Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (7.1.1-7.9γ.1)

ΒΙΒΛΙΟ Η: ΠΟΛΥΜΝΙΑ


[7.1.1] Ἐπεὶ δὲ ἡ ἀγγελίη ἀπίκετο περὶ τῆς μάχης τῆς ἐν Μαραθῶνι γενομένης παρὰ βασιλέα Δαρεῖον τὸν Ὑστάσπεος καὶ πρὶν μεγάλως κεχαραγμένον τοῖσι Ἀθηναίοισι διὰ τὴν ἐς Σάρδις ἐσβολήν, καὶ δὴ καὶ τότε πολλῷ τε δεινότερα ἐποίεε καὶ μᾶλλον ὅρμητο στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα. [7.1.2] καὶ αὐτίκα μὲν ἐπηγγέλλετο πέμπων ἀγγέλους κατὰ πόλις ἑτοιμάζειν στρατιήν, πολλῷ πλέω ἐπιτάσσων ἑκάστοισι ἢ πρότερον παρεῖχον, καὶ νέας τε καὶ ἵππους καὶ σῖτον καὶ πλοῖα. τούτων δὲ περιαγγελλομένων ἡ Ἀσίη ἐδονέετο ἐπὶ τρία ἔτεα, καταλεγομένων τε τῶν ἀρίστων ὡς ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα στρατευσομένων καὶ παρασκευαζομένων. [7.1.3] τετάρτῳ δὲ ἔτεϊ Αἰγύπτιοι ‹οἱ› ὑπὸ Καμβύσεω δουλωθέντες ἀπέστησαν ἀπὸ Περσέων. ἐνθαῦτα δὴ καὶ μᾶλλον ὅρμητο καὶ ἐπ᾽ ἀμφοτέρους στρατεύεσθαι. [7.2.1] στελλομένου δὲ Δαρείου ἐπ᾽ Αἴγυπτον καὶ Ἀθήνας, τῶν παίδων αὐτοῦ στάσις ἐγένετο μεγάλη περὶ τῆς ἡγεμονίης, ὡς δεῖ μιν ἀποδέξαντα βασιλέα κατὰ τὸν Περσέων νόμον οὕτω στρατεύεσθαι. [7.2.2] ἦσαν γὰρ Δαρείῳ καὶ πρότερον ἢ βασιλεῦσαι γεγονότες τρεῖς παῖδες ἐκ τῆς προτέρης γυναικός, Γωβρύεω θυγατρός, καὶ βασιλεύσαντι ἐξ Ἀτόσσης τῆς Κύρου ἕτεροι τέσσερες. τῶν μὲν δὴ προτέρων ἐπρέσβευε Ἀρτοβαζάνης, τῶν δὲ ἐπιγενομένων Ξέρξης. [7.2.3] ἐόντες δὲ μητρὸς οὐ τῆς αὐτῆς ἐστασίαζον, ὁ μὲν [γὰρ] Ἀρτοβαζάνης κατ᾽ ὅ τι πρεσβύτατός τε εἴη παντὸς τοῦ γόνου καὶ ὅτι νομιζόμενον εἴη πρὸς πάντων ἀνθρώπων τὸν πρεσβύτατον τὴν ἀρχὴν ἔχειν, Ξέρξης δὲ ὡς Ἀτόσσης τε παῖς εἴη τῆς Κύρου θυγατρὸς καὶ ὅτι Κῦρος εἴη ὁ κτησάμενος τοῖσι Πέρσῃσι τὴν ἐλευθερίην. [7.3.1] Δαρείου δὲ οὐκ ἀποδεικνυμένου κω γνώμην ἐτύγχανε κατὰ τὠυτὸ τούτοισι καὶ Δημάρητος ὁ Ἀρίστωνος ἀναβεβηκὼς ἐς Σοῦσα, ἐστερημένος τε τῆς ἐν Σπάρτῃ βασιληίης καὶ φυγὴν ἐπιβαλὼν ἑωυτῷ ἐκ Λακεδαίμονος. [7.3.2] οὗτος ὡνὴρ πυθόμενος τῶν Δαρείου παίδων τὴν διαφορήν, ἐλθών, ὡς ἡ φάτις μιν ἔχει, Ξέρξῃ συνεβούλευε λέγειν πρὸς τοῖσι ἔλεγε ἔπεσι, ὡς αὐτὸς μὲν γένοιτο Δαρείῳ ἤδη βασιλεύοντι καὶ ἔχοντι τὸ Περσέων κράτος, Ἀρτοβαζάνης δὲ ἔτι ἰδιώτῃ ἐόντι Δαρείῳ· [7.3.3] οὐκ ὦν οὔτε οἰκὸς εἴη οὔτε δίκαιον ἄλλον τινὰ τὸ γέρας ἔχειν πρὸ ἑωυτοῦ, ἐπεί γε καὶ ἐν Σπάρτῃ, ἔφη ὁ Δημάρητος ὑποτιθέμενος, οὕτω νομίζεσθαι, ἢν οἱ μὲν προγεγονότες ἔωσι πρὶν ἢ τὸν πατέρα σφέων βασιλεῦσαι, ὁ δὲ βασιλεύοντι ὀψίγονος ἐπιγένηται, τοῦ ἐπιγενομένου τὴν ἔκδεξιν τῆς βασιληίης γίνεσθαι. [7.3.4] χρησαμένου δὲ Ξέρξεω τῇ Δημαρήτου ὑποθήκῃ, γνοὺς ὁ Δαρεῖος ὡς λέγοι δίκαια βασιλέα μιν ἀπέδεξε. δοκέειν δέ μοι, καὶ ἄνευ ταύτης τῆς ὑποθήκης ἐβασίλευσε ἂν Ξέρξης· ἡ γὰρ Ἄτοσσα εἶχε τὸ πᾶν κράτος. [7.4.1] ἀποδέξας δὲ βασιλέα Πέρσῃσι Ξέρξεα Δαρεῖος ὁρμᾶτο στρατεύεσθαι· ἀλλὰ γὰρ μετὰ ταῦτά τε καὶ Αἰγύπτου ἀπόστασιν τῷ ὑστέρῳ ἔτεϊ παρασκευαζόμενον συνήνεικε αὐτὸν Δαρεῖον, βασιλεύσαντα τὰ πάντα ἕξ τε καὶ τριήκοντα ἔτεα, ἀποθανεῖν, οὐδέ οἱ ἐξεγένετο οὔτε τοὺς ἀπεστεῶτας Αἰγυπτίους οὔτε Ἀθηναίους τιμωρήσασθαι. ἀποθανόντος δὲ Δαρείου ἡ βασιληίη ἀνεχώρησε ἐς τὸν παῖδα τὸν ἐκείνου Ξέρξην. [7.5.1] ὁ τοίνυν Ξέρξης ἐπὶ μὲν τὴν Ἑλλάδα οὐδαμῶς πρόθυμος ἦν κατ᾽ ἀρχὰς στρατεύεσθαι, ἐπὶ δὲ Αἴγυπτον ἐποιέετο στρατιῆς ἄγερσιν. παρεὼν δὲ καὶ δυνάμενος παρ᾽ αὐτῷ μέγιστον Περσέων Μαρδόνιος ὁ Γωβρύεω, ὃς ἦν Ξέρξῃ μὲν ἀνεψιός, Δαρείου δὲ ἀδελφεῆς παῖς, τοιούτου λόγου εἴχετο, λέγων· [7.5.2] Δέσποτα, οὐκ οἰκός ἐστι Ἀθηναίους ἐργασαμένους πολλὰ δὴ κακὰ Πέρσας μὴ οὐ δοῦναι δίκας τῶν ἐποίησαν. ἀλλ᾽ εἰ τὸ μὲν νῦν ταῦτα πρήσσοις τά περ ἐν χερσὶ ἔχεις· ἡμερώσας δὲ Αἴγυπτον τὴν ἐξυβρίσασαν στρατηλάτεε ἐπὶ τὰς Ἀθήνας, ἵνα λόγος τέ σε ἔχῃ πρὸς ἀνθρώπων ἀγαθὸς καί τις ὕστερον φυλάσσηται ἐπὶ γῆν τὴν σὴν στρατεύεσθαι. [7.5.3] οὗτος μέν οἱ [ὁ] λόγος ἦν τιμωρός, τούτου δὲ τοῦ λόγου παρενθήκην ποιεέσκετο τήνδε, ὡς ἡ Εὐρώπη περικαλλὴς [εἴη] χώρη καὶ δένδρεα παντοῖα φέρει ἥμερα ἀρετήν τε ἄκρη, βασιλέϊ τε μούνῳ θνητῶν ἀξίη ἐκτῆσθαι. [7.6.1] ταῦτα δὲ ἔλεγε οἷα νεωτέρων ἔργων ἐπιθυμητὴς ἐὼν καὶ θέλων αὐτὸς τῆς Ἑλλάδος ὕπαρχος εἶναι. χρόνῳ δὲ κατεργάσατό τε καὶ ἀνέπεισε Ξέρξην ὥστε ποιέειν ταῦτα· συνέλαβε γὰρ καὶ ἄλλα οἱ σύμμαχα γενόμενα ἐς τὸ πείθεσθαι Ξέρξην. [7.6.2] τοῦτο μὲν ἀπὸ τῆς Θεσσαλίης παρὰ τῶν Ἀλευαδέων ἀπιγμένοι ἄγγελοι ἐπεκαλέοντο βασιλέα πᾶσαν προθυμίην παρεχόμενοι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα (οἱ δὲ Ἀλευάδαι οὗτοι ἦσαν Θεσσαλίης βασιλέες), τοῦτο δὲ Πεισιστρατιδέων οἱ ἀναβεβηκότες ἐς Σοῦσα, τῶν τε αὐτῶν λόγων ἐχόμενοι τῶν καὶ οἱ Ἀλευάδαι, καὶ δή τι πρὸς τούτοισι ἔτι πλέον προσωρέγοντό οἱ. [7.6.3] ἔχοντες ‹δ᾽› Ὀνομάκριτον, ἄνδρα Ἀθηναῖον χρησμολόγον τε καὶ διαθέτην χρησμῶν τῶν Μουσαίου, ἀνεβεβήκεσαν, τὴν ἔχθρην προκαταλυσάμενοι· ἐξηλάσθη γὰρ ὑπὸ Ἱππάρχου τοῦ Πεισιστράτου ὁ Ὀνομάκριτος ἐξ Ἀθηνέων, ἐπ᾽ αὐτοφώρῳ ἁλοὺς ὑπὸ Λάσου τοῦ Ἑρμιονέος ἐμποιέων ἐς τὰ Μουσαίου χρησμὸν ὡς αἱ ἐπὶ Λήμνῳ ἐπικείμεναι νῆσοι ἀφανιζοίατο κατὰ τῆς θαλάσσης. [7.6.4] διὸ ἐξήλασέ μιν ὁ Ἵππαρχος, πρότερον χρεώμενος τὰ μάλιστα. τότε δὲ συναναβάς, ὅκως ἀπίκοιτο ἐς ὄψιν τὴν βασιλέος, λεγόντων τῶν Πεισιστρατιδέων περὶ αὐτοῦ σεμνοὺς λόγους κατέλεγε τῶν χρησμῶν· εἰ μέν τι ἐνέοι σφάλμα φέρον τῷ βαρβάρῳ, τῶν μὲν ἔλεγε οὐδέν, ὁ δὲ τὰ εὐτυχέστατα ἐκλεγόμενος ἔλεγε, τόν τε Ἑλλήσποντον ὡς ζευχθῆναι χρεὸν εἴη ὑπ᾽ ἀνδρὸς Πέρσεω, τήν τε ἔλασιν ἐξηγεόμενος. [7.6.5] οὗτός τε δὴ χρησμῳδέων προσεφέρετο, καὶ οἵ τε Πεισιστρατίδαι καὶ οἱ Ἀλευάδαι γνώμας ἀποδεικνύμενοι. [7.7.1] ὡς δὲ ἀνεγνώσθη Ξέρξης στρατεύεσθαι ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἐνθαῦτα δευτέρῳ μὲν ἔτεϊ μετὰ τὸν θάνατον τὸν Δαρείου πρῶτα στρατιὴν ποιέεται ἐπὶ τοὺς ἀπεστεῶτας. τούτους μέν νυν καταστρεψάμενος καὶ Αἴγυπτον πᾶσαν πολλὸν δουλοτέρην ποιήσας ἢ ἐπὶ Δαρείου ἦν, ἐπιτρέπει Ἀχαιμένεϊ, ἀδελφεῷ μὲν ἑωυτοῦ, Δαρείου δὲ παιδί. Ἀχαιμένεα μέν νυν ἐπιτροπεύοντα Αἰγύπτου χρόνῳ μετέπειτα ἐφόνευσε Ἰνάρως ὁ Ψαμμητίχου ἀνὴρ Λίβυς. [7.8.1] Ξέρξης δὲ μετὰ Αἰγύπτου ἅλωσιν ὡς ἔμελλε ἐς χεῖρας ἄξεσθαι τὸ στράτευμα τὸ ἐπὶ τὰς Ἀθήνας, σύλλογον ἐπίκλητον Περσέων τῶν ἀρίστων ἐποιέετο, ἵνα γνώμας τε πύθηταί σφεων καὶ αὐτὸς ἐν πᾶσι εἴπῃ τὰ θέλει. ὡς δὲ συνελέχθησαν, ἔλεγε Ξέρξης τάδε· [7.8α.1] Ἄνδρες Πέρσαι, οὔτ᾽ αὐτὸς κατηγήσομαι νόμον τόνδε ἐν ὑμῖν τιθείς παραδεξάμενός τε αὐτῷ χρήσομαι. ὡς γὰρ ἐγὼ πυνθάνομαι τῶν πρεσβυτέρων, οὐδαμά κω ἠτρεμίσαμεν, ἐπείτε παρελάβομεν τὴν ἡγεμονίην τήνδε παρὰ Μήδων, Κύρου κατελόντος Ἀστυάγεα· ἀλλὰ θεός τε οὕτω ἄγει καὶ αὐτοῖσι ἡμῖν πολλὰ ἐπέπουσι συμφέρεται ἐπὶ τὸ ἄμεινον. τὰ μέν νυν Κῦρός τε καὶ Καμβύσης πατήρ τε ‹ὁ› ἐμὸς Δαρεῖος κατεργάσαντο καὶ προσεκτήσαντο ἔθνεα, ἐπισταμένοισι εὖ οὐκ ἄν τις λέγοι. [7.8α.2] ἐγὼ δὲ ἐπείτε παρέλαβον τὸν θρόνον τοῦτον, ἐφρόντιζον ὅκως μὴ λείψομαι τῶν πρότερον γενομένων ἐν τιμῇ τῇδε μηδὲ ἐλάσσω προσκτήσομαι δύναμιν Πέρσῃσι· φροντίζων δὲ εὑρίσκω ἅμα μὲν κῦδος ἡμῖν προσγινόμενον χώρην τε τῆς νῦν ἐκτήμεθα οὐκ ἐλάσσονα οὐδὲ φλαυροτέρην παμφορωτέρην δέ, ἅμα δὲ τιμωρίην τε καὶ τίσιν γινομένην. διὸ ὑμέας νῦν ἐγὼ συνέλεξα, ἵνα τὸ νοέω πρήσσειν ὑπερθέωμαι ὑμῖν. [7.8β.1] μέλλω ζεύξας τὸν Ἑλλήσποντον ἐλᾶν στρατὸν διὰ τῆς Εὐρώπης ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, ἵνα Ἀθηναίους τιμωρήσωμαι ὅσα δὴ πεποιήκασι Πέρσας τε καὶ πατέρα τὸν ἐμόν. [7.8β.2] ὡρᾶτε μέν νυν καὶ Δαρεῖον ἰθύοντα στρατεύεσθαι ἐπὶ τοὺς ἄνδρας τούτους. ἀλλ᾽ ὁ μὲν τετελεύτηκε καὶ οὐκ ἐξεγένετό οἱ τιμωρήσασθαι· ἐγὼ δὲ ὑπέρ τε ἐκείνου καὶ τῶν ἄλλων Περσέων οὐ πρότερον παύσομαι πρὶν ἢ ἕλω τε καὶ πυρώσω τὰς Ἀθήνας, οἵ γε ἐμὲ καὶ πατέρα τὸν ἐμὸν ὑπῆρξαν ἄδικα ποιεῦντες. [7.8β.3] πρῶτα μὲν ἐς Σάρδις ἐλθόντες ἅμα Ἀρισταγόρῃ τῷ Μιλησίῳ, δούλῳ δὲ ἡμετέρῳ, [ἀπικόμενοι] ἐνέπρησαν τά τε ἄλσεα καὶ τὰ ἱρά· δεύτερα δὲ ἡμέας οἷα ἔρξαν ἐς τὴν σφετέρην ἀποβάντας, ὅτε Δᾶτίς τε καὶ Ἀρταφρένης ἐστρατήγεον, [τὰ] ἐπίστασθέ κου πάντες. [7.8γ.1] τούτων μέντοι εἵνεκα ἀνάρτημαι ἐπ᾽ αὐτοὺς στρατεύεσθαι, ἀγαθὰ δὲ ἐν αὐτοῖσι τοσάδε ἀνευρίσκω λογιζόμενος· εἰ τούτους τε καὶ τοὺς τούτοισι πλησιοχώρους καταστρεψόμεθα, οἳ Πέλοπος τοῦ Φρυγὸς νέμονται χώρην, γῆν τὴν Περσίδα ἀποδέξομεν τῷ Διὸς αἰθέρι ὁμουρέουσαν. [7.8γ.2] οὐ γὰρ δὴ χώρην γε οὐδεμίαν κατόψεται ἥλιος ὁμουρέουσαν τῇ ἡμετέρῃ, ἀλλά σφεας πάσας ἐγὼ ἅμα ὑμῖν μίαν χώρην θήσω, διὰ πάσης διεξελθὼν τῆς Εὐρώπης. [7.8γ.3] πυνθάνομαι γὰρ ὧδε ἔχειν, οὔτε τινὰ πόλιν ἀνδρῶν οὐδεμίαν οὔτε ἔθνος οὐδὲν ἀνθρώπων ὑπολείπεσθαι, τὸ ἡμῖν οἷόν τε ἔσται ἐλθεῖν ἐς μάχην, τούτων τῶν κατέλεξα ὑπεξαραιρημένων. οὕτω οἵ τε ἡμῖν αἴτιοι ἕξουσι δούλιον ζυγὸν οἵ τε ἀναίτιοι. [7.8δ.1] ὑμεῖς δ᾽ ἄν μοι τάδε ποιέοντες χαρίζοισθε. ἐπεὰν ὑμῖν σημήνω τὸν χρόνον ἐς τὸν ἥκειν δεῖ, προθύμως πάντα τινὰ ὑμέων χρήσει παρεῖναι· ὃς ἂν δὲ ἔχων ἥκῃ παρεσκευασμένον στρατὸν κάλλιστα, δώσω οἱ δῶρα τὰ τιμιώτατα νομίζεται εἶναι ἐν ἡμετέρου. [7.8δ.2] ποιητέα μέν νυν ταῦτά ἐστι οὕτω· ἵνα δὲ μὴ ἰδιοβουλέειν ὑμῖν δοκέω, τίθημι τὸ πρῆγμα ἐς μέσον, γνώμην κελεύων ὑμέων τὸν βουλόμενον ἀποφαίνεσθαι. ταῦτα εἴπας ἐπαύετο. [7.9.1] μετ᾽ αὐτὸν δὲ Μαρδόνιος ἔλεγε· Ὦ δέσποτα, οὐ μοῦνον εἶς τῶν γενομένων Περσέων ἄριστος, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐσομένων, ὃς τά τε ἄλλα λέγων ἐπίκεο ἄριστα καὶ ἀληθέστατα καὶ Ἴωνας τοὺς ἐν τῇ Εὐρώπῃ κατοικημένους οὐκ ἐάσεις καταγελάσαι ἡμῖν, ἐόντας ἀναξίους. [7.9.2] καὶ γὰρ δεινὸν ἂν εἴη πρῆγμα, εἰ Σάκας μὲν καὶ Ἰνδοὺς καὶ Αἰθίοπάς τε καὶ Ἀσσυρίους ἄλλα τε ἔθνεα πολλὰ καὶ μεγάλα ἀδικήσαντα Πέρσας οὐδέν, ἀλλὰ δύναμιν προσκτᾶσθαι βουλόμενοι, καταστρεψάμενοι δούλους ἔχομεν, Ἕλληνας δὲ ὑπάρξαντας ἀδικίης οὐ τιμωρησόμεθα. [7.9α.1] τί δείσαντες; κοίην πλήθεος συστροφήν; κοίην δὲ χρημάτων δύναμιν; τῶν ἐπιστάμεθα μὲν τὴν μάχην, ἐπιστάμεθα δὲ τὴν δύναμιν ἐοῦσαν ἀσθενέα· ἔχομεν δὲ αὐτῶν παῖδας καταστρεψάμενοι, τούτους οἳ ἐν τῇ ἡμετέρῃ κατοικημένοι Ἴωνές τε καὶ Αἰολέες καὶ Δωριέες καλέονται. [7.9α.2] ἐπειρήθην δὲ καὶ αὐτὸς ἤδη ἐπελαύνων ἐπὶ τοὺς ἄνδρας τούτους ὑπὸ πατρὸς τοῦ σοῦ κελευσθείς, καί μοι μέχρι Μακεδονίης ἐλάσαντι καὶ ὀλίγον ἀπολιπόντι ἐς αὐτὰς Ἀθήνας ἀπικέσθαι οὐδεὶς ἠντιώθη ἐς μάχην. [7.9β.1] καίτοι [γε] ἐώθασι Ἕλληνες, ὡς πυνθάνομαι, ἀβουλότατα πολέμους ἵστασθαι ὑπό τε ἀγνωμοσύνης καὶ σκαιότητος. ἐπεὰν γὰρ ἀλλήλοισι πόλεμον προείπωσι, ἐξευρόντες τὸ κάλλιστον χωρίον καὶ λειότατον, ἐς τοῦτο κατιόντες μάχονται, ὥστε σὺν κακῷ μεγάλῳ οἱ νικῶντες ἀπαλλάσσονται· περὶ δὲ τῶν ἑσσουμένων οὐδὲ λέγω ἀρχήν, ἐξώλεες γὰρ δὴ γίνονται. [7.9β.2] τοὺς χρῆν, ἐόντας ὁμογλώσσους, κήρυξί τε διαχρεωμένους καὶ ἀγγέλοισι καταλαμβάνειν τὰς διαφορὰς καὶ παντὶ μᾶλλον ἢ μάχῃσι· εἰ δὲ πάντως ἔδεε πολεμέειν πρὸς ἀλλήλους, ἐξευρίσκειν χρῆν τῇ ἑκάτεροί εἰσι δυσχειρωτότατοι καὶ ταύτῃ πειρᾶν. τρόπῳ τοίνυν οὐ χρηστῷ Ἕλληνες διαχρεώμενοι ἐμέο ἐλάσαντος μέχρι Μακεδονίης [γῆς] οὐκ ἦλθον ἐς τούτου λόγον ὥστε μάχεσθαι. [7.9γ.1] σοὶ δὲ δὴ μέλλει τίς, ὦ βασιλεῦ, ἀντιώσεσθαι πόλεμον προφέρων, ἄγοντι καὶ πλῆθος τὸ ἐκ τῆς Ἀσίης καὶ νέας τὰς ἁπάσας; ὡς μὲν ἐγὼ δοκέω, οὐκ ἐς τοῦτο θάρσεος ἀνήκει τὰ Ἑλλήνων πρήγματα· εἰ δὲ ἄρα ἔγωγε ψευσθείην γνώμῃ καὶ ἐκεῖνοι ἐπαρθέντες ἀβουλίῃ ἔλθοιεν ἡμῖν ἐς μάχην, μάθοιεν ἂν ὥς εἰμεν ἀνθρώπων ἄριστοι τὰ πολέμια. ἔστω δ᾽ ὦν μηδὲν ἀπείρητον· αὐτόματον γὰρ οὐδέν, ἀλλ᾽ ἀπὸ πείρης πάντα ἀνθρώποισι φιλέει γίνεσθαι.

ΒΙΒΛΙΟ Η: ΠΟΛΥΜΝΙΑ


[7.1.1] Οι ειδήσεις για τη μάχη που έγινε στον Μαραθώνα έφτασαν στο βασιλιά Δαρείο, το γιο του Υστάσπη, που κι από πρωτύτερα έπνεε μένεα εναντίον των Αθηναίων για την εισβολή τους στις Σάρδεις· τότε λοιπόν και το ξέσπασμα της οργής του ήταν φοβερότερο και η επιθυμία του να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας σφοδρότερη. [7.1.2] Κι αμέσως στέλνοντας προς κάθε κατεύθυνση αγγελιοφόρους στις πολιτείες έδινε εντολές να ετοιμάζουν στρατό, προστάζοντας στην καθεμιά τους πολύ περισσότερα απ᾽ ό,τι του έστελναν πρωτύτερα καράβια κι άλογα και σιτάρι και φορτηγά πλοία. Κι έτσι που οι αγγελιοφόροι του έφερναν τις προσταγές του ένα γύρο παντού, για τρία χρόνια η Ασία συγκλονιζόταν, καθώς το άνθος των αντρών της στρατολογήθηκε για να εκστρατεύσουν εναντίον των Ελλήνων και προετοιμάζονταν. [7.1.3] Μπαίνοντας ο τέταρτος χρόνος, οι Αιγύπτιοι, που είχαν υποδουλωθεί από τον Καμβύση, σήκωσαν επανάσταση εναντίον των Περσών. Και τότε ήταν που η επιθυμία του να εκστρατεύσει εναντίον και των δυο χωρών φούντωσε.
[7.2.1] Κι ενώ ήταν να μπει ο Δαρείος στο δρόμο για να χτυπήσει την Αίγυπτο και την Αθήνα, ξέσπασε μεγάλη αντιδικία ανάμεσα στους γιους του για το θέμα του θρόνου, δηλαδή πως όφειλε αυτός, σύμφωνα με τα περσικά έθιμα, πρώτα να ορίσει ποιός θα τον διαδεχτεί στο θρόνο κι ύστερα να ξεκινήσει για εκστρατεία. [7.2.2] Γιατί ο Δαρείος και πριν γίνει βασιλιάς είχε αποχτήσει τρεις γιους από την πρώτη του γυναίκα, τη θυγατέρα του Γωβρύα, και, αφού πήρε το θρόνο, άλλους τέσσερες από την Άτοσσα, την κόρη του Κύρου. Λοιπόν, πρωτότοκος ανάμεσα στους πρώτους ήταν ο Αρτοβαζάνης, ανάμεσα στους δεύτερους ο Ξέρξης. [7.2.3] Και, καθώς γεννήθηκαν από διαφορετικές μητέρες, μάλωναν μεταξύ τους· ο Αρτοβαζάνης ισχυριζόταν πως ήταν ο μεγαλύτερος απ᾽ όλο το παιδολόι, και σ᾽ όλο τον κόσμο, σύμφωνα με το έθιμο, ο μεγαλύτερος παίρνει την εξουσία, κι ο Ξέρξης από τη μεριά του, πως ήταν γιος της Άττοσας, της θυγατέρας του Κύρου — και στον Κύρο χρωστούσαν οι Πέρσες την ελευθερία τους.
[7.3.1] Κι ενώ ο Δαρείος δεν είχε πάρει ακόμη την απόφασή του, έτυχε τον καιρό που γίνονταν αυτά να ᾽χει ανεβεί στα Σούσα ο Δημάρατος, ο γιος του Αρίστωνος, που του είχαν αποστερήσει το βασιλικό αξίωμα της Σπάρτης κι ήταν αυτοεξόριστος από τη Λακωνία. [7.3.2] Μαθαίνοντας την αντιδικία των γιων του Δαρείου, πήγε και βρήκε, σύμφωνα με τη φήμη που διαδόθηκε, τον Ξέρξη και τον συμβούλευε να προσθέσει στα επιχειρήματα που έφερνε πως αυτός γεννήθηκε όταν ο Δαρείος ήταν πια βασιλιάς και κυβερνούσε το περσικό κράτος, ενώ ο Αρτοβαζάνης, όταν ο Δαρείος ήταν ένας από το πλήθος· [7.3.3] άρα ούτε λογικό ούτε δίκιο ήταν να έχει τα πρωτεία κάποιος άλλος κι όχι αυτός, αφού και στη Σπάρτη, είπε ο Δημάρατος νουθετώντας τον, αυτό το έθιμο κρατούν: αν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία γιοι είχαν γεννηθεί πριν ο πατέρας τους πάρει το θρόνο και γεννηθεί αργότερα κάποιος άλλος, όταν ο πατέρας του βασιλεύει, αυτός που γεννήθηκε αργότερα γίνεται διάδοχος στη βασιλεία. [7.3.4] Ο Ξέρξης ακολούθησε τη συμβουλή του Δημαράτου κι ο Δαρείος έκρινε ότι το επιχείρημα ήταν λογικό και τον ανακήρυξε διάδοχό του στο θρόνο. Η προσωπική μου γνώμη είναι πως και χωρίς αυτή τη συμβουλή τη βασιλεία θα την έπαιρνε ο Ξέρξης· γιατί η Άτοσσα ήταν παντοδύναμη.
[7.4.1] Μόλις λοιπόν ανακήρυξε βασιλιά των Περσών τον Ξέρξη, ο Δαρείος ετοιμαζόταν να εκστρατεύσει. Όμως, ένα χρόνο ύστερ᾽ απ᾽ αυτά και την επανάσταση της Αιγύπτου, τον Δαρείο πάνω στις προετοιμασίες της εκστρατείας τον βρήκε ο θάνατος, ύστερ᾽ από τριάντα έξι συνολικά χρόνια βασιλείας, κι έτσι δεν αξιώθηκε ούτε τους επαναστάτες Αιγυπτίους ούτε τους Αθηναίους να τιμωρήσει. Και μετά το θάνατο του Δαρείου η βασιλεία πέρασε στο γιο του, τον Ξέρξη.
[7.5.1] Λοιπόν ο Ξέρξης αρχικά δεν εκδήλωνε με κανένα τρόπο διάθεση να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας και συγκέντρωνε στρατό εναντίον της Αιγύπτου. Αλλά στην αυλή του βρισκόταν κι ασκούσε πάνω του την πιο μεγάλη από κάθε άλλο Πέρση επιρροή ο Μαρδόνιος, ο γιος του Γωβρύα, ξάδερφος του Ξέρξη και γιος της αδερφής του Δαρείου, που δεν άφηνε ευκαιρία να του κάνει μια τέτοια πρόταση, λέγοντάς του: [7.5.2] «Άρχοντά μου, δε στέκεται οι Αθηναίοι, ύστερ᾽ από τόσα κακά που έκαναν στους Πέρσες, να μη τιμωρηθούν για τις πράξεις τους· βέβαια τώρα ας μπει σε καλό δρόμο η επιχείρηση που έβαλες μπροστά· όταν όμως επιβάλεις την τάξη στην Αίγυπτο, που σήκωσε κεφάλι, οδήγησε το στρατό σου εναντίον της Αθήνας, για να ᾽χουν ν᾽ αναφέρουν τ᾽ όνομά σου οι άνθρωποι με θαυμασμό κι αποκεί και πέρα να το σκέφτεται καλά κάποιος να εκστρατεύσει εναντίον της χώρας σου». [7.5.3] Μ᾽ αυτά λοιπόν τα λόγια τον παρακινούσε να πάρει εκδίκηση, αλλά την πρόταση αυτή τη συμπλήρωνε με τα εξής· πως η Ευρώπη είναι πανέμορφος τόπος, με κάθε λογής ήμερα δέντρα και ασυναγώνιστη σε γονιμότητα, έτσι που μονάχα ο βασιλιάς αξίζει να την έχει κτήμα του.
[7.6.1] Και μιλούσε έτσι, επειδή διψούσε για νέες επιχειρήσεις κι ήθελε να γίνει αντιβασιλέας στην Ελλάδα. Και με τον καιρό τον κατάφερε τον Ξέρξη και τον έπεισε να βάλει σ᾽ ενέργεια αυτή την επιχείρηση. Γιατί βοηθήθηκε στο να πείσει τον Ξέρξη κι από άλλα γεγονότα που ήρθαν και συμμάχησαν μ᾽ αυτόν. [7.6.2] Πρώτα πρώτα έφτασαν αγγελιοφόροι των Αλευάδων από τη Θεσσαλία και καλούσαν το βασιλιά να βαδίσει εναντίον της Ελλάδας· απ᾽ τη μεριά τους, έλεγαν, ολόψυχα θα ταχθούν στο πλευρό του (κι οι Αλευάδες ήταν βασιλιάδες της Θεσσαλίας)· και κατόπιν, οι Πεισιστρατίδες που είχαν ανεβεί στα Σούσα, χρησιμοποιώντας την ίδια γλώσσα με την οποία του μιλούσαν και οι Αλευάδες — μάλιστα σ᾽ αυτά πρόσθεταν κάτι που έκανε την πρότασή τους πιο ελκυστική: [7.6.3] ανέβηκαν στην αυλή του έχοντας μαζί τους τον Ονομάκριτο, Αθηναίο χρησμολόγο που είχε στην κατοχή του τους χρησμούς του Μουσαίου, αφού πρώτα έδωσαν τέλος στην έχθρα που τους χώριζε. Δηλαδή ο Ίππαρχος, ο γιος του Πεισιστράτου, όταν ο Λάσος από την Ερμιόνη συνέλαβε επ᾽ αυτοφώρω τον Ονομάκριτο να νοθεύει τους χρησμούς του Μουσαίου προσθέτοντας πως θ᾽ αφανίζονταν στο βυθό της θάλασσας τα νησιά που βρίσκονται στην περιοχή της Λήμνου, [7.6.4] γι᾽ αυτό το λόγο ο Ίππαρχος τον εξόρισε, ενώ προηγουμένως τον είχε δεξί του χέρι. Τότε λοιπόν ανεβαίνοντας μαζί τους, όποτε βρισκόταν μπροστά στον βασιλιά, κι οι Πεισιστρατίδες τον παρουσίαζαν ως αξιόπιστο υποκείμενο, απάγγελνε τους χρησμούς επιλεκτικά: αν υπήρχε κάτι που μιλούσε για αποτυχία των βαρβάρων, το αποσιωπούσε εντελώς, και διάλεγε να πει τους πιο αίσιους, δηλαδή πως ήταν γραμμένο να γεφυρωθεί ο Ελλήσποντος από Πέρση, και προδιέγραφε την προέλαση των Περσών. [7.6.5] Κι αυτός λοιπόν με τους χρησμούς του βοηθούσε προς αυτή την κατεύθυνση, όπως και οι Πεισιστρατίδες και οι Αλευάδες, που τάσσονταν αναφανδόν στο πλευρό του.
[7.7.1] Κι αφού πείστηκε ο Ξέρξης να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδας, τότε (ήταν ο δεύτερος χρόνος από το θάνατο του Δαρείου) πρώτα εκστρατεύει εναντίον των επαναστατών. Λοιπόν αυτούς τους υπέταξε εντελώς, επέβαλε σ᾽ ολόκληρη την Αίγυπτο ζυγό πολύ βαρύτερο απ᾽ ό,τι ήταν την εποχή του Δαρείου κι ανέθεσε τη διοίκησή της στον Αχαιμένη, αδερφό του και γιο του Δαρείου. Λοιπόν τον Αχαιμένη που ήταν αντιβασιλέας στην Αίγυπτο, αργότερα, μετά από καιρό, τον σκότωσε ο Ινάρως, ο γιος του Ψαμμητίχου απ᾽ τη Λιβύη.
[7.8.1] Κι ο Ξέρξης, ύστερ᾽ από την άλωση της Αιγύπτου, καθώς ήταν να πάρει στα χέρια του την εκστρατεία εναντίον της Αθήνας, οργάνωσε έκτακτη συνέλευση των πρώτων ανάμεσα στους πρώτους Πέρσες, και για να πάρει τις γνώμες τους και για να εκθέσει ο ίδιος μπροστά σ᾽ όλους τα σχέδιά του. Κι όταν συγκεντρώθηκαν, ο Ξέρξης τους μίλησε έτσι: [7.8α.1] «Άνδρες Πέρσες, δεν είμαι εγώ που θα εγκαινιάσω αυτή την τακτική στη χώρα σας, αλλά θα εφαρμόσω την τακτική των προκατόχων μου. Γιατί, όπως ακούω από τους μεγαλύτερους σε ηλικία, ποτέ ώς σήμερα δε μείναμε με τα χέρια σταυρωμένα, από την ώρα που πήραμε αυτή την εξουσία από τους Μήδους, όταν ο Κύρος καθαίρεσε τον Αστυάγη· αλλά κι ο θεός αυτό το δρόμο μάς δείχνει κι εμείς οι ίδιοι επιχειρώντας πολλά πάμε απ᾽ το καλό στο καλύτερο. Λοιπόν, τα έθνη που κατάχτησαν και προσάρτησαν στο κράτος τους ο Κύρος κι ο Καμβύσης κι ο πατέρας μου, ο Δαρείος, ποιός ο λόγος να τ᾽ απαριθμήσει κανείς σ᾽ εσάς που τα ξέρετε καλά; [7.8α.2] Κι όσο για μένα, από την ώρα που παρέλαβα αυτό τον θρόνο, η έγνοια μου ήταν να μη φανώ κατώτερος από τους προκατόχους μου σ᾽ αυτό το αξίωμα κι ούτε να προσθέσω στο περσικό κράτος μικρότερη δύναμη· κι όσο το σκέφτομαι, βρίσκω πως κερδίζουμε και δόξα και χώρα το ίδιο μεγάλη μ᾽ αυτή που έχουμε κι όχι κατώτερη, αντίθετα που δίνει πλουσιότερη σοδειά κάθε λογής — και την ίδια ώρα τιμωρούμε τους εχθρούς και παίρνουμε εκδίκηση. Σας συγκέντρωσα λοιπόν γι᾽ αυτό το λόγο, για να σας κοινολογήσω τα σχέδιά μου. [7.8β.1] Σχεδιάζω να ενώσω με γέφυρα τις ακτές του Ελλήσποντου και να προελάσω με το στρατό μου, διασχίζοντας την Ευρώπη, για να τιμωρήσω τους Αθηναίους για όσα έπραξαν στους Πέρσες και τον πατέρα μου. [7.8β.2] Είδατε λοιπόν εσείς και τον Δαρείο να έχει την πρόθεση να εκστρατεύσει εναντίον αυτού του λαού. Αλλά αυτός έχει πεθάνει και δεν αξιώθηκε να τους τιμωρήσει· λοιπόν, για την τιμή του και για την τιμή όλων των Περσών, εγώ δε θα το βάλω κάτω προτού κυριέψω και παραδώσω στις φλόγες την Αθήνα — αυτούς που πρώτοι ξεκίνησαν να κάνουν κακό σ᾽ εμένα και στον πατέρα μου. [7.8β.3] Δηλαδή, έκαναν αρχή στις Σάρδεις με τον Αρισταγόρα τον Μιλήσιο, δούλο μου, παραδίνοντας στις φλόγες τα ιερά άλση και τους ναούς μας· και συνέχισαν με τα όσα έπραξαν εναντίον μας όταν αποβιβαστήκαμε στη χώρα τους με το στράτευμα που διοικούσαν ο Δάτης και ο Αρταφρένης — νομίζω πως αυτά τα πράγματα είναι γνωστά σε όλους σας. [7.8γ.1] Γι᾽ αυτούς λοιπόν τους λόγους είμαι αποφασισμένος να εκστρατεύσω εναντίον τους, αλλά και οι υπολογισμοί μου μού λένε πως απ᾽ αυτή την επιχείρηση θα έχουμε μεγάλα κέρδη· αν κυριέψουμε αυτούς και τους γειτονικούς τους λαούς, αυτούς που ζουν στη χώρα του Φρύγα Πέλοπα, τότε θα κάνουμε την Περσία να συνορεύει με τον ουρανό του Δία. [7.8γ.2] Γιατί ο ήλιος δε θ᾽ αντικρίζει κανένα κράτος της γης που να συνορεύει με το δικό μας, αφού εγώ μαζί σας, διασχίζοντας την Ευρώπη προς κάθε κατεύθυνση, όλη την οικουμένη θα την κάνω ένα κράτος· [7.8γ.3] γιατί, σύμφωνα με τις πληροφορίες μου, νά πώς έχουν τα πράγματα· αν βγουν απ᾽ τη μέση αυτοί που μνημόνευσα, δε θ᾽ απομείνει καμιά πόλη ούτε κανείς λαός που θα μπορέσει να προβάλει αντίσταση σε μας. Έτσι θα μπουν στο ζυγό της σκλαβιάς κι όσοι μας έφταιξαν κι όσοι δε μας έφταιξαν. [7.8δ.1] Τώρα, εσείς θα μου δείξετε την καλή σας διάθεση απέναντί μου κάνοντας τα εξής: όταν σας ανακοινώσω τη μέρα που πρέπει να παρουσιαστείτε, θα επιθυμούσα όλοι σας πρόθυμα να είστε παρόντες· κι όποιος παρουσιαστεί έχοντας τον καλύτερα εξοπλισμένο στρατό, θα του δώσω τα δώρα που θεωρούνται πως είναι τα πολυτιμότερα στη χώρα μας. [7.8δ.2] Λοιπόν, μ᾽ αυτό τον τρόπο πρέπει να ενεργήσουμε· και, για να μη μείνετε με την εντύπωση πως κάνω του κεφαλιού μου, φέρνω το θέμα σε κοινή συζήτηση, προτρέποντας να εκφράσει τη γνώμη του όποιος από σας το επιθυμεί».
[7.9.1] Μ᾽ αυτά τελείωσε την ομιλία του. Ύστερ᾽ απ᾽ αυτόν μίλησε ο Μαρδόνιος: «Άρχοντά μου, είσαι ο άριστος όχι μονάχα από τους Πέρσες που πέρασαν, αλλά κι απ᾽ αυτούς που θά ᾽ρθουν, εσύ που τα λόγια σου βρίσκονται όσο γίνεται πιο κοντά στην τελειότητα και την αλήθεια — προπάντων που δε θ᾽ αφήσεις να ᾽μαστε μπαίγνιο των Ιώνων που κατοικούν στην Ευρώπη, αυτών των τιποτένιων. [7.9.2] Πράγματι, θα ᾽ταν φοβερό, την ώρα που τους Σάκες και τους Ινδούς και τους Αιθίοπες και τους Ασσυρίους, κι άλλους λαούς πολλούς και μεγάλους, που δεν έπραξαν κανένα κακό στους Πέρσες, τους κυριέψαμε και τους έχουμε σκλάβους, απλώς και μόνο επειδή θέλαμε ν᾽ αυξήσουμε τη δύναμή μας, ν᾽ αφήσουμε ατιμώρητους τους Έλληνες που πρώτοι αυτοί μας έκαναν κακό. [7.9α.1] Να φοβηθούμε τί; το πλήθος του στρατού που θα συγκεντρώσουν; τη μεγάλη οικονομική τους δύναμη; αλλά ξέρουμε πώς πολεμούν, ξέρουμε πόσο ασήμαντη είναι η δύναμή τους· κι από την άλλη κρατάμε στα χέρια μας, δούλους μας, τα παιδιά τους — αυτούς που ζουν στη χώρα μας με τα γνωστά τους ονόματα, Ίωνες και Αιολείς και Δωριείς. [7.9α.2] Έχω μάλιστα κιόλας τις προσωπικές μου εμπειρίες, καθώς έκανα εκστρατεία εναντίον τους ύστερ᾽ από διαταγή του πατέρα σου και προέλασα ώς τη Μακεδονία· και λίγο μου έλειψε να φτάσω ώς την ίδια την Αθήνα, και κανένας τους δε βγήκε να με αντιμετωπίσει. [7.9β.1] Παρόλο που, όπως μαθαίνω, οι Έλληνες συνηθίζουν να ξεσηκώνουν πόλεμο εντελώς απερίσκεπτα, παρασυρμένοι από αφροσύνη και ηλιθιότητα. Δηλαδή, όταν κηρύξουν πόλεμο ο ένας στον άλλο, ψάχνουν και βρίσκουν τον πιο όμορφο και τον πιο ομαλό τόπο και κατεβαίνουν και δίνουν μάχη εκεί, κι έτσι οι νικητές αποσύρονται από τη μάχη με μεγάλες απώλειες, κι όσο για τους νικημένους, ούτε λόγος να γίνεται, γιατί αποδεκατίζονται εντελώς. [7.9β.2] Ενώ έπρεπε, μια και μιλούν την ίδια γλώσσα —τί τους έχουν τέλος πάντων τους κήρυκες και τους αγγελιοφόρους τους;— να δίνουν τέλος στις διαφορές τους με κάθε άλλο τρόπο κι όχι με πόλεμο· και στην περίπτωση που ο πόλεμος ανάμεσά τους φαινόταν αναπόφευκτος, έπρεπε να ψάχνουν και να βρίσκουν τον πιο κατάλληλο για την άμυνα και των δυο μερών τόπο κι εκεί να δοκιμάζουν την τύχη τους. Λοιπόν, όσο κι αν οι Έλληνες ενεργούν μ᾽ αποκοτιά, όταν προέλασα εγώ ώς τη Μακεδονία, δεν έδειξαν διάθεση να δώσουν μάχη. [7.9γ.1] Τώρα λοιπόν, βασιλιά μου, ποιός θα βρεθεί να σου προβάλει αντίσταση κηρύσσοντάς σου πόλεμο, την ώρα που εκστρατεύεις μ᾽ όλο το πλήθος της Ασίας και μ᾽ όλα τα καράβια σου; Κατά τη γνώμη μου, η δύναμη που διαθέτουν οι Έλληνες δεν τους δίνει τόσο θράσος· αν πάλι πέσω έξω στις εκτιμήσεις μου κι εκείνων η σκότιση του νου τούς παρασύρει να δώσουν μάχη με μας, θα μάθουν πως κανένας πάνω στον κόσμο δεν έχει την πολεμική αρετή μας. Λοιπόν, ας δοκιμάσουμε τα πάντα· γιατί τίποτε δεν έρχεται από μόνο του, αλλά στην ανθρώπινη ζωή ο κανόνας είναι όλα να τ᾽ αποχτούμε με προσπάθεια».