[2.20.1] Μερικοί Έλληνες ωστόσο, θέλοντας να γίνουν διάσημοι για τη σοφία τους, διατύπωσαν τρεις απόψεις γι᾽ αυτόν τον ποταμό· από τις απόψεις αυτές, τις δύο δεν τις κρίνω άξιες να αναφερθούν, θέλω ωστόσο να πω μόνο τί λένε· [2.20.2] η πρώτη λοιπόν από αυτές λέει ότι η αιτία που φουσκώνει ο Νείλος είναι οι ετήσιοι άνεμοι, που τον εμποδίζουν να κυλήσει προς τη θάλασσα. Πολλές φορές ωστόσο ετήσιοι άνεμοι δεν φύσηξαν, και ο Νείλος έκανε τα ίδια. [2.20.3] Εξάλλου, αν η αιτία ήταν οι ετήσιοι άνεμοι, θα έπρεπε και οι άλλοι ποταμοί, όσοι κυλούν αντίθετα με τους ετήσιους ανέμους, να παθαίνουν τα ίδια με τον Νείλο, και μάλιστα ακόμη περισσότερο, αφού είναι μικρότεροι και έχουν πιο αδύναμα ρεύματα. Και υπάρχουν πολλοί ποταμοί στη Συρία, πολλοί και στη Λιβύη, αλλά τέτοια πράγματα όπως ο Νείλος δεν τα παθαίνουν.
[2.21.1] Αλλά η δεύτερη άποψη είναι ακόμη πιο αδαής απ᾽ αυτήν που ανέφερα, μόνο που είναι πιο εντυπωσιακή στο άκουσμά της: λέει ότι ο Νείλος κάνει αυτά τα καμώματα επειδή έρχεται από τον Ωκεανό, και ο Ωκεανός κυλάει γύρω γύρω σε όλη τη γη.
[2.22.1] Η τρίτη άποψη όμως, αν και είναι η ευλογοφανέστερη, είναι μολοντούτο η πλέον αναληθής· γιατί ούτε αυτή λέει τίποτε, αφού υποστηρίζει ότι ο Νείλος προέρχεται από το χιόνι που λιώνει· αυτός όμως έρχεται από τη Λιβύη, περνάει μέσα από την Αιθιοπία και βγαίνει στην Αίγυπτο. [2.22.2] Πώς λοιπόν προέρχεται από το χιόνι αφού από τόπους θερμούς κατεβαίνει σε τόπους που είναι γενικά πιο ψυχροί; Για τον άνθρωπο που είναι σε θέση να σκέπτεται σωστά γι᾽ αυτά τα πράγματα, δεν είναι λογικό να προέρχεται ο Νείλος από το χιόνι, και την πρώτη απόδειξη και τη μεγαλύτερη την προσφέρουν οι άνεμοι που φυσούν απ᾽ αυτές τις περιοχές και που είναι θερμοί· [2.22.3] ύστερα, σ᾽ αυτήν την περιοχή δεν πέφτει ούτε βροχή ούτε παγωνιά, ενώ αν πέσει χιόνι, πρέπει οπωσδήποτε να βρέξει μέσα σε πέντε ημέρες: άρα, αν χιόνιζε σ᾽ αυτά τα μέρη, θα έβρεχε κιόλας· τρίτον, οι άνθρωποι είναι μαύροι από την κάψα. [2.22.4] Έπειτα, τα περδικογέρακα και τα χελιδόνια μένουν εκεί όλον τον χρόνο, και οι γερανοί, για να γλιτώσουν από τον χειμώνα που κάνει στη χώρα της Σκυθίας, πηγαίνουν να ξεχειμάσουν σ᾽ αυτούς τους τόπους. Αν λοιπόν χιόνιζε έστω και ελάχιστα σ᾽ αυτή τη χώρα όπου κυλάει και απ᾽ όπου αρχίζει να κυλάει ο Νείλος, τίποτε από όλα αυτά δεν θα συνέβαινε, και τούτο αποδεικνύεται αναγκαστικά.
[2.23.1] Όσο γι᾽ αυτόν που μίλησε για τον Ωκεανό, έχει αναγάγει την υπόθεση στο άγνωστο, και άρα δεν μπορεί να ελεγχθεί· γιατί εγώ δεν γνωρίζω να υπάρχει κανένας ποταμός Ωκεανός, παρά μου φαίνεται ότι ο Όμηρος είτε κάποιος παλιότερος ποιητής επινόησε το όνομα και το έμπασε στην ποίηση.
[2.24.1] Αν όμως πρέπει, αφού κατέκρινα τις προτεινόμενε απόψεις, να υιοθετήσω κι εγώ μια άποψη για τα σκοτεινά αυτά ζητήματα, θα πω για ποιόν λόγο νομίζω ότι ο Νείλος φουσκώνει το καλοκαίρι· τη χειμερινή περίοδο οι καταιγίδες απωθούν τον ήλιο από τη συνηθισμένη διαδρομή του και αυτός έρχεται στα επάνω μέρη της Λιβύης: [2.24.2] με λίγα λόγια, αυτό είναι όλο και δεν χρειάζονται περισσότερα· επειδή είναι εύλογο, η χώρα που τη σιμώνει περισσότερο τούτος ο Θεός και που βρίσκεται από πάνω της, να έχει τη μεγαλύτερη δίψα για νερό και οι κοίτες των ποταμών της να ξεραίνονται.
[2.25.1] Για να το πω όμως με περισσότερα λόγια, νά πώς γίνονται τα πράγματα· ο ήλιος, καθώς περνάει από τα επάνω μέρη της Λιβύης, κάνει το εξής: καθώς σ᾽ αυτά τα μέρη η ατμόσφαιρα είναι όλον τον χρόνο καθαρή, ο τόπος ζεστός και χωρίς ψυχρούς ανέμους, περνώντας ο ήλιος κάνει ό,τι κάνει πάντοτε το καλοκαίρι καθώς διασχίζει τη μέση του ουρανού· [2.25.2] τραβάει δηλαδή προς τον εαυτό του το νερό, και τραβώντας το τό σπρώχνει προς τα επάνω μέρη, όπου το παραλαβαίνουν οι άνεμοι και το σκορπίζουν και το εξατμίζουν· και είναι εύλογο ότι οι άνεμοι που φυσούν απ᾽ αυτη την περιοχή, ο νοτιάς και ο λίβας, είναι απ᾽ όλους τους ανέμους αυτοί που φέρνουν την περισσότερη βροχή. [2.25.3] Νομίζω ωστόσο ότι ο ήλιος δεν αποδιώχνει κάθε χρόνο όλο το νερό του Νείλου, αλλά κρατάει λίγο για τον εαυτό του. Και όταν ο χειμώνας γλυκάνει, ο ήλιος ξαναγυρίζει στη μέση του ουρανού, και από εκεί και πέρα τραβάει πια νερό με τον ίδιο τρόπο απ᾽ όλα τα ποτάμια. [2.25.4] Ώς εκείνη την εποχή όμως, οι ποταμοί αυτοί, καθώς ανακατώνεται με το δικό τους πολύ βρόχινο νερό, αφού βρέχει στον τόπο και σχηματίζονται χαράδρες, κυλούν άφθονοι· αλλά το καλοκαίρι όπου στερούνται πια τις βροχές και τους τραβάει ο ήλιος, γίνονται αδύναμοι. [2.25.5] Ο Νείλος όμως, που δεν δέχεται βροχές και που τον τραβάει ο ήλιος, είναι εύλογα ο μόνος ποταμός που αυτή την εποχή του χρόνου κυλάει σε στάθμη χαμηλότερη απ᾽ ό,τι το καλοκαίρι· γιατί το καλοκαίρι μαζί με όλα τ᾽ άλλα νερά τραβιέται και αυτός, ενώ τον χειμώνα είναι ο μόνος που πάσχει. Μ᾽ αυτόν τον τρόπο νομίζω εγώ ότι τα προκαλεί όλα αυτά ο ήλιος.
[2.26.1] Κατά τη γνώμη μου μάλιστα ο ίδιος είναι και ο αίτιος που ο αέρας είναι ξερός σ᾽ αυτά τα μέρη, γιατί τον κατακαίει στο πέρασμά του· γι᾽ αυτό στα επάνω μέρη της Λιβύης είναι πάντα καλοκαίρι. [2.26.2] Αν όμως άλλαζε η θέση των εποχών, και στο σημείο του ουρανού όπου στέκουν τώρα ο βοριάς και ο χειμώνας, σ᾽ αυτή τη θέση αν βρισκόταν ο νοτιάς και το καλοκαίρι, και όπου είναι σήμερα ο νοτιάς αν πήγαινε ο βοριάς, αν γίνονταν αυτά, ο ήλιος, καθώς ο χειμώνας και ο βοριάς θα τον έδιωχναν από τη μέση του ουρανού, θα πήγαινε στα επάνω μέρη της Ευρώπης, όπως πηγαίνει τώρα στη Λιβύη, και καθώς θα περνούσε πάνω από όλη την Ευρώπη, θα έκανε, νομίζω, στον Ίστρο τα όσα σκαρώνει τώρα στον Νείλο.
[2.27.1] Όσο για τον άνεμο, ότι δηλαδή δεν φυσάει, έχω τούτη τη γνώμη, ότι δεν είναι φυσικό από πολύ θερμές περιοχές να φυσάει τίποτε, γιατί ο άνεμος φυσάει συνήθως από ψυχρούς τόπους.