Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.91.1-2.92.5)

[2.91.1] Ἑλληνικοῖσι δὲ νομαίοισι φεύγουσι χρᾶσθαι, τὸ δὲ σύμπαν εἰπεῖν, μηδ᾽ ἄλλων [μηδαμὰ] μηδαμῶν ἀνθρώπων νομαίοισι. οἱ μέν νυν ἄλλοι Αἰγύπτιοι οὕτω τοῦτο φυλάσσουσι. ἔστι δὲ Χέμμις πόλις μεγάλη νομοῦ τοῦ Θηβαϊκοῦ ἐγγὺς Νέης πόλιος. [2.91.2] ἐν ταύτῃ τῇ πόλι ἔστι Περσέος τοῦ Δανάης ἱρὸν τετράγωνον, πέριξ δὲ αὐτοῦ φοίνικες πεφύκασι. τὰ δὲ πρόπυλα τοῦ ἱροῦ λίθινά ἐστι κάρτα μεγάλα· ἐπὶ δὲ αὐτοῖσι ἀνδριάντες δύο ἑστᾶσι λίθινοι μεγάλοι. ἐν δὲ τῷ περιβεβλημένῳ τούτῳ νηός τε ἔνι καὶ ἄγαλμα ἐν αὐτῷ ἐνέστηκε τοῦ Περσέος. [2.91.3] οὗτοι οἱ Χεμμῖται λέγουσι τὸν Περσέα πολλάκις μὲν ἀνὰ τὴν γῆν φαίνεσθαί σφι, πολλάκις δὲ ἔσω τοῦ ἱροῦ, σανδάλιόν τε αὐτοῦ πεφορημένον εὑρίσκεσθαι, ἐὸν τὸ μέγαθος δίπηχυ, τὸ ἐπεὰν φανῇ, εὐθενέειν ἅπασαν Αἴγυπτον. [2.91.4] ταῦτα μὲν λέγουσι, ποιεῦσι δὲ τάδε Ἑλληνικὰ τῷ Περσέϊ· ἀγῶνα γυμνικὸν τιθεῖσι διὰ πάσης ἀγωνίης ἔχοντα, παρέχοντες ἄεθλα κτήνεα καὶ χλαίνας καὶ δέρματα. [2.91.5] εἰρομένου δέ μευ ὅ τι σφι μούνοισι ἔωθε ὁ Περσεὺς ἐπιφαίνεσθαι καὶ ὅ τι κεχωρίδαται Αἰγυπτίων τῶν ἄλλων ἀγῶνα γυμνικὸν τιθέντες, ἔφασαν τὸν Περσέα ἐκ τῆς ἑωυτῶν πόλιος γεγονέναι· τὸν γὰρ Δαναὸν καὶ τὸν Λυγκέα ἐόντας Χεμμίτας ἐκπλῶσαι ἐς τὴν Ἑλλάδα. ἀπὸ δὲ τούτων γενεηλογέοντες κατέβαινον ἐς τὸν Περσέα. [2.91.6] ἀπικόμενον δὲ αὐτὸν ἐς Αἴγυπτον κατ᾽ αἰτίην τὴν καὶ Ἕλληνες λέγουσι, οἴσοντα ἐκ Λιβύης τὴν Γοργοῦς κεφαλήν, ἔφασαν ἐλθεῖν καὶ παρὰ σφέας καὶ ἀναγνῶναι τοὺς συγγενέας πάντας· ἐκμεμαθηκότα δέ μιν ἀπικέσθαι ἐς Αἴγυπτον τὸ τῆς Χέμμιος οὔνομα, πεπυσμένον παρὰ τῆς μητρός· ἀγῶνα δέ οἱ γυμνικὸν αὐτοῦ κελεύσαντος ἐπιτελέειν.
[2.92.1] Ταῦτα μὲν πάντα οἱ κατύπερθε τῶν ἑλέων οἰκέοντες Αἰγύπτιοι νομίζουσι. οἱ δὲ δὴ ἐν τοῖσι ἕλεσι κατοικημένοι τοῖσι μὲν αὐτοῖσι νόμοισι χρέωνται τοῖσι καὶ οἱ ἄλλοι Αἰγύπτιοι, καὶ τἆλλα καὶ γυναικὶ μιῇ ἕκαστος αὐτῶν συνοικέει κατά περ Ἕλληνες, ἀτὰρ πρὸς εὐτελείην τῶν σιτίων τάδε σφι ἄλλα ἐξεύρηται. [2.92.2] ἐπεὰν πλήρης γένηται ὁ ποταμὸς καὶ τὰ πεδία πελαγίσῃ, φύεται ἐν τῷ ὕδατι κρίνεα πολλά, τὰ Αἰγύπτιοι καλέουσι λωτόν. ταῦτ᾽ ἐπεὰν δρέψωσι, αὐαίνουσι πρὸς ἥλιον καὶ ἔπειτα τὸ ἐκ μέσου τοῦ λωτοῦ, τῇ μήκωνι ἐὸν ἐμφερές, πτίσαντες ποιεῦνται ἐξ αὐτοῦ ἄρτους ὀπτοὺς πυρί. [2.92.3] ἔστι δὲ καὶ ἡ ῥίζα τοῦ λωτοῦ τούτου ἐδωδίμη καὶ ἐγγλύσσει ἐπιεικέως, ἐὸν στρογγύλον, μέγαθος κατὰ μῆλον. [2.92.4] ἔστι δὲ καὶ ἄλλα κρίνεα ῥόδοισι ἐμφερέα, ἐν τῷ ποταμῷ γινόμενα καὶ ταῦτα, ἐξ ὧν ὁ καρπὸς ἐν ἄλλῃ κάλυκι παραφυομένῃ ἐκ τῆς ῥίζης γίνεται, κηρίῳ σφηκῶν ἰδέην ὁμοιότατον· ἐν τούτῳ τρωκτὰ ὅσον τε πυρὴν ἐλαίης ἐγγίνεται συχνά, τρώγεται δὲ καὶ ἁπαλὰ ταῦτα καὶ αὖα. [2.92.5] τὴν δὲ βύβλον τὴν ἐπέτειον γινομένην ἐπεὰν ἀνασπάσωσι ἐκ τῶν ἑλέων, τὰ μὲν ἄνω αὐτῆς ἀποτάμνοντες ἐς ἄλλο τι τρέπουσι, τὸ δὲ κάτω λελειμμένον ὅσον τε ἐπὶ πῆχυν τρώγουσι καὶ πωλέουσι. οἳ δὲ ἂν καὶ κάρτα βούλωνται χρηστῇ τῇ βύβλῳ χρᾶσθαι, ἐν κλιβάνῳ διαφανέϊ πνίξαντες οὕτω τρώγουσι. οἱ δέ τινες αὐτῶν ζῶσι ἀπὸ τῶν ἰχθύων μούνων, τοὺς ἐπεὰν λάβωσι καὶ ἐξέλωσι τὴν κοιλίην, αὐαίνουσι πρὸς ἥλιον καὶ ἔπειτα αὔους ἐόντας σιτέονται.

[2.91.1] Ελληνικά έθιμα οι Αιγύπτιοι αποφεύγουν να ακολουθούν και με λίγα λόγια έθιμα άλλων ανθρώπων, από οπουδήποτε. Ωστόσο, οι άλλοι Αιγύπτιοι το τηρούν βέβαια αυτό, αλλά στον θηβαϊκό νομό, κοντά στη Νεάπολη, υπάρχει η μεγαλούπολη Χέμμις, [2.91.2] και στην πόλη αυτή βρίσκεται τετράγωνο τέμενος του Περσέα, του γιου της Δανάης, και γύρω του είναι φυτρωμένοι φοίνικες. Τα προπύλαια του τεμένους είναι πέτρινα, πολύ μεγάλα· και στο σημείο αυτό είναι στημένοι δυο μεγάλοι πέτρινοι ανδριάντες· μέσα λοιπόν σ᾽ αυτόν τον περίβολο υπάρχει ναός και μέσα στον ναό ορθώνεται άγαλμα του Περσέα. [2.91.3] Αυτοί οι Χεμμίτες λένε ότι ο Περσέας εμφανίζεται πολλές φορές εδώ κι εκεί στον τόπο τους, πολλές φορές και μέσα στο τέμενος, και ότι βρίσκεται το φορεμένο σάνδαλό του, που έχει μέγεθος δυο πήχες, και ότι όποτε εμφανισθεί αυτό, η Αίγυπτος ευημερεί. [2.91.4] Αυτά λοιπόν λένε, και προς τιμήν του Περσέα ακολουθούν τούτα τα ελληνικά έθιμα: διοργανώνουν αγώνα γυμνικόν, που περιέχει όλα τα αγωνίσματα, και για βραβεία δίνουν ζώα, χλαίνες και δέρματα. [2.91.5] Και όταν τους ρώτησα γιατί ο Περσέας συνηθίζει να εμφανίζεται μόνο σε αυτούς και γιατί αυτοί ξεχωρίζουν από τους άλλους Αιγυπτίους με το να οργανώνουν αγώνα γυμνικόν, μου είπαν ότι ο Περσέας κατάγεται από την πόλη τους· γιατί ο Δαναός και ο Λυγκέας που πήγαν δια θαλάσσης στην Ελλάδα ήταν Χεμμίτες. Ξεκινώντας λοιπόν απ᾽ αυτούς τους δυο τη γενεαλογία, οι Χεμμίτες φτάνουν ώς τον Περσέα. [2.91.6] Και όταν ο Περσέας έφτασε στην Αίγυπτο, για την ίδια αιτία όπως τη λένε και οι Έλληνες, για να φέρει δηλαδή από τη Λιβύη το κεφάλι της Γοργόνας, πήγε και στον τόπο τους, μου είπαν οι Χεμμίτες, και αναγνώρισε όλους τους συγγενείς του· όταν δηλαδή έφτασε στην Αίγυπτο ο Περσέας, ήξερε καλά το όνομα της Χέμμιδας, που το είχε μάθει από τη μητέρα του· και αυτός τους πρόσταξε να τελούν τον γυμνικό αγώνα.
[2.92.1] Αυτά όλα τα έθιμα τα έχουν οι Αιγύπτιοι που κατοικούν πάνω από τα έλη. Όσο γι᾽ αυτούς που κατοικούν στα έλη, ακολουθούν τα ίδια έθιμα με τους άλλους Αιγυπτίους, ανάμεσα στα άλλα και το έθιμο να έχουν ο καθένας μόνο μια γυναίκα, όπως και οι Έλληνες· αυτοί όμως, για να τους κοστίζουν φτηνά τα τρόφιμα, έχουν επινοήσει άλλους τρόπους, τους εξής: [2.92.2] όταν φουσκώνει ο ποταμός και πλημμυρίσουν τα χωράφια, φυτρώνουν μέσα στο νερό κρίνα πολλά που οι Αιγύπτιοι τα ονομάζουν λωτούς. Τα κόβουν λοιπόν αυτά, τα ξεραίνουν στον ήλιο και έπειτα το μεσαίο μέρος του λωτού, που μοιάζει με την παπαρούνα, το κοπανίζουν και φτιάχνουν απ᾽ αυτό ψωμιά που τα ψήνουν στη φωτιά. [2.92.3] Φαγώσιμη είναι και η ρίζα του λωτού, και γλυκίζει λίγο και είναι στρογγυλή, με μέγεθος σαν του μήλου. [2.92.4] Υπάρχουν και άλλα κρίνα που μοιάζουν με ρόδα και φυτρώνουν κι αυτά στον ποταμό· ο καρπός τους βγαίνει από άλλο κάλυκα, που φυτρώνει δίπλα από τη ρίζα, και μοιάζει πολύ με την κερήθρα των μελισσών· μέσα ο καρπός έχει πολλούς σπόρους, σαν τα κουκούτσια της ελιάς, που τρώγονται και φρέσκοι και ξεραμένοι. [2.92.5] Τον πάπυρο τώρα, που φυτρώνει κάθε χρόνο, τον ξεριζώνουν από τα έλη, κόβουν το επάνω μέρος του που το χρησιμοποιούν αλλού, και το κάτω μέρος του, όσο μείνει, ίσαμε έναν πήχη μακρύ, το τρώνε και το πουλάνε. Όσοι πάλι θέλουν να αξιοποιήσουν τον πάπυρο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τον κλείνουν και τον ψήνουν σε πυρακτωμένο φούρνο και έτσι τον τρώνε. Εξάλλου, μερικοί από αυτούς ζούνε μόνο με ψάρια, που τα πιάνουν, τους βγάζουν τα εντόσθια, τα ξεραίνουν στον ήλιο και ύστερα τα τρώνε ξεραμένα.