1.ΕΚΔΟΣΗ

Tο 1580 στη Βασιλεία υπό τον τίτλο Lexicon graeco-latinumκυκλοφόρησε η «κλεψίτυπη» έκδοση της επιτομής του Θησαυρού από τον διορθωτή του Ερρίκου Στεφάνου, τον Jo. Scapula.2η "αγγλική" έκδοση το 1818-1820, 3η "γαλλική" έκδοση το 1831-1856, επανέκδοση με βελτιώσεις από τον Α. Firmin Didot το 1965· φωτοτυπική ανατύπωση σε μικρότερο, πολύ βολικότερο, μέγεθος, Graz 1954.

Ο Θησαυρός χωρίζεται σε 8 τόμους, και κάθε τόμος εκδίδεται σε περισσότερα τεύχη (συνολικά 18 τεύχη). Η διάσταση του κάθε τόμου είναι 37 εκ. Χ 24,5εκ. και ο συνολικός αριθμός των σελίδων 10.760. Στο κυρίως τμήμα του λεξικού κεφαλαίοι χαρακτήρες του λατινικού αλφαβήτου διαιρούν κάθε σελίδα σε τέσσερα τμήματα, καθένα από τα οποία είναι στιχαριθμημένο. Με την εξαίρεση των εισαγωγών και των καταλόγων οι σελίδες του λεξικού διαρθρώνονται σε δίστηλα και φέρουν διπλή κεφαλίδα. Τα λήμματα σημειώνονται με έντονους χαρακτήρες.

2.ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Ως αντικείμενο του λεξικού επιλέχθηκε από τον αρχικό συντάκτη του λεξικού Ερρίκο Στέφανο το σύνολο των γραπτών μαρτυριών της ελληνικής (έργα της μεσαιωνικής γραμματείας δεν εντάσσονται σε αυτό, εκτός από την πατερική γραμματεία).

3.ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στον τόμοVΙΙΙΑ, σσ. Ι-VΙΙ,της γαλλικής έκδοσης περιλαμβάνεται ως παράρτημα η εισαγωγήτου Ερρίκου Στεφάνου ('admonitio de Thesauri epitome')για την επιτομή του λεξικού του (γνωστή ως έκδοση Oliva), καθώς και η επιστολή προς τον αναγνώστη, όπου αναπτύσσονται ζητήματα σύνταξης του λεξικού και εξηγείται η στοχοθεσία. Oι πολυσέλιδες εισαγωγές του F. Didot για την προετοιμασία, τη στόχευση, την ιστορία των εκδόσεων του Θησαυρού κλπ. παρατίθενται στην έκδοση του 1831. Σε γαλλική γλώσσα παρατίθεται στον τόμ. Ι. 1Α, σσ. Ι-ΧΙ, ο Πρόλογος ('Avis') του A. F. Didot, γιου του επιμελητή της αρχικής γαλλικής έκδοσης F. Didot. Ο Πρόλογός του συγκεφαλαιώνει την ιστορία της γαλλικής έκδοσης του λεξικού και καταλεπτώς αναφέρεται σε ζητήματα των προηγούμενων εκδόσεων. Στις σσ. VI-VII παρατίθεται αναλυτικός κατάλογος των μελετητών που συνέδραμαν τον πατέρα του στο επίμοχθο έργο του.

4.ΠΙΝΑΚΕΣ/ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Προσθήκες και διορθώσεις παρατίθενται χωρίς κανονικότητα. Έτσι, στον τόμ. ΙΙΒ παρατίθενται στις τέσσερις τελευταίες σελίδες τα έως εκείνη τη θέση του λεξικού addenda et corrigenda, στις οκτώ τελευταίες σελίδες του τόμου IVΒ οι προσθήκες και οι διορθώσεις που αφορούν στα λ. ζαπλούσιος-κώρυκος και στις σσ. 2655-2666 αυτές που αναφέρονται στα λ. σ-Τύμβιος. Ο κατάλογος των συγγραφέων και των έργων παρατίθεται στον τόμο VΙΙΙΑ.

5.ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Πολλά από τα λήμματα που συνέλεξε ο Ερρίκος Στέφανος αποθησαυρίστηκαν για πρώτη φορά από αυτόν. Σε αυτά εκτός από λέξεις περιλαμβάνονται αυτοτελή φωνήματα ή φθόγγοι και κύρια ονόματα (προστέθηκαν στη γαλλική έκδοση). Διαφορετικές γραφές ενίοτε συνιστούν ξεχωριστά λήμματα. Κάθε λήμμα που διαφοροποιείται από την αρχική έκδοση του Ερρίκου Στεφάνου εμφανίζεται με την πρόταξη συμβόλων που υποδεικνύουν το είδος και την ποιότητα της διαφοροποίησης. Αμφισβητούμενα λήμματα επίσης παρατίθενται με ειδική σήμανση. Τα λήμματα που έχουν προστεθεί, συμπληρωθεί ή βελτιωθεί στις νεότερες εκδόσεις εκδίδονται ενυπόγραφα. Σήμερα ωστόσο, λόγω και των πλούσιων ευρημάτων των επιγραφών και των παπύρων, τα 100.000 λήμματα του Θησαυρού έχουν αναθεωρηθεί και εμπλουτιστεί σημαντικά στα πιο σύγχρονα λεξικά.

Στις αρχικές εκδόσεις τα λήμματα ήταν οργανωμένα σε ετυμολογικές οικογένειες. Η επιλογή αυτή κατέστησε ιδιαίτερα δύσχρηστη την 1η και τη 2η έκδοση του λεξικού, και συνεπώς ήταν εξαιρετικά κρίσιμη η συμβολή των αναθεωρητών της 3ης γαλλικής έκδοσης, οι οποίοι προέβησαν σε αλφαβητική κατάταξη των λημμάτων.

6.ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Στο ερμηνευτικό τμήμα προτάσσεται το λατινικό ερμήνευμα· όταν θεωρείται δόκιμη από τον συντάκτη η αρχαία λεξικογραφική παράδοση, το λατινικό ερμήνευμα παραλείπεται. Ο Στέφανος εγκαινιάζει την ιεράρχηση των σημασιών με βάση χρονολογικά κριτήρια: κατά συνέπεια, προτάσσει την παλαιότερη ή αρχική σημασία ("Urbedeutung") από την οποία προέρχονται οι υπόλοιπες. Στα ονόματα και στους τεχνικούς όρους παρατίθενται επιπλέον πληροφορίες πραγματολογικού περιεχομένου. Ακολουθούν πληροφορίες για την ετυμολογία της ληματογραφούμενης λέξης και έπεται η παράθεση των κλιτικών τύπων της. Κάθε τύπος, σημασία και χρήση τεκμηριώνεται με την εξαντλητική παράθεση αρχαιοελληνικών χωρίων. Τέλος, παρατίθενται πληροφορίες που αφορούν στη μετρική μορφή και την προσωδία. Σε όσα άρθρα διαφοροποιούνται από την αρχική έκδοση του Ερρίκου Στεφάνου η τεκμηρίωση επεκτείνεται και στη νεότερη βιβλιογραφία, ενώ οι παραπομπές στις πηγές συνοδεύονται από την υπόδειξη των εκδόσεων που χρησιμοποιήθηκαν.

7.ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Ο Θησαυρός, στις διάφορες εκδοτικές μορφές που γνώρισε, στάθηκε το μοναδικό και θεμελιώδες αρχαιοελληνικό λεξικό έως και την αυγή του 19ου αι. Το έργο από μόνο του σηματοδοτεί μια ολόκληρη εποχή στη λεξικογραφική παράδοση. Επέτρεψε τη μετάβασή της από τα λεξικά της αρχαιότητας στη νεότερη λεξικογραφία, καθώς τα διάφορα Lexica ή Dictionaria που εκδόθηκαν μετά τον Μεσαίωνα δεν συνιστούσαν τίποτα περισσότερο από επαναλήψεις των προγενέστερών τους έργων με ελάχιστες προσθήκες ή βελτιώσεις. Με τον Θησαυρό τα απλά ελληνολατινικά γλωσσάρια αντικαθίστανται από λεξικογραφικά άρθρα με σημασιολογικό τμήμα και τεκμηρίωση μέσα από τις κειμενικές πηγές, ενώ καθιερώνεται η χρήση λεξικογραφικής μεταγλώσσας. Στις αρετές του λεξικού συγκαταλέγεται και η συνεχής αναγωγή στην αρχαία και βυζαντινή λεξικογραφική παράδοση (Πολυδεύκη, Αρποκρατίωνα, Ησύχιο, Σούδα, αρχαία Σχόλια κ.ά.). Το λεξικό του Ερρίκου Στεφάνου, ένα πραγματικό μνημείο της λεξικογραφίας, συνιστά μέχρι τις μέρες την αναγκαστική αφετηρία κάθε εργασίας στον χώρο της λεξικογραφίας και παραμένει έως ένα βαθμό ακόμη και σήμερα χρηστικό.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Δ. ΣΚΟΥΡΕΛΛΟΣ