Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.136.1-2.139.3)

[2.136.1] Μετὰ δὲ Μυκερῖνον γενέσθαι Αἰγύπτου βασιλέα ἔλεγον οἱ ἱρέες Ἄσυχιν, τὸν τὰ πρὸς ἥλιον ἀνίσχοντα ποιῆσαι τῷ Ἡφαίστῳ προπύλαια, ἐόντα πολλῷ τε κάλλιστα καὶ πολλῷ μέγιστα. ἔχει μὲν γὰρ καὶ τὰ πάντα προπύλαια τύπους τε ἐγγεγλυμμένους καὶ ἄλλην ὄψιν οἰκοδομημάτων μυρίην, ἐκεῖνα δὲ καὶ μακρῷ μάλιστα. [2.136.2] ἐπὶ τούτου βασιλεύοντος ἔλεγον ἀμειξίης ἐούσης πολλῆς χρημάτων γενέσθαι νόμον Αἰγυπτίοισι, ἀποδεικνύντα ἐνέχυρον τοῦ πατρὸς τὸν νέκυν οὕτω λαμβάνειν τὸ χρέος· προστεθῆναι δὲ ἔτι τούτῳ τῷ νόμῳ τόνδε, τὸν διδόντα τὸ χρέος καὶ ἁπάσης κρατέειν τῆς τοῦ λαμβάνοντος θήκης, τῷ δὲ ὑποτιθέντι τοῦτο τὸ ἐνέχυρον τήνδε ἐπεῖναι ζημίην μὴ βουλομένῳ ἀποδοῦναι τὸ χρέος, μήτε αὐτῷ ἐκείνῳ τελευτήσαντι εἶναι ταφῆς κυρῆσαι μήτ᾽ ἐν ἐκείνῳ τῷ πατρωίῳ τάφῳ μήτ᾽ ἐν ἄλλῳ μηδενί, μήτε ἄλλον μηδένα τῶν ἑωυτοῦ ἀπογενόμενον θάψαι. [2.136.3] ὑπερβαλέσθαι δὲ βουλόμενον τοῦτον τὸν βασιλέα τοὺς πρότερον ἑωυτοῦ βασιλέας γενομένους Αἰγύπτου μνημόσυνον πυραμίδα λιπέσθαι ἐκ πλίνθων ποιήσαντα, ἐν τῇ γράμματα ἐν λίθῳ ἐγκεκολαμμένα τάδε λέγοντά ἐστι· [2.136.4] μή με κατονοσθῇς πρὸς τὰς λιθίνας πυραμίδας· προέχω γὰρ αὐτέων τοσοῦτο ὅσον ὁ Ζεὺς τῶν ἄλλων θεῶν. κοντῷ γὰρ ὑποτύπτοντες ἐς λίμνην, ὅ τι πρόσσχοιτο τοῦ πηλοῦ τῷ κοντῷ, τοῦτο συλλέγοντες πλίνθους εἴρυσαν καί με τρόπῳ τοιούτῳ ἐξεποίησαν. τοῦτον μὲν τοσαῦτα ἀποδέξασθαι.
[2.137.1] Μετὰ δὲ τοῦτον βασιλεῦσαι ἄνδρα τυφλὸν ἐξ Ἀνύσιος πόλιος, τῷ οὔνομα Ἄνυσιν εἶναι. ἐπὶ τούτου βασιλεύοντος ἐλάσαι ἐπ᾽ Αἴγυπτον χειρὶ πολλῇ Αἰθίοπάς τε καὶ Σαβακῶν τὸν Αἰθιόπων βασιλέα. [2.137.2] τὸν μὲν δὴ τυφλὸν τοῦτον οἴχεσθαι φεύγοντα ἐς τὰ ἕλεα, τὸν δὲ Αἰθίοπα βασιλεύειν Αἰγύπτου ἐπ᾽ ἔτεα πεντήκοντα, ἐν τοῖσι αὐτὸν τάδε ἀποδέξασθαι· [2.137.3] ὅκως τῶν τις Αἰγυπτίων ἁμάρτοι τι, κτείνειν μὲν αὐτῶν οὐδένα ἐθέλειν, τὸν δὲ κατὰ μέγαθος τοῦ ἀδικήματος ἑκάστῳ δικάζειν, ἐπιτάσσοντα χώματα χοῦν πρὸς τῇ ἑωυτῶν πόλι, ὅθεν ἕκαστος ἦν τῶν ἀδικεόντων. καὶ οὕτω ἔτι αἱ πόλιες ἐγένοντο ὑψηλότεραι. [2.137.4] τὸ μὲν γὰρ πρῶτον ἐχώσθησαν ὑπὸ τῶν τὰς διώρυχας ὀρυξάντων ἐπὶ Σεσώστριος βασιλέος, δεύτερα δὲ ἐπὶ τοῦ Αἰθίοπος, καὶ κάρτα ὑψηλαὶ ἐγένοντο. [2.137.5] ὑψηλέων δὲ καὶ ἑτερέων γενομένων ἐν τῇ Αἰγύπτῳ πολίων, ὡς ἐμοὶ δοκέει, μάλιστα ἡ ἐν Βουβάστι πόλις ἐξεχώσθη, ἐν τῇ καὶ ἱρόν ἐστι Βουβάστιος ἀξιαπηγητότατον· μέζω μὲν γὰρ ἄλλα καὶ πολυδαπανώτερά ἐστι ἱρά, ἡδονὴ δὲ ἰδέσθαι οὐδὲν τούτου μᾶλλον· ἡ δὲ Βούβαστις κατὰ Ἑλλάδα γλῶσσάν ἐστι Ἄρτεμις. [2.138.1] τὸ δ᾽ ἱρὸν αὐτῆς ὧδε ἔχει· πλὴν τῆς ἐσόδου τὸ ἄλλο νῆσός ἐστι· ἐκ γὰρ τοῦ Νείλου διώρυχες ἐσέχουσι οὐ συμμίσγουσαι ἀλλήλῃσι, ἀλλ᾽ ἄχρι τῆς ἐσόδου τοῦ ἱροῦ ἑκατέρη ἐσέχει, ἡ μὲν τῇ περιρρέουσα, ἡ δὲ τῇ, εὖρος ἐοῦσα ἑκατέρη ἑκατὸν ποδῶν, δένδρεσι κατάσκιος. [2.138.2] τὰ δὲ προπύλαια ὕψος μὲν δέκα ὀργυιέων ἐστί, τύποισι δὲ ἑξαπήχεσι ἐσκευάδαται ἀξίοισι λόγου. ἐὸν δ᾽ ἐν μέσῃ τῇ πόλι τὸ ἱρὸν κατορᾶται πάντοθεν περιιόντι· ἅτε γὰρ τῆς πόλιος μὲν ἐκκεχωσμένης ὑψοῦ, τοῦ δ᾽ ἱροῦ οὐ κεκινημένου ὡς ἀρχῆθεν ἐποιήθη, ἔσοπτόν ἐστι. [2.138.3] περιθέει δὲ αὐτὸ αἱμασιὴ ἐγγεγλυμμένη τύποισι· ἔστι δὲ ἔσωθεν ἄλσος δενδρέων μεγίστων πεφυτευμένον περὶ νηὸν μέγαν, ἐν τῷ δὴ τὤγαλμα ἔνι· εὖρος δὲ καὶ μῆκος τοῦ ἱροῦ πάντῃ σταδίου ἐστί. [2.138.4] κατὰ μὲν δὴ τὴν ἔσοδον ἐστρωμένη ἐστὶ ὁδὸς λίθου ἐπὶ σταδίους τρεῖς μάλιστά κῃ, διὰ τῆς ἀγορῆς φέρουσα ἐς τὸ πρὸς ἠῶ, εὖρος δὲ ὡς τεσσέρων πλέθρων· τῇ δὲ καὶ τῇ τῆς ὁδοῦ δένδρεα οὐρανομήκεα πέφυκε· φέρει δ᾽ ἐς Ἑρμέω ἱρόν. τὸ μὲν δὴ ἱρὸν τοῦτο οὕτως ἔχει. [2.139.1] τέλος δὲ τῆς ἀπαλλαγῆς τοῦ Αἰθίοπος ὧδε ἔλεγον γενέσθαι· ὄψιν ἐν τῷ ὕπνῳ τοιήνδε ἰδόντα αὐτὸν οἴχεσθαι φεύγοντα· ἐδόκεέ οἱ ἄνδρα ἐπιστάντα συμβουλεύειν τοὺς ἱρέας τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ συλλέξαντα πάντας μέσους διαταμεῖν· [2.139.2] ἰδόντα δὲ τὴν ὄψιν ταύτην λέγειν αὐτὸν ὡς πρόφασίν οἱ δοκέοι ταύτην τοὺς θεοὺς προδεικνύναι, ἵνα ἀσεβήσας περὶ τὰ ἱρὰ κακόν τι πρὸς θεῶν ἢ πρὸς ἀνθρώπων λάβοι· οὐκ ὦν ποιήσειν ταῦτα, ἀλλὰ γάρ οἱ ἐξεληλυθέναι τὸν χρόνον ὁκόσον κεχρῆσθαι ἄρξαντα Αἰγύπτου ἐκχωρήσειν. [2.139.3] ἐν γὰρ τῇ Αἰθιοπίῃ ἐόντι αὐτῷ τὰ μαντήια τοῖσι χρέωνται Αἰθίοπες ἀνεῖλε ὡς δέοι αὐτὸν Αἰγύπτου βασιλεῦσαι ἔτεα πεντήκοντα. ὡς ὦν ὁ χρόνος οὗτος ἐξήιε καὶ αὐτὸν ἡ ὄψις τοῦ ἐνυπνίου ἐπετάρασσε, ἑκὼν ἀπαλλάσσετο ἐκ τῆς Αἰγύπτου ὁ Σαβακῶς.

[2.136.1] Οι ιερείς λοιπόν μου είπαν ότι μετά τον Μυκερίνο βασιλιάς της Αιγύπτου έγινε ο Άσυχις, αυτός που έφτιαξε τα ανατολικά προπύλαια του ιερού του Ηφαίστου, τα οποία είναι πολύ ομορφότερα και μεγαλύτερα από τα άλλα. Γιατί όλα βέβαια τα προπύλαια έχουν σκαλιστές παραστάσεις και δείχνουν πλήθος αρχιτεκτονικά στολίδια, αλλά τούτα υπερέχουν κατά πολύ. [2.136.2] Όταν ήταν βασιλιάς ο Άσυχις, παρουσιάστηκε μεγάλη πτώση στις χρηματικές συναλλαγές, και γι᾽ αυτό θεσπίστηκε νόμος τα δάνεια να δίνονται με ενέχυρο τον νεκρό του πατέρα του· στον νόμο μάλιστα προστέθηκε και άλλος: ο δανειστής γινόταν κύριος ολόκληρου του τάφου του δανειολήπτη, και όποιος έβαζε αυτό το ενέχυρο και ύστερα αρνιόταν να πληρώσει το χρέος του, είχε να υποστεί τη συνέπεια ότι, αν πέθαινε ο ίδιος, δεν επιτρεπόταν να ταφεί ούτε στον οικογενειακό του τάφο ούτε σε κανέναν άλλο, όπως επίσης δεν μπορούσε να θάψει και κανέναν από τους δικούς του αν πέθαινε. [2.136.3] Και θέλοντας τούτος ο βασιλιάς να ξεπεράσει αυτούς που είχαν γίνει βασιλιάδες της Αιγύπτου πριν από τον ίδιο, άφησε για μνημείο του πυραμίδα καμωμένη από πλίνθες, με πέτρινη επιγραφή επάνω της που λέει τα εξής: [2.136.4] «Μη με υποτιμήσεις μπροστά στις πέτρινες πυραμίδες, γιατί υπερέχω απ᾽ αυτές όσο ο Δίας από τους άλλους θεούς: βουτώντας κοντάρι μέσα στη λίμνη και μαζεύοντας όση λάσπη κολλούσε πάνω στο κοντάρι και κόβοντάς την πλίνθες, μ᾽ αυτόν τον τρόπο μ᾽ έφτιαξαν». Τόσα λοιπόν ήταν τα έργα αυτού του βασιλιά.
[2.137.1] Ύστερα απ᾽ αυτόν έγινε βασιλιάς ένας τυφλός από την πόλη Άνυση, που τ᾽ όνομά του ήταν Άνυσις. Επί της βασιλείας του οι Αιθίοπες και ο βασιλιάς των Αιθιόπων Σαβακώς έκαναν εισβολή στην Αίγυπτο με πολύ στρατό. [2.137.2] Ο τυφλός αυτός το έσκασε και βρήκε καταφύγιο στα έλη, και ο Αιθίοπας βασίλευσε στην Αίγυπτο πενήντα χρόνια, που κατά τη διάρκειά τους έκανε τα εξής έργα: [2.137.3] όποτε κάποιος από τους Αιγυπτίους έκανε κανένα αδίκημα, ο βασιλιάς ουδέποτε θέλησε να θανατώσει κανέναν απ᾽ αυτούς, μόνο τους δίκαζε ανάλογα με το μέγεθος του αδικήματός του τον καθένα και τους πρόσταζε να κουβαλούν χώμα στην πόλη απ᾽ όπου ήταν ο κάθε παραβάτης. Με τον τρόπο αυτόν οι πόλεις έγιναν ακόμη υψηλότερες. [2.137.4] Γιατί στις πόλεις έγιναν για πρώτη φορά επιχωματώσεις από εκείνους που έσκαβαν τις διώρυγες όταν βασιλιάς ήταν ο Σέσωστρις, και ύστερα πάλι την εποχή του Αιθίοπα, και έτσι πήραν μεγάλο ύψος. [2.137.5] Στην Αίγυπτο υψώθηκαν και άλλες πόλεις, καθώς νομίζω, αλλά η πόλη που ξεχώθηκε περισσότερο είναι η Βούβαστις, όπου υπάρχει και ιερό της θεάς Βούβαστης αξιολογότατο· φυσικά υπάρχουν ιερά μεγαλύτερα και πολυτελέστερα απ᾽ αυτό, αλλά κανενός η θέα δεν προξενεί μεγαλύτερη ευχαρίστηση· η Βούβαστις στην ελληνική γλώσσα είναι η Άρτεμις.
[2.138.1] Το ιερό της Βούβαστης λοιπόν είναι ως εξής: εκτός από την είσοδό του το υπόλοιπο είναι νησί· εισχωρούν εκεί δύο διώρυγες που δεν ενώνονται μεταξύ τους αλλά η καθεμιά τους εισχωρεί ώς την είσοδο του ιερού και κυλούν γύρω του η μια από εδώ και η άλλη από εκεί, και έχουν πλάτος η καθεμία εκατό πόδια και έχουν πυκνή σκιά από δέντρα. [2.138.2] Τα προπύλαια έχουν ύψος δέκα οργιές και είναι στολισμένα με ενδιαφέρουσες παραστάσεις με ύψος έξι πήχες. Και καθώς το ιερό βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, το βλέπει κανείς από παντού πηγαίνοντας γύρω γύρω· και τούτο, επειδή η πόλη με τις προσχώσεις υψώθηκε, ενώ το ιερό έμεινε αμετακίνητο όπως φτιάχτηκε από την αρχή και φαίνεται από πάνω. [2.138.3] Γύρω γύρω το κλείνει περίβολος με γλυπτές παραστάσεις· μέσα στον περίβολο υπάρχει άλσος από μεγάλα δέντρα φυτρωμένα γύρω στον μεγάλο ναό, και μέσα σ᾽ αυτόν βρίσκεται το άγαλμα· το πλάτος και το μάκρος του ιερού είναι ένα στάδιο προς όλες τις κατευθύνσεις. [2.138.4] Στην είσοδο φέρνει λιθόστρωτος δρόμος, κάπου τρεις σταδίους μάκρος και τέσσερα πλέθρα πλάτος, που περνάει από την αγορά και πηγαίνει προς τα ανατολικά· από τη μια και από την άλλη μεριά του φυτρώνουν δέντρα ψηλά ώς τα ουράνια, και ο δρόμος φτάνει ώς το ιερό του Ερμή. Έτσι λοιπόν είναι αυτό το ιερό.
[2.139.1] Νά τώρα πώς μου είπαν ότι έγινε τελικά η αποχώρηση του Αιθίοπα· είδε στον ύπνο του ένα όνειρο και γι᾽ αυτό βιάστηκε να φύγει· είδε κάποιον να στέκεται μπροστά του και να τον συμβουλεύει να συνάξει όλους τους Αιγυπτίους ιερείς και να τους κόψει στη μέση· [2.139.2] βλέποντας το όνειρο αυτό ο Αιθίοπας είπε ότι κατά τη γνώμη του οι θεοί τού το παρουσίασαν για πρόφαση, για να διαπράξει ιεροσυλία και να πάθει κάποια συμφορά από τους θεούς ή τους ανθρώπους· αυτός όμως δεν θα έκανε τέτοιο πράγμα, εφόσον είχε πια περάσει ο καιρός όπου ο χρησμός τού είχε πει να κυβερνήσει την Αίγυπτο και ύστερα να φύγει. [2.139.3] Γιατί όταν βρισκόταν στην Αιθιοπία, τα μαντεία που συμβουλεύονται οι Αιθίοπες του είχαν παραγγείλει ότι έπρεπε να βασιλεύσει στην Αίγυπτο πενήντα χρόνια. Δεδομένου λοιπόν ότι το διάστημα αυτό συμπληρωνόταν και ότι το όνειρο που είδε στον ύπνο του τον έκανε άνω–κάτω, ο Σαβακώς έφυγε από την Αίγυπτο με τη θέλησή του.