ΛΗΜΜΑ

• αἰσχρός
• επίθετο
• -ά, -όν και -ός, -όν
• αἰσχρῶς

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟ

• ΕΠΙΘΕΤΟ Α.δύσμορφος, άσχημος |για την εξωτερική εμφάνιση Β. |ως κοινωνικός και ηθικός χαρακτηρισμός 1. επονείδιστος, άτιμος, ανάρμοστος |αντ. του καλός |με ηθική σημασία 2. υβριστικός 3. ακατάλληλος Γ. |ως ουσ. τὸ αἰσχρὸν=ατίμωση, ανυποληψία |ΕΠΙΡΡΗΜΑ αισχρά, άτιμα, άπρεπα

Εμφάνιση/Απόκρυψη Σημασιολογίας

• ΕΠΙΘΕΤΟ Α.δύσμορφος, άσχημος
• για την εξωτερική εμφάνιση
• ΟΜ Ιλ 2.216 (για τον Θερσίτη) αἴσχιστος δὲ ἀνὴρ ὑπὸ Ἴλιον ἦλθε
• ΗΡ 1.196 αἰσχίονας παρθένους ἐλάμβανον { έπαιρναν τις πιο άσχημες παρθένες }
• Β.
• ως κοινωνικός και ηθικός χαρακτηρισμός
• 1. επονείδιστος, άτιμος, ανάρμοστος
• ΤΥΡΤ απ 11.19 αἰσχρὸς δ΄ ἐστὶ νέκυς κατακείμενος ἐν κονίῃσι { προκαλεί ντροπή ο νεκρός που κείτεται στη σκόνη }
• ΠΛ Γοργ 474c αἴσχιον πότερον τὸ ἀδικεῖν ἢ τὸ ἀδικεῖσθαι;
• ΗΡ 1.99 γελᾶν τε καὶ πτύειν καὶ ἅπασι εἶναι ἀντίον τούτου (ενν. τοῦ βασιλέως) αἰσχρόν
• αντ. του καλός
• με ηθική σημασία
• ΠΛ Ευθυφ 7d σκόπει εἰ τάδε ἐστὶ τό τε δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον καὶ καλὸν καὶ αἰσχρὸν καὶ ἀγαθὸν καὶ κακόν
• ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1111a πότερον οὐδὲν ἑκουσίως πράττομεν τῶν δι΄ ἐπιθυμίαν καὶ θυμόν͵ ἢ τὰ καλὰ μὲν ἑκουσίως τὰ δ΄ αἰσχρὰ ἀκουσίως;
• 2. υβριστικός
• ΟΜ Ιλ 3.38 τὸν δ΄ Ἕκτωρ νείκεσσεν ἰδὼν αἰσχροῖς ἐπέεσσιν
• 3. ακατάλληλος
• ΔΗΜ 18.178 μηδέν αἰσχρὸς γὰρ ὁ καιρός
• ΞΕΝ Απομν 3.8.7 πολλάκις δὲ τὸ μὲν πρὸς δρόμον καλὸν πρὸς πάλην αἰσχρόν { πολλές φορές αυτό που είναι κατάλληλο για το τρέξιμο είναι ακατάλληλο για την πάλη }
• Γ.
• ως ουσ. τὸ αἰσχρὸν=ατίμωση, ανυποληψία
• ΣΟΦ Φιλ 475 τοῖσι γενναίοισί τοι τό τ΄ αἰσχρὸν ἐχθρὸν καὶ τὸ χρηστὸν εὐκλεές
• ΑΝΔΟΚ 2.9 ὄντων γὰρ κακῶν τοσούτων τῇ πόλει ἀδύνατον ἦν ταῦτα ἰαθῆναι ἄλλως ἢ τῷ ἐμῷ αἰσχρῷ { ήταν αδύνατο να θεραπευτούν αυτά με άλλο τρόπο παρά μόνο με τη δική μου ατίμωση }
• ΕΠΙΡΡΗΜΑ αισχρά, άτιμα, άπρεπα
• ΙΣΟΚΡ 2.36 αἱροῦ καλῶς τεθνάναι μᾶλλον ἢ ζῆν αἰσχρῶς
• ΗΡ 6.45 οὗτος μέν νυν ὁ στόλος αἰσχρῶς ἀγωνισάμενος ἀπαλλάχθη ἐς τὴν Ἀσίην
• ΣΟΦ ΟιδΤ 366 σὺν τοῖς φιλτάτοις αἴσχισθ΄ ὁμιλοῦντα { αισχρά σμίγεις με τους πιο αγαπητούς σου }

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ

• < ΑΙΣΧΟΣ >
• Από: αἰσχ- + επίθημα -ρ- + -ός.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ

• Ε2α
• επίθετο συγκρ. αἰσχίων, υπερθ. αἴσχιστος

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΛΕΞΕΩΝ

• ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • ουσιαστικά: ἀναισχυντία, ἀναισχύντημα, αἰσχύνη, αἰσχροκέρδεια, αἰσχρολογία, αἰσχρουργία, αἰσχρότης
  • ρήματα: αἰσχύνω, ἀναισχυντέω-ῶ, αἰσχροεπέω-ῶ, αἰσχρολογέω-ῶ, αἰσχρουργέω-ῶ
  • επίθετα: ἀναίσχυντος, αἰσχυντηλός, αἰσχυντηρός, αἰσχυντικός, αἰσχροκερδής, αἰσχρόμητις, αἰσχροποιός, ὑπέραισχρος
• ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ
  • ουσιαστικά: αἰσχυντηλία, αἰσχροποιία, αἰσχροσύνη, αἰσχρορρημοσύνη, αἰσχρορρήμων
  • ρήματα: αἰσχροποιέω-ῶ, αἰσχρορρημονέω-ῶ
  • επίθετα: αἰσχροεπής, αἰσχρολόγος, αἰσχρουργός, πάναισχρος
  • επιρρήματα: αἰσχροκερδῶς
• ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΔΗΜΩΔΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Επιτομή Λεξικού Κριαρά %αισχ%
• ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΩΣ ΚΑΙ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
  • αισχρόνεοι, αισχρόφυλλα, αισχροήθεια, αισχρογραφίαι, αισχροκερδικός
• ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
  • Λεξικό Γεωργακά %αισχ%
  • Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής %αισχ%
• ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΙ
  • Αμορ. Σίκ. άσκιστον 'εξαιρετικά μεγάλη ατυχία', Ρόδ. αισκύνομαι, Κύπ. αισσύνομαι, Θράκ. ᾽ξαισκύνομαι 'ντρέπομαι'
  • Από τον τύπο του υπερθετικού βαθμού του αρχαίου ελληνικού επιθέτου αἰσχρός, δηλαδή αἴσχιστος, παράγεται το νεοελληνικό διαλεκτικό ἄσκιστον, 'το πάρα πολύ κακό', και επομένως 'η εξαιρετικά μεγάλη ατυχία'.