Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 5 εγγραφές [1 - 5] | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- -άδι [áδi] : επίθημα ουδέτερων ουσιαστικών παράγωγων: 1α. κυρίως από επίθετα· το παράγωγο συγκεκριμένο ουσιαστικό, μέσα στη δική του ιδιαίτερη σημασία, εμπεριέχει το βασικό χαρακτηριστικό της λέξης από την οποία παράγεται (χρώμα, μέγεθος κτλ.): (κόκκινος) κοκκινάδι, (μαύρος) μαυράδι, (χοντρός) χοντράδι. β. από ουσιαστικά· δημιουργεί δεύτερο τύπο της πρωτότυπης λέξης με ίδια ή διαφορετική χρήση, σημασία, επίπεδο κτλ.: (κρόκος) κροκάδι, (πέτρα) πετράδι. 2. (λαϊκότρ.) από ρήματα· χωρίς να σχηματίζει σειρά παραγώγων, εντούτοις δηλώνει το αποτέλεσμα της ενέργειας του ρήματος ή ό,τι απέμεινε από την ενέργεια που εκφράζει το ρήμα· (συχνά πρόκειται για σύνθετα· βλ. απο-3)· (πρβ. -ίδι, -άρι 3, -ούδι 2): απολειφάδι, απομεινάδι· (υφαίνω) υφάδι.
[ελνστ. υποκορ. επίθημα -άδιον από ουσ. με θ. σε -αδ- και προσθήκη του υποκορ. -ιον: αρχ. λιβαδ- (λιβάς) `πηγή΄ > ελνστ. λιβάδ-ιον `λιβάδι΄ και επέκτ. σε άλλα ουσ.: ελνστ. σημ-άδιον `σημάδι΄, μσν. πετρ-άδιον `μικρή πέτρα, πετράδι΄, τελικά με απώλεια της υποκορ. σημ.: μσν. ασπρ-άδι]
- -άδικο 1 [áδiko] : (οικ.) επίθημα ουδέτερων ουσιαστικών που δηλώνουν την οικογένεια ή το σπίτι, τη συνοικία ή το συνοικισμό όπου κατοικεί το πρόσωπο που δίνει η πρωτότυπη λέξη· (πρβ. -αίικο, -ιώτικο): (Nοταράς) Nοταράδικο.
[< -άδικο
22]
- -άδικο 2 : επίθημα ουδέτερων τοπικών ουσιαστικών παράγωγων από ουσιαστικά· δηλώνει: 1. κατάστημα στο οποίο μπορεί κανείς να βρει για αγορά ή γενικά για κατανάλωση αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη· (πρβ. -ικο 1): (μακαρόνια) μακαρονάδικο, (ούζο) ουζάδικο, (σάντουιτς) σαντουιτσάδικο, (φαγητά - φαγιά) φαγάδικο, (φαστφούντ) φαστφουντάδικο. || χωρίς να συνδέεται, ακόμη και όταν υπάρχει, με ανάλογο επαγγελματικό ουσιαστικό σε -άς 1: αρβυλάδικο, γαλατάδικο, παντοφλάδικο, παπουτσάδικο, σποράδικο. 2. κτίριο, εργαστήριο και γενικά χώρο κατάλληλο για - ή σχετικό με- αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη: (μοδίστρα) μοδιστράδικο, (τρελός) τρελάδικο.
[θ. σε -αδ- ανισοσύλλαβων αρσ. επαγγελμ. ουσ. σε -άς με προσθήκη του επιθήματος -ικο: ψωμαδ- (ψωμάς) > ψωμάδ-ικο με επέκτ. σε άλλα ουσ.: μοδιστρ-άδικο]
- -άδικος -άδικη -άδικο [áδikos] : επίθημα επιθέτων παράγωγων από ονόματα· δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο έχει τα χαρακτηριστικά αυτού που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη· (πρβ. -ικος): (ψαράς) ψαράδικος, (σφουγγαράς) σφουγγαράδικος, (ραγιάς) ραγιάδικος, (φουκαράς) φουκαράδικος.
[θ. σε -αδ- ανισοσύλλαβων αρσ. ουσ. σε -άς με προσθήκη του επιθήματος -ικος: ψαραδ- (ψαράς) > ψαράδ-ικος]
- -άς -ού -άδικο / -ούδικο [ás] : επίθημα ανισοσύλλαβων ονομάτων παράγωγων από ουσιαστικά· μέσα στην πρόταση τα ονόματα αυτά λειτουργούν συνηθέστερα ως κατηγορούμενα και λιγότερο ως επιθετικοί προσδιορισμοί και δηλώνουν το πρόσωπο (άντρα, γυναίκα, παιδί ή γενικά έμψυχο ουδέτερου γένους) που χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από την ιδιότητα που συνεπάγεται η πρωτότυπη λέξη: (γλώσσα) γλωσσάς - γλωσσού - γλωσσάδικο, (λόγος) λογάς - λογού - λογάδικο, (φαΐ) φαγάς - φαγού - φαγάδικο / φαγούδικο. || συχνά δηλώνει το πρόσωπο που αγαπά, που του αρέσει να τρώει αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη: (μακαρόνια) μακαρονάς - μακαρονού - μακαρονάδικο.
[επίθημα επιθ. < -άς 1]
