Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.151.1-2.154.5)

[2.151.1] Τῶν δὲ δυώδεκα βασιλέων δικαιοσύνῃ χρεωμένων, ἀνὰ χρόνον ὡς ἔθυσαν ἐν τῷ ἱρῷ τοῦ Ἡφαίστου, τῇ ὑστάτῃ τῆς ὁρτῆς μελλόντων κατασπείσειν ὁ ἀρχιερεὺς ἐξήνεικέ σφι φιάλας χρυσέας, τῇσί περ ἐώθεσαν σπένδειν, ἁμαρτὼν τοῦ ἀριθμοῦ, ἕνδεκα δυώδεκα ἐοῦσι. [2.151.2] ἐνθαῦτα ὡς οὐκ εἶχε φιάλην ὁ ἔσχατος ἑστεὼς αὐτῶν Ψαμμήτιχος, περιελόμενος τὴν κυνέην ἐοῦσαν χαλκέην ὑπέσχε τε καὶ ἔσπενδε. κυνέας δὲ καὶ οἱ ἄλλοι ἅπαντες ἐφόρεον [τε] βασιλέες καὶ ἐτύγχανον τότε ἔχοντες. [2.151.3] Ψαμμήτιχος μέν νυν οὐδενὶ δολερῷ νόῳ χρεώμενος ὑπέσχε τὴν κυνέην, οἱ δὲ ἐν φρενὶ λαβόντες τό τε ποιηθὲν ἐκ Ψαμμητίχου καὶ τὸ χρηστήριον ὅ τι ἐκέχρητό σφι, τὸν χαλκέῃ σπείσαντα αὐτῶν φιάλῃ τοῦτον βασιλέα ἔσεσθαι μοῦνον Αἰγύπτου, ἀναμνησθέντες τοῦ χρησμοῦ κτεῖναι μὲν οὐκ ἐδικαίωσαν Ψαμμήτιχον, ὡς ἀνεύρισκον βασανίζοντες ἐξ οὐδεμιῆς προνοίης αὐτὸν ποιήσαντα, ἐς δὲ τὰ ἕλεα ἔδοξέ σφι διῶξαι ψιλώσαντας τὰ πλεῖστα τῆς δυνάμιος, ἐκ δὲ τῶν ἑλέων ὁρμώμενον μὴ ἐπιμίσγεσθαι τῇ ἄλλῃ Αἰγύπτῳ. [2.152.1] τὸν δὲ Ψαμμήτιχον τοῦτον πρότερον φεύγοντα τὸν Αἰθίοπα Σαβακῶν, ὅς οἱ τὸν πατέρα Νεκῶν ἀπέκτεινε, τοῦτον φεύγοντα τότε ἐς Συρίην, ὡς ἀπαλλάχθη ἐκ τῆς ὄψιος τοῦ ὀνείρου ὁ Αἰθίοψ, κατήγαγον Αἰγυπτίων οὗτοι οἳ ἐκ νομοῦ τοῦ Σαΐτεώ εἰσι. [2.152.2] μετὰ δὲ βασιλεύοντα τὸ δεύτερον πρὸς τῶν ἕνδεκα βασιλέων καταλαμβάνει μιν διὰ τὴν κυνέην φεύγειν ἐς τὰ ἕλεα. [2.152.3] ἐπιστάμενος ὦν ὡς περιυβρισμένος εἴη πρὸς αὐτῶν, ἐπενόεε τείσασθαι τοὺς διώξαντας. πέμψαντι δέ οἱ ἐς Βουτοῦν πόλιν [ἐς τὸ χρηστήριον τῆς Λητοῦς], ἔνθα δὴ Αἰγυπτίοισί ἐστι μαντήιον ἀψευδέστατον, ἦλθε χρησμὸς ὡς τίσις ἥξει ἀπὸ θαλάσσης χαλκέων ἀνδρῶν ἐπιφανέντων. [2.152.4] καὶ τῷ μὲν δὴ ἀπιστίη μεγάλη ὑπεκέχυτο χαλκέους οἱ ἄνδρας ἥξειν ἐπικούρους· χρόνου δὲ οὐ πολλοῦ διελθόντος ἀναγκαίη κατέλαβε Ἴωνάς τε καὶ Κᾶρας ἄνδρας κατὰ ληίην ἐκπλώσαντας ἀπενειχθῆναι ἐς Αἴγυπτον, ἐκβάντας δὲ ἐς γῆν καὶ ὁπλισθέντας χαλκῷ ἀγγέλλει τῶν τις Αἰγυπτίων ἐς τὰ ἕλεα ἀπικόμενος τῷ Ψαμμητίχῳ, ὡς οὐκ ἰδὼν πρότερον χαλκῷ ἄνδρας ὁπλισθέντας, ὡς χάλκεοι ἄνδρες ἀπιγμένοι ἀπὸ θαλάσσης λεηλατέουσι τὸ πεδίον. [2.152.5] ὁ δὲ μαθὼν τὸ χρηστήριον ἐπιτελεύμενον φίλα τε τοῖσι Ἴωσι καὶ Καρσὶ ποιέεται καί σφεας μεγάλα ὑπισχνεύμενος πείθει μετ᾽ ἑωυτοῦ γενέσθαι· ὡς δὲ ἔπεισε, οὕτω ἅμα τοῖσι [μετ᾽ ἑωυτοῦ] βουλομένοισι Αἰγυπτίοισι καὶ τοῖσι ἐπικούροισι καταιρέει τοὺς βασιλέας. [2.153.1] κρατήσας δὲ Αἰγύπτου πάσης ὁ Ψαμμήτιχος ἐποίησε τῷ Ἡφαίστῳ προπύλαια ἐν Μέμφι τὰ πρὸς νότον ἄνεμον τετραμμένα, αὐλήν τε τῷ Ἄπι, ἐν τῇ τρέφεται ἐπεὰν φανῇ ὁ Ἆπις, οἰκοδόμησε ἐναντίον τῶν προπυλαίων, πᾶσάν τε περίστυλον ἐοῦσαν καὶ τύπων πλέην· ἀντὶ δὲ κιόνων ὑπεστᾶσι κολοσσοὶ δυωδεκαπήχεες τῇ αὐλῇ. ὁ δὲ Ἆπις κατὰ τὴν Ἑλλήνων γλῶσσάν ἐστι Ἔπαφος. [2.154.1] τοῖσι δὲ Ἴωσι καὶ τοῖσι Καρσὶ τοῖσι συγκατεργασαμένοισι αὐτῷ ὁ Ψαμμήτιχος δίδωσι χώρους ἐνοικῆσαι ἀντίους ἀλλήλων, τοῦ Νείλου τὸ μέσον ἔχοντος, τοῖσι οὐνόματα ἐτέθη Στρατόπεδα. τούτους τε δή σφι τοὺς χώρους δίδωσι καὶ τἆλλα τὰ ὑπέσχετο πάντα ἀπέδωκε. [2.154.2] καὶ δὴ καὶ παῖδας παρέβαλε αὐτοῖσι Αἰγυπτίους τὴν Ἑλλάδα γλῶσσαν ἐκδιδάσκεσθαι, ἀπὸ δὲ τούτων ἐκμαθόντων τὴν γλῶσσαν οἱ νῦν ἑρμηνέες ἐν Αἰγύπτῳ γεγόνασι. [2.154.3] οἱ δὲ Ἴωνές τε καὶ οἱ Κᾶρες τούτους τοὺς χώρους οἴκησαν χρόνον ἐπὶ πολλόν· εἰσὶ δὲ οὗτοι οἱ χῶροι πρὸς θαλάσσης ὀλίγον ἔνερθε Βουβάστιος πόλιος ἐπὶ τῷ Πηλουσίῳ καλεομένῳ στόματι τοῦ Νείλου. τούτους μὲν δὴ χρόνῳ ὕστερον βασιλεὺς Ἄμασις ἐξαναστήσας ἐνθεῦτεν κατοίκισε ἐς Μέμφιν, φυλακὴν ἑωυτοῦ ποιεύμενος πρὸς Αἰγυπτίων. [2.154.4] τούτων δὲ οἰκισθέντων ἐν Αἰγύπτῳ οἱ Ἕλληνες οὕτω ἐπιμισγόμενοι τούτοισι τὰ περὶ Αἴγυπτον γινόμενα ἀπὸ Ψαμμητίχου βασιλέος ἀρξάμενοι πάντα καὶ τὰ ὕστερον ἐπιστάμεθα ἀτρεκέως· πρῶτοι γὰρ οὗτοι ἐν Αἰγύπτῳ ἀλλόγλωσσοι κατοικίσθησαν. [2.154.5] ἐξ ὧν δὲ ἐξανέστησαν χώρων ἐν τούτοισι δὴ οἵ τε ὁλκοὶ τῶν νεῶν καὶ τὰ ἐρείπια τῶν οἰκημάτων τὸ μέχρι ἐμεῦ ἦσαν. Ψαμμήτιχος μέν νυν οὕτως ἔσχε Αἴγυπτον.

[2.151.1] Φέρνονταν ωστόσο με δικαιοσύνη οι δώδεκα βασιλιάδες, όταν ήρθε ο καιρός να κάνουν θυσίες στο ιερό του Ηφαίστου, και την τελευταία ημέρα της εορτής ήταν να κάνουν σπονδές και ο αρχιερέας τούς έφερε τα χρυσά τάσια, μ᾽ αυτά που συνήθιζαν να κάνουν τις σπονδές, αλλά έκανε λάθος στο μέτρημα, και στους δώδεκα που ήταν αυτοί, έφερε έντεκα τάσια. [2.151.2] Τελευταίος στη σειρά στεκόταν ο Ψαμμήτιχος· δεν είχε τάσι, έβγαλε τότε την περικεφαλαία του, που ήταν χάλκινη, την άπλωσε και έκανε τη σπονδή. Περικεφαλαίες είχαν και όλοι οι άλλοι βασιλιάδες και έτυχε εκείνη τη στιγμή να τις φορούν. [2.151.3] Ο Ψαμμήτιχος βέβαια άπλωσε την περικεφαλαία του χωρίς να έχει πονηρό σκοπό στον νου του· οι άλλοι ωστόσο έφεραν στη σκέψη τους αυτό που είχε κάνει ο Ψαμμήτιχος και μαζί τον χρησμό που τους είχε δοθεί, ότι δηλαδή όποιος από αυτούς κάνει σπονδή με χάλκινο τάσι θα γίνει μόνος βασιλιάς της Αιγύπτου, θυμήθηκαν λοιπόν τον χρησμό και βέβαια τον Ψαμμήτιχο δεν τον καταδίκασαν σε θάνατο, αφού ανακρίνοντάς τον δεν βρήκαν να έκανε από πρόθεση ό,τι έκανε, αλλά αποφάσισαν να τον διώξουν στα έλη απογυμνώνοντάς τον από το μεγαλύτερο μέρος της εξουσίας του, και να μη βγαίνει έξω από τα έλη και να μην έχει πάρε–δώσε με την υπόλοιπη Αίγυπτο.
[2.152.1] Στο παρελθόν ο Ψαμμήτιχος αυτός, για να γλιτώσει από τον Αιθίοπα Σαβακώ, που του είχε σκοτώσει τον πατέρα Νεκώ, είχε καταφύγει στη Συρία, και όταν ο Αιθίοπας αποχώρησε λόγω του ονείρου που είδε, οι Αιγύπτιοι όσοι είναι από τον Σαΐτη νομό, τον έφεραν πίσω, τον Ψαμμήτιχο. [2.152.2] Ύστερα, ενώ ήταν βασιλιάς για δεύτερη φορά, του έτυχε να τον διώξουν οι έντεκα βασιλιάδες στα έλη λόγω της περικεφαλαίας. [2.152.3] Και ο Ψαμμήτιχος, θεωρώντας ότι οι βασιλιάδες τού είχαν φερθεί προσβλητικά, συλλογιζόταν πώς να εκδικηθεί αυτούς που τον είχαν διώξει. Έστειλε λοιπόν και ρώτησε στην πόλη Βουτού, στο μαντείο της Λητώς, το πιο αλάνθαστο μαντείο για τους Αιγυπτίους, και του ήρθε χρησμός ότι η τιμωρία θα φτάσει από τη θάλασσα, όταν θα εμφανιστούν οι χάλκινοι άνθρωποι. [2.152.4] Αυτόν ωστόσο τον έτρωγε κρυφά μεγάλη δυσπιστία, ότι θα έρχονταν να τον βοηθήσουν χάλκινοι άνθρωποι. Κι όμως, δεν πέρασε πολύς καιρός, όταν μερικοί Ίωνες και Κάρες, που είχαν σαλπάρει για πλιάτσικο, ξέπεσαν από ανάγκη στην Αίγυπτο, όπου βγήκαν στη στεριά, και όπως φορούσαν χάλκινες πανοπλίες, ένας Αιγύπτιος που δεν είχε ξαναδεί ανθρώπους με χάλκινες πανοπλίες, πήγε στον Ψαμμήτιχο στα έλη και του ανάγγειλε ότι από τη θάλασσα είχαν φτάσει κάτι χάλκινοι άνθρωποι και λεηλατούσαν την πεδιάδα. [2.152.5] Τότε αυτός, καταλαβαίνοντας ότι ο χρησμός βγαίνει αληθινός, φέρνεται πολύ φιλικά στους Ίωνες και στους Κάρες, και δίνοντάς τους μεγάλες υποσχέσεις, τους πείθει να πάνε με το μέρος του. Και μόλις τους έπεισε, αμέσως, μαζί με τους Αιγυπτίους όσοι θέλησαν να τον ακολουθήσουν και με τους συμμάχους του αυτούς, ανατρέπει τους βασιλιάδες.
[2.153.1] Όταν έγινε κύριος όλης της Αιγύπτου, ο Ψαμμήτιχος κατασκεύασε στον Ήφαιστο προπύλαια στη Μέμφιδα, αυτά που βλέπουν προς τον νότο, και για τον Άπη, για να τρέφεται όποτε εμφανιστεί, κατασκεύασε απέναντι στα προπύλαια αυλή με περιστύλιο γύρω γύρω και γεμάτη παραστάσεις· αντί για κολόνες μάλιστα, την οροφή τη στηρίζουν κολοσσοί δώδεκα πήχες ψηλοί. Όσο για τον Άπη στην ελληνική γλώσσα είναι Έπαφος.
[2.154.1] Στους Ίωνες ωστόσο και στους Κάρες που συνεργάστηκαν μαζί του, έδωσε ο Ψαμμήτιχος τόπους να κατοικήσουν, αντικριστούς, έχοντας τον Νείλο ανάμεσά τους, και στους χώρους αυτούς δόθηκε το όνομα Στρατόπεδα. Τους έδωσε μάλιστα αυτούς τους τόπους όπως τους έδωσε και όλα τα άλλα όσα τους είχε υποσχεθεί. [2.154.2] Ακόμη, έβαλε δίπλα τους παιδιά από την Αίγυπτο για να μάθουν την ελληνική γλώσσα, και από τα παιδιά εκείνα που έμαθαν τη γλώσσα, προέρχονται οι σημερινοί διερμηνείς στην Αίγυπτο. [2.154.3] Οι Ίωνες λοιπόν και οι Κάρες κατοίκησαν σ᾽ αυτούς τους τόπους πολύν καιρό· και βρίσκονται αυτοί οι τόποι κοντά στη θάλασσα, λίγο πιο κάτω από την πόλη Βούβαστη, πάνω στο λεγόμενο Πηλούσιο στόμιο του Νείλου. Πολύν καιρό μετά ο βασιλιάς Άμασις τους ξεσήκωσε από εκεί αυτούς τους ανθρώπους και τους έβαλε να κατοικήσουν στη Μέμφιδα κάνοντάς τους σωματοφύλακές του αντί για τους Αιγυπτίους. [2.154.4] Αφότου εγκαταστάθηκαν αυτοί στην Αίγυπτο και από την επαφή μας μαζί τους γνωρίζουμε οι Έλληνες με ακρίβεια όλα όσα έγιναν στην Αίγυπτο από τη βασιλεία του Ψαμμήτιχου και ύστερα· γιατί αυτοί ήταν οι πρώτοι αλλόγλωσσοι άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν στην Αίγυπτο. [2.154.5] Στους τόπους πάντως απ᾽ όπου ξεσηκώθηκαν, υπήρχαν και επί των ημερών μου ακόμη τα σκαριά των πλοίων τους και τα ερείπια των σπιτιών τους. Έτσι λοιπόν ο Ψαμμήτιχος έκανε δική του την Αίγυπτο.