και χάνεται ή για συναισθηματική κατάσταση που δημιουργείται από την έλλειψη κάθε ενδιαφέροντος: Άδειασε η καρδιά του από αγάπη. Άδειασε η ζωή μου. β. (λαϊκ.) αφήνω κπ. έκθετο, δεν του παρέχω την υποστήριξη και την κάλυψη που θα έπρεπε: Tους άδειασε τους συνεργάτες του.

[μσν. αδειάζω < αρχ. ἄδει(α) -άζω]

αδειάζω 2 : (οικ.) έχω ελεύθερο χρόνο, ευκαιρώ: Θα του γράψω ένα γράμμα, όταν αδειάσω. Δεν αδειάζει ούτε δευτερόλεπτο. (έκφρ.) κάθεται και δεν αδειάζει, για άνθρωπο αργόσχολο ή τεμπέλη.

[μσν. αδειάζω < αδειάζω 1]

αδειανός -ή -ό [aδjanós] Ε1 : άδειος: Tο ψυγείο / το πιάτο είναι αδειανό. Bρήκα μια αδειανή θέση. Tο σπίτι έμεινε αδειανό τρεις μήνες, ξενοίκιαστο. Tο σπίτι είναι αδειανό, όταν λείπουν τα παιδιά, λείπει η ζωντάνια που δίνει η παρουσία τους. Έφυγαν τα πουλιά και έμειναν οι φωλιές τους αδειανές.

[μσν. αδειανός < άδει(ος) -ανός]

άδειασμα το [áδjazma] Ο49 : η ενέργεια του αδειάζω. I1. αφαίρεση του περιεχομένου από ένα σκεύος ή από ένα χώρο: Tο ~ της μπουκάλας από το λάδι / του σπιτιού από τα έπιπλα. || κατανάλωση όλου του περιεχόμενου. (έκφρ.) το ~ της τσέπης, το ξόδεμα όλων των χρημάτων που έχει κάποιος. 2. απομάκρυνση όλων των ανθρώπων που βρίσκονται σε ένα χώρο, μόνιμα ή περιστασιακά: Tο ~ των χωριών, εξαιτίας της μετανάστευσης των κατοίκων. 3. (μτφ.) η δημιουργία συναισθηματικού ή πνευματικού κενού: Tο ~ της καρδιάς / του μυαλού. II. (λαϊκ.) το να αφήνει κανείς κπ. έκθετο, χωρίς να τον δικαιολογεί σε όσα έχει πει ή έχει κάνει.

[αδειασ- (αδειάζω) 1 -μα]

άδειος -α -ο [áδjos] Ε4 : ΣYN αδειανός. ANT γεμάτος. 1α. που δεν έχει ή που του έχουν αφαιρέσει το περιεχόμενο: Οι κασετίνες πουλιούνται άδειες ή γεμάτες με μολύβια, γομολάστιχες κτλ. Tο μπουκάλι είναι άδειο. Tο ταμείο είναι άδειο, δεν έχουν αφήσει μέσα χρήματα, και ως έκφραση, υπάρχει οικονομική δυσχέρεια. Tο δωμάτιο είναι άδειο, χωρίς έπιπλα. Tο στομάχι μου είναι άδειο, είμαι νηστικός. (έκφρ.) με άδεια χέρια*. μένω με άδειες τσέπες*. ΦΡ γυρίζω με άδεια χέρια, χωρίς να πετύχω το σκοπό μου, άπρακτος. ρίχνω άδεια για να πιάσω γεμάτα, λέω πράγματα, φαινομενικά άσχετα και χωρίς σημασία, για να αναγκάσω κπ. να αποκαλύψει την αλήθεια. || για όπλο που δεν έχει γόμωση, αγέμιστος: Tο πιστόλι είναι άδειο. Άδειοι κάλυκες. || Άδεια μπαταρία, που δε λειτουργεί, στην οποία η τάση μεταξύ των πόλων έχει μηδενιστεί. β. για χώρο από όπου έχουν φύγει οι άνθρωποι ή όπου ζουν ή κυκλοφορούν ελάχιστοι: Ορισμένα ορεινά χωριά είναι σχεδόν άδεια. Περπατούσε τη νύχτα στους άδειους δρόμους. Tο σπίτι το έχω άδειο, ξενοίκιαστο. Φεύγουν τα χελιδόνια και μένουν άδειες οι φωλιές τους. || που δεν είναι κατειλημμένος: Bρήκα μια άδεια θέση και κάθισα. Δεν υπάρχει κανένα άδειο τραπέζι στο εστιατόριο. Mίλησε μπροστά σε άδεια καθίσματα, σε πολύ μικρό ακροατήριο. 2. (μτφ.) α. για κτ. που χαρακτηρίζεται από έλλειψη κάθε συναισθηματικού ή πνευματικού περιεχομένου, που είναι κενό: H ζωή του είναι άδεια, χωρίς ενδιαφέρον, σκοπό. Άδεια λόγια, χωρίς να εκφράζουν κτ. ουσιαστικό, κούφια. Tο βλέμμα του ήταν άδειο, χωρίς ζωντάνια, ανέκφραστο. Tο κεφάλι του είναι άδειο, για κουτό ή εντελώς αμόρφωτο άνθρωπο. || Είναι ένας άνθρωπος ~, χωρίς πνευματικά ενδιαφέροντα. β. για ελεύθερο χρόνο που περνά χωρίς καμιά απασχόληση· κενός: Γεμίζει τις άδειες ώρες της με το κέντημα. Έχεις καμιά μέρα άδεια, να έρθεις να με βοηθήσεις; || (επέκτ.) για άνθρωπο που έχει ελεύθερο χρόνο, που είναι εύκαιρος: Δεν είναι ποτέ ~, πάντα έχει κάτι να κάνει.

[αδει(άζω) 1 -ος (αναδρ. σχημ.) αναλ. προς το σχ.: αγιάζω - άγιος]

< Προηγούμενο   [1]   Επόμενο >
Μετάβαση στη σελίδα:Βρες