Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.96.1-2.106.5)

[2.96.1] Τὰ δὲ δὴ πλοῖά σφι τοῖσι φορτηγέουσι ἐστὶ ἐκ τῆς ἀκάνθης ποιεύμενα, τῆς ἡ μορφὴ μέν ἐστι ὁμοιοτάτη τῷ Κυρηναίῳ λωτῷ, τὸ δὲ δάκρυον κόμμι ἐστί· ἐκ ταύτης ὦν τῆς ἀκάνθης κοψάμενοι ξύλα ὅσον τε διπήχεα πλινθηδὸν συντιθεῖσι, ναυπηγεόμενοι τρόπον τοιόνδε· [2.96.2] περὶ γόμφους πυκνοὺς καὶ μακροὺς περιείρουσι τὰ διπήχεα ξύλα· ἐπεὰν δὲ τῷ τρόπῳ τούτῳ ναυπηγήσωνται, ζυγὰ ἐπιπολῆς τείνουσι αὐτῶν. νομεῦσι δὲ οὐδὲν χρέωνται· ἔσωθεν δὲ τὰς ἁρμονίας ἐν ὦν ἐπάκτωσαν τῇ βύβλῳ. [2.96.3] πηδάλιον δὲ ἓν ποιεῦνται, καὶ τοῦτο διὰ τῆς τρόπιος διαβύνεται· ἱστῷ δὲ ἀκανθίνῳ χρέωνται, ἱστίοισι δὲ βυβλίνοισι. ταῦτα τὰ πλοῖα ἀνὰ μὲν τὸν ποταμὸν οὐ δύναται πλέειν, ἢν μὴ λαμπρὸς ἄνεμος ἐπέχῃ, ἐκ γῆς δὲ παρέλκεται, κατὰ ῥόον δὲ κομίζεται ὧδε· [2.96.4] ἔστι ἐκ μυρίκης πεποιημένη θύρη, κατερραμμένη ῥιπὶ καλάμων, καὶ λίθος τετρημένος διτάλαντος μάλιστά κῃ σταθμόν. τούτων τὴν μὲν θύρην δεδεμένην κάλῳ ἔμπροσθε τοῦ πλοίου ἀπίει ἐπιφέρεσθαι, τὸν δὲ λίθον ἄλλῳ κάλῳ ὄπισθε. [2.96.5] ἡ μὲν δὴ θύρη τοῦ ῥόου ἐμπίπτοντος χωρέει ταχέως καὶ ἕλκει τὴν βᾶριν (τοῦτο γὰρ δὴ οὔνομά ἐστι τοῖσι πλοίοισι τούτοισι), ὁ δὲ λίθος ὄπισθε ἐπελκόμενος καὶ ἐὼν ἐν βυσσῷ κατιθύνει τὸν πλόον. ἔστι δέ σφι τὰ πλοῖα ταῦτα πλήθεϊ πολλὰ καὶ ἄγει ἔνια πολλὰς χιλιάδας ταλάντων.
[2.97.1] Ἐπεὰν δὲ ἐπέλθῃ ὁ Νεῖλος τὴν χώρην, αἱ πόλιες μοῦναι φαίνονται ὑπερέχουσαι, μάλιστά κῃ ἐμφερέες τῇσι ἐν τῷ Αἰγαίῳ πόντῳ νήσοισι. τὰ μὲν γὰρ ἄλλα τῆς Αἰγύπτου πέλαγος γίνεται, αἱ δὲ πόλιες μοῦναι ὑπερέχουσι. πορθμεύονται ὦν, ἐπεὰν τοῦτο γένηται, οὐκέτι κατὰ τὰ ῥέεθρα τοῦ ποταμοῦ ἀλλὰ διὰ μέσου τοῦ πεδίου. [2.97.2] ἐς μέν γε Μέμφιν ἐκ Ναυκράτιος ἀναπλέοντι παρ᾽ αὐτὰς τὰς πυραμίδας γίνεται ὁ πλόος· ἔστι δὲ οὐκ οὗτος, ἀλλὰ παρὰ τὸ ὀξὺ τοῦ Δέλτα καὶ παρὰ Κερκάσωρον πόλιν· ἐς δὲ Ναύκρατιν ἀπὸ θαλάσσης καὶ Κανώβου διὰ πεδίου πλέων ἥξεις κατ᾽ Ἄνθυλλάν τε πόλιν καὶ τὴν Ἀρχάνδρου καλευμένην. [2.98.1] τουτέων δὲ ἡ μὲν Ἄνθυλλα ἐοῦσα λογίμη πόλις ἐς ὑποδήματα ἐξαίρετος δίδοται τοῦ αἰεὶ βασιλεύοντος Αἰγύπτου τῇ γυναικί. τοῦτο δὲ γίνεται ἐξ ὅσου ὑπὸ Πέρσῃσί ἐστι Αἴγυπτος. [2.98.2] ἡ δὲ ἑτέρη πόλις δοκέει μοι τὸ οὔνομα ἔχειν ἀπὸ τοῦ Δαναοῦ γαμβροῦ, Ἀρχάνδρου τοῦ Φθίου τοῦ Ἀχαιοῦ· καλέεται γὰρ δὴ Ἀρχάνδρου πόλις. εἴη δ᾽ ἂν καὶ ἄλλος τις Ἄρχανδρος, οὐ μέντοι γε Αἰγύπτιον τὸ οὔνομα.
[2.99.1] Μέχρι μὲν τούτου ὄψις τε ἐμὴ καὶ γνώμη καὶ ἱστορίη ταῦτα λέγουσά ἐστι, τὸ δὲ ἀπὸ τοῦδε Αἰγυπτίους ἔρχομαι λόγους ἐρέων κατὰ τὰ ἤκουον· προσέσται δέ τι αὐτοῖσι καὶ τῆς ἐμῆς ὄψιος. [2.99.2] Μῖνα τὸν πρῶτον βασιλεύσαντα Αἰγύπτου οἱ ἱρέες ἔλεγον τοῦτο μὲν ἀπογεφυρῶσαι [καὶ] τὴν Μέμφιν. τὸν γὰρ ποταμὸν πάντα ῥέειν παρὰ τὸ ὄρος τὸ ψάμμινον πρὸς Λιβύης, τὸν δὲ Μῖνα ἄνωθεν, ὅσον τε ἑκατὸν σταδίους ἀπὸ Μέμφιος, τὸν πρὸς μεσαμβρίης, ἀγκῶνα προσχώσαντα τὸ μὲν ἀρχαῖον ῥέεθρον ἀποξηρῆναι, τὸν δὲ ποταμὸν ὀχετεῦσαι τὸ μέσον τῶν ὀρέων ῥέειν. [2.99.3] ἔτι δὲ καὶ νῦν ὑπὸ Περσέων ὁ ἀγκὼν οὗτος τοῦ Νείλου, ὡς ἀπεργμένος ῥέῃ, ἐν φυλακῇσι μεγάλῃσι ἔχεται, φρασσόμενος ἀνὰ πᾶν ἔτος· εἰ γὰρ ἐθελήσει ῥήξας ὑπερβῆναι ὁ ποταμὸς ταύτῃ, κίνδυνος πάσῃ Μέμφι κατακλυσθῆναί ἐστι. [2.99.4] ὡς δὲ τῷ Μῖνι τούτῳ τῷ πρώτῳ γενομένῳ βασιλέϊ χέρσον γεγονέναι τὸ ἀπεργμένον, τοῦτο μὲν ἐν αὐτῷ πόλιν κτίσαι ταύτην ἥτις νῦν Μέμφις καλέεται (ἔστι γὰρ καὶ ἡ Μέμφις ἐν τῷ στεινῷ τῆς Αἰγύπτου), ἔξωθεν δὲ αὐτῆς περιορύξαι λίμνην ἐκ τοῦ ποταμοῦ πρὸς βορέην τε καὶ πρὸς ἑσπέρην (τὸ γὰρ πρὸς τὴν ἠῶ αὐτὸς ὁ Νεῖλος ἀπέργει), τοῦτο δὲ τοῦ Ἡφαίστου τὸ ἱρὸν ἱδρύσασθαι ἐν αὐτῇ, ἐὸν μέγα τε καὶ ἀξιαπηγητότατον. [2.100.1] μετὰ δὲ τοῦτον κατέλεγον οἱ ἱρέες ἐκ βύβλου ἄλλων βασιλέων τριηκοσίων τε καὶ τριήκοντα οὐνόματα. ἐν τοσαύτῃσι δὲ γενεῇσι ἀνθρώπων ὀκτωκαίδεκα μὲν Αἰθίοπες ἦσαν, μία δὲ γυνὴ ἐπιχωρίη, οἱ δὲ ἄλλοι ἄνδρες Αἰγύπτιοι. [2.100.2] τῇ δὲ γυναικὶ οὔνομα ἦν, ἥτις ἐβασίλευσε, τό περ τῇ Βαβυλωνίῃ, Νίτωκρις. τὴν ἔλεγον τιμωρέουσαν ἀδελφεῷ, τὸν Αἰγύπτιοι βασιλεύοντά σφεων ἀπέκτειναν, ἀποκτείναντες δὲ οὕτω ἐκείνῃ ἀπέδοσαν τὴν βασιληίην, τούτῳ τιμωρέουσαν πολλοὺς Αἰγυπτίων δόλῳ διαφθεῖραι. [2.100.3] ποιησαμένην γάρ μιν οἴκημα περίμηκες ὑπόγαιον καινοῦν τῷ λόγῳ, νόῳ δὲ ἄλλα μηχανᾶσθαι· καλέσασαν [δέ] μιν Αἰγυπτίων τοὺς μάλιστα μεταιτίους τοῦ φόνου ᾔδεε, πολλοὺς ἱστιᾶν, δαινυμένοισι δὲ ἐπεῖναι τὸν ποταμὸν δι᾽ αὐλῶνος κρυπτοῦ μεγάλου. [2.100.4] ταύτης μὲν πέρι τοσαῦτα ἔλεγον, πλὴν ὅτι αὐτήν μιν, ὡς τοῦτο ἐξέργαστο, ῥίψαι ἐς οἴκημα σποδοῦ πλέον, ὅκως ἀτιμώρητος γένηται. [2.101.1] τῶν δὲ ἄλλων βασιλέων οὐ γὰρ ἔλεγον οὐδεμίαν ἔργων ἀπόδεξιν, κατ᾽ οὐδὲν εἶναι λαμπρότητος, πλὴν ἑνὸς τοῦ ἐσχάτου αὐτῶν Μοίριος. [2.101.2] τοῦτον δὲ ἀποδέξασθαι μνημόσυνα τοῦ Ἡφαίστου τὰ πρὸς βορέην ἄνεμον τετραμμένα προπύλαια, λίμνην τε ὀρύξαι, τῆς ἡ περίοδος ὅσων ἐστὶ σταδίων ὕστερον δηλώσω, πυραμίδας τε ἐν αὐτῇ οἰκοδομῆσαι, τῶν τοῦ μεγάθεος πέρι ὁμοῦ αὐτῇ τῇ λίμνῃ ἐπιμνήσομαι. τοῦτον μὲν τοσαῦτα ἀποδέξασθαι, τῶν δὲ ἄλλων οὐδένα οὐδέν. [2.102.1] παραμειψάμενος ὦν τούτους τοῦ ἐπὶ τούτοισι γενομένου βασιλέος, τῷ οὔνομα ἦν Σέσωστρις, τούτου μνήμην ποιήσομαι. [2.102.2] τὸν ἔλεγον οἱ ἱρέες πρῶτον μὲν πλοίοισι μακροῖσι ὁρμηθέντα ἐκ τοῦ Ἀραβίου κόλπου τοὺς παρὰ τὴν Ἐρυθρὴν θάλασσαν κατοικημένους καταστρέφεσθαι, ἐς ὃ πλέοντά μιν πρόσω ἀπικέσθαι ἐς θάλασσαν οὐκέτι πλωτὴν ὑπὸ βραχέων. [2.102.3] ἐνθεῦτεν δὲ ὡς ὀπίσω ἀπίκετο ἐς Αἴγυπτον, κατὰ τῶν ἱρέων τὴν φάτιν στρατιὴν πολλὴν [τῶν] λαβὼν ἤλαυνε διὰ τῆς ἠπείρου, πᾶν ἔθνος τὸ ἐμποδὼν καταστρεφόμενος. [2.102.4] ὁτέοισι μέν νυν αὐτῶν ἀλκίμοισι ἐνετύγχανε καὶ δεινῶς γλιγχομένοισι [περὶ] τῆς ἐλευθερίης, τούτοισι μὲν στήλας ἐνίστη ἐς τὰς χώρας διὰ γραμμάτων λεγούσας τό τε ἑωυτοῦ οὔνομα καὶ τῆς πάτρης καὶ ὡς δυνάμι τῇ ἑωυτοῦ κατεστρέψατό σφεας· [2.102.5] ὅτεων δὲ ἀμαχητὶ καὶ εὐπετέως παρέλαβε τὰς πόλιας, τούτοισι δὲ ἐνέγραφε ἐν τῇσι στήλῃσι κατὰ ταὐτὰ καὶ τοῖσι ἀνδρηίοισι τῶν ἐθνέων γενομένοισι καὶ δὴ καὶ αἰδοῖα γυναικὸς προσενέγραφε, δῆλα βουλόμενος ποιέειν ὡς εἴησαν ἀνάλκιδες. [2.103.1] ταῦτα δὲ ποιέων διεξήιε τὴν ἤπειρον, ἐς ὃ ἐκ τῆς Ἀσίης ἐς τὴν Εὐρώπην διαβὰς τούς τε Σκύθας κατεστρέψατο καὶ τοὺς Θρήικας. ἐς τούτους δέ μοι δοκέει καὶ προσώτατα ἀπικέσθαι ὁ Αἰγύπτιος στρατός· ἐν μὲν γὰρ τῇ τούτων χώρῃ φαίνονται σταθεῖσαι [αἱ] στῆλαι, τὸ δὲ προσωτέρω τούτων οὐκέτι. [2.103.2] ἐνθεῦτεν δὲ ἐπιστρέψας ὀπίσω ἤιε, καὶ ἐπείτε ἐγίνετο ἐπὶ Φάσι ποταμῷ, οὐκ ἔχω τὸ ἐνθεῦτεν ἀτρεκέως εἰπεῖν εἴτε αὐτὸς ὁ βασιλεὺς Σέσωστρις ἀποδασάμενος τῆς ἑωυτοῦ στρατιῆς μόριον ὅσον δὴ αὐτοῦ κατέλιπε τῆς χώρης οἰκήτορας, εἴτε τῶν τινες στρατιωτέων τῇ πλάνῃ αὐτοὶ ἀχθεσθέντες περὶ Φᾶσιν ποταμὸν κατέμειναν. [2.104.1] φαίνονται μὲν γὰρ ἐόντες οἱ Κόλχοι Αἰγύπτιοι· νοήσας δὲ πρότερον αὐτὸς ἢ ἀκούσας ἄλλων λέγω. ὡς δέ μοι ἐν φροντίδι ἐγένετο, εἰρόμην ἀμφοτέρους, καὶ μᾶλλον οἱ Κόλχοι ἐμεμνέατο τῶν Αἰγυπτίων ἢ οἱ Αἰγύπτιοι τῶν Κόλχων. [2.104.2] νομίζειν δ᾽ ἔφασαν Αἰγύπτιοι τῆς Σεσώστριος στρατιῆς εἶναι τοὺς Κόλχους· αὐτὸς δὲ εἴκασα τῇδε καὶ ὅτι μελάγχροές εἰσι καὶ οὐλότριχες (καὶ τοῦτο μὲν ἐς οὐδὲν ἀνήκει· εἰσὶ γὰρ καὶ ἕτεροι τοιοῦτοι), ἀλλὰ τοισίδε καὶ μᾶλλον ὅτι μοῦνοι πάντων ἀνθρώπων Κόλχοι καὶ Αἰγύπτιοι καὶ Αἰθίοπες περιτάμνονται ἀπ᾽ ἀρχῆς τὰ αἰδοῖα. [2.104.3] Φοίνικες δὲ καὶ Σύριοι οἱ ἐν τῇ Παλαιστίνῃ καὶ αὐτοὶ ὁμολογέουσι παρ᾽ Αἰγυπτίων μεμαθηκέναι, Σύριοι δὲ οἱ περὶ Θερμώδοντα ποταμὸν καὶ Παρθένιον καὶ Μάκρωνες οἱ τούτοισι ἀστυγείτονες ἐόντες ἀπὸ Κόλχων φασὶ νεωστὶ μεμαθηκέναι· οὗτοι γάρ εἰσι οἱ περιταμνόμενοι ἀνθρώπων μοῦνοι, καὶ οὗτοι Αἰγυπτίοισι φαίνονται ποιεῦντες κατὰ ταὐτά. [2.104.4] αὐτῶν δὲ Αἰγυπτίων καὶ Αἰθιόπων οὐκ ἔχω εἰπεῖν ὁκότεροι παρὰ τῶν ἑτέρων ἐξέμαθον· ἀρχαῖον γὰρ δή τι φαίνεται ἐόν. ὡς δὲ ἐπιμισγόμενοι Αἰγύπτῳ ἐξέμαθον, μέγα μοι καὶ τόδε τεκμήριον γίνεται· Φοινίκων ὁκόσοι τῇ Ἑλλάδι ἐπιμίσγονται, οὐκέτι Αἰγυπτίους μιμέονται [κατὰ τὰ αἰδοῖα], ἀλλὰ τῶν ἐπιγινομένων οὐ περιτάμνουσι τὰ αἰδοῖα. [2.105.1] φέρε νυν καὶ ἄλλο εἴπω περὶ τῶν Κόλχων, ὡς Αἰγυπτίοισι προσφερέες εἰσί. λίνον μοῦνοι οὗτοί τε καὶ Αἰγύπτιοι ἐργάζονται κατὰ ταὐτά, καὶ ἡ ζόη πᾶσα καὶ ἡ γλῶσσα ἐμφερής ἐστι ἀλλήλοισι. λίνον δὲ τὸ μὲν Κολχικὸν ὑπὸ Ἑλλήνων Σαρδονικὸν κέκληται, τὸ μέντοι ἀπ᾽ Αἰγύπτου ἀπικνεύμενον καλέεται Αἰγύπτιον. [2.106.1] τὰς δὲ στήλας τὰς ἵστα κατὰ τὰς χώρας ὁ Αἰγύπτου βασιλεὺς Σέσωστρις, αἱ μὲν πλεῦνες οὐκέτι φαίνονται περιεοῦσαι, ἐν δὲ τῇ Παλαιστίνῃ Συρίῃ αὐτὸς ὥρων ἐούσας καὶ τὰ γράμματα τὰ εἰρημένα ἐνεόντα καὶ γυναικὸς αἰδοῖα. [2.106.2] εἰσὶ δὲ καὶ περὶ Ἰωνίην δύο τύποι ἐν πέτρῃσι ἐγκεκολαμμένοι τούτου τοῦ ἀνδρός, τῇ τε ἐκ τῆς Ἐφεσίης ἐς Φώκαιαν ἔρχονται καὶ τῇ ἐκ Σαρδίων ἐς Σμύρνην. [2.106.3] ἑκατέρωθι δὲ ἀνὴρ ἐγγέγλυπται μέγαθος πέμπτης σπιθαμῆς, τῇ μὲν δεξιῇ χειρὶ ἔχων αἰχμήν, τῇ δὲ ἀριστερῇ τόξα, καὶ τὴν ἄλλην σκευὴν ὡσαύτως· καὶ γὰρ Αἰγυπτίην καὶ Αἰθιοπίδα ἔχει. [2.106.4] ἐκ δὲ τοῦ ὤμου ἐς τὸν ἕτερον ὦμον διὰ τῶν στηθέων γράμματα ἱρὰ αἰγύπτια διήκει ἐγκεκολαμμένα, λέγοντα τάδε· ἐγὼ τήνδε τὴν χώρην ὤμοισι τοῖσι ἐμοῖσι ἐκτησάμην. ὅστις δὲ καὶ ὁκόθεν ἐστί, ἐνθαῦτα μὲν οὐ δηλοῖ, ἑτέρωθι δὲ δεδήλωκε. [2.106.5] τὰ δὴ καὶ μετεξέτεροι τῶν θεησαμένων Μέμνονος εἰκόνα εἰκάζουσί μιν εἶναι, πολλὸν τῆς ἀληθείης ἀπολελειμμένοι.

[2.96.1] Τα φορτηγά πλοία των Αιγυπτίων είναι καμωμένα από ακακία, η οποία στη μορφή μοιάζει πολύ με τον κυρηναϊκό λωτό και το δάκρυ της είναι κόμμι· απ᾽ αυτή την ακακία λοιπόν κόβουν ξύλα ίσαμε δυο πήχες και τα ταιριάζουν όπως τις πλίθες και κατασκευάζουν το πλοίο ως εξής: [2.96.2] τα δίπηχα ξύλα τα στερεώνουν σε πυκνούς και μακριούς πασσάλους, και αφού κατασκευάσουν έτσι το πλοίο, στρώνουν από πάνω ξύλα τραβέρσο. Κυρτά ξύλα δεν χρησιμοποιούν καθόλου· τους αρμούς τούς καλαφατίζουν από μέσα με πάπυρο. [2.96.3] Πηδάλιο φτιάχνουν ένα, που περνάει μέσα από την καρίνα. Χρησιμοποιούν κατάρτι από ακακία, πανιά από πάπυρο. Τα πλοία αυτά δεν μπορούν να αναπλέουν τον ποταμό παρά μόνο αν φυσάει συνέχεια δυνατός άνεμος, αλλά τα τραβούν από την ξηρά· όσο για το κατέβασμα γίνεται ως εξής: [2.96.4] υπάρχει μια σχεδία καμωμένη από αρμυρίκι, δεμένη με ένα πλέγμα από καλάμια, υπάρχει και μια τρυπημένη πέτρα βάρους δύο ταλάντων περίπου. Τη σχεδία, δεμένη με παλαμάρι, την αφήνουν να επιπλέει μπροστά από το πλοίο, και την πέτρα, με άλλο παλαμάρι, την αφήνουν από πίσω. [2.96.5] Η σχεδία λοιπόν, καθώς το ρεύμα πέφτει απάνω της, προχωρεί με ταχύτητα και σέρνει το πλοίο (βάριδες είναι το όνομα τούτων των πλοίων), ενώ η πέτρα, καθώς σέρνεται από πίσω και βρίσκεται στον βυθό, κρατάει ίσια τη ρότα. Τέτοια πλοία στην Αίγυπτο υπάρχουν πάμπολλα και μερικά από αυτά σηκώνουν φορτία πολλών χιλιάδων ταλάντων.
[2.97.1] Όταν λοιπόν ο Νείλος πλημμυρίσει τον τόπο, μόνο οι πόλεις φαίνονται να ξεχωρίζουν, και μοιάζουν έτσι πολύ με τα νησιά της θάλασσας του Αιγαίου. Όλη η άλλη Αίγυπτος γίνεται πέλαγος, και μόνο οι πόλεις ξεχωρίζουν. Και όταν γίνει αυτό, οι άνθρωποι αρμενίζουν πια όχι σύμφωνα με τα ρεύματα του ποταμού, αλλά μέσα σε όλη την πεδιάδα. [2.97.2] Έτσι, όποιος ανεβαίνει από τη Ναύκρατη στη Μέμφιδα, πλέει δίπλα στις ίδιες τις πυραμίδες· και όμως, το κανονικό δρομολόγιο δεν είναι αυτό, αλλά περνάει από τη μύτη του Δέλτα και από την πόλη Κερκάσωρο· και πλέοντας από τη θάλασσα και την Κάνωβο προς τη Ναύκρατη μέσα από την πεδιάδα, φτάνεις στην πόλη Άνθυλλα και στη λεγόμενη πόλη του Αρχάνδρου.
[2.98.1] Απ᾽ αυτές τις πόλεις η Άνθυλλα, που είναι αξιόλογη, παραχωρείται στη σύζυγο εκείνου που βασιλεύει κάθε φορά στην Αίγυπτο ειδικά για τα υποδήματά της. Αυτό ωστόσο γίνεται αφότου η Αίγυπτος είναι κάτω από τους Πέρσες. [2.98.2] Όσο για την άλλη πόλη, νομίζω ότι έχει πάρει το όνομά της από το γαμπρό του Δαναού, τον Άρχανδρο, τον γιο του Φθίου, γιο του Αχαιού· γιατί έτσι ονομάζεται, πόλη του Αρχάνδρου. Μπορεί ωστόσο να υπήρξε και κανένας άλλος Άρχανδρος, πάντως το όνομα δεν είναι αιγυπτιακό.
[2.99.1] Όσα είπα ώς εδώ, είτε τα είδα μόνος μου, είτε τα έκρινα έτσι, είτε προέρχονται από την έρευνά μου· από εδώ και πέρα όμως πρόκειται να αναφέρω τα αιγυπτιακά χρονικά, όπως τα άκουσα· θα προσθέσω βέβαια σ᾽ αυτά και μερικά που τα είδα ο ίδιος. [2.99.2] Οι ιερείς λοιπόν μου είπαν ότι ο Μιν, ο πρώτος που βασίλευε στην Αίγυπτο, αυτός απομόνωσε και τη Μέμφιδα. Γιατί ο ποταμός ολόκληρος κυλούσε άλλοτε δίπλα στο αμμοβούνι, προς τη μεριά της Λιβύης, αλλά ο Μιν έφτιαξε με προσχώσεις την καμπή του προς τα νότια ίσαμε εκατό σταδίους πάνω από τη Μέμφιδα, και έτσι αποξήρανε την παλιά του κοίτη και παροχέτευσε τον ποταμό ώστε να κυλάει ανάμεσα στα βουνά. [2.99.3] Ακόμη και σήμερα μάλιστα, την καμπή αυτή του Νείλου, καθώς κυλάει ανάμεσα στις προσχώσεις, οι Πέρσες την προσέχουν πολύ και κάθε χρόνο ενισχύουν τα φράγματα· γιατί αν ο ποταμός θελήσει να σπάσει εκεί το φράγμα του και να ξεχειλίσει, υπάρχει κίνδυνος να πλημμυρίσει όλη τη Μέμφιδα. [2.99.4] Όταν λοιπόν αυτός ο Μιν, ο πρώτος που έγινε βασιλιάς, ξεχώρισε τον τόπο εκείνο και τον έκανε στεριά, πρώτα έχτισε εκεί αυτή την πόλη που σήμερα λέγεται Μέμφις (γιατί και η Μέμφις βρίσκεται στο στενό σημείο της Αιγύπτου), ύστερα, έξω από την πόλη, άνοιξε μια λίμνη από τον ποταμό, προς τα βόρεια και τα δυτικά (γιατί από τα ανατολικά κλείνει τον τόπο ο ίδιος ο Νείλος), και τέλος οικοδόμησε σ᾽ αυτήν το ιερό του Ηφαίστου που είναι μεγάλο και αξίζει να αναφερθεί ιδιαίτερα.
[2.100.1] Ύστερα απ᾽ αυτόν οι ιερείς διάβασαν από τους παπύρους τους τα ονόματα τριακοσίων τριάντα βασιλέων. Από όλες αυτές τις γενιές τους ανθρώπους, οι δεκαοκτώ ήταν Αιθίοπες, μια ήταν γυναίκα, ντόπια, και οι υπόλοιποι Αιγύπτιοι, άνδρες. [2.100.2] Το όνομα της γυναίκας που βασίλευσε, ήταν Νίτωκρις, όπως και της Βαβυλωνίας. Μου είπαν γι᾽ αυτήν ότι, για να εκδικηθεί τον αδελφό της, που οι Αιγύπτιοι, ενώ ήταν βασιλιάς τους, τον σκότωσαν και αφού τον σκότωσαν, έδωσαν τη βασιλεία σ᾽ αυτήν, για να τον εκδικηθεί λοιπόν σκότωσε με δόλο πολλούς Αιγυπτίους: [2.100.3] κατασκεύασε ένα μεγάλο υπόγειο οικοδόμημα, και δήθεν για να το εγκαινιάσει, έχοντας όμως άλλα στον νου της, κάλεσε τους Αιγυπτίους που ήξερε ότι ήταν οι κυριότεροι αίτιοι για τον φόνο, πολλούς, για να τους κάνει το τραπέζι, και ενώ εκείνοι έτρωγαν, αμόλησε καταπάνω τους τον ποταμό από έναν μεγάλο μυστικό αγωγό. [2.100.4] Αυτά λοιπόν μου είπαν για λόγου της, και επιπλέον ότι μόλις το έκανε αυτό, ρίχτηκε σε μια κάμαρα γεμάτη στάχτη για να γλιτώσει την τιμωρία.
[2.101.1] Για τους άλλους βασιλιάδες όμως δεν είχαν να μου αναφέρουν κανένα έργο, κανένα λαμπρό επίτευγμα, παρεκτός για έναν, τον τελευταίο από αυτούς, που ήταν ο Μοίρις. [2.101.2] Τούτος άφησε για να τον θυμούνται τα προπύλαια του Ηφαίστου που είναι στραμμένα προς τον βορινό άνεμο, και άνοιξε μια λίμνη, που για την περίμετρό της θα μιλήσω αργότερα, πόσους σταδίους ήταν, και μέσα σ᾽ αυτήν έχτισε πυραμίδες που το μέγεθός τους θα το αναφέρω όταν θα κάνω λόγο και για την ίδια τη λίμνη. Τόσα λοιπόν άφησε τούτος, ενώ από τους άλλους κανένας δεν άφησε τίποτε.
[2.102.1] Θα τους προσπεράσω λοιπόν αυτούς και θα μνημονεύσω εκείνον που έγινε βασιλιάς κατόπιν τους και που το όνομά του ήταν Σέσωστρις. [2.102.2] Οι ιερείς μού είπαν γι᾽ αυτόν ότι πρώτος ξεκίνησε με πλοία μακρουλά από τον αραβικό κόλπο και υπέταξε όσους κατοικούσαν κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα, ώσπου, καθώς αρμένιζε ίσα, έφθασε σε μια θάλασσα που δεν ήταν πλέον πλωτή γιατί ήταν ρηχή. [2.102.3] Από εκεί λοιπόν γύρισε στην Αίγυπτο, και κατά τα λεγόμενα των ιερέων σύναξε μεγάλη στρατιά και προχώρησε στη στεριά όπου υπέταξε όσα έθνη βρήκε στο δρόμο του. [2.102.4] Και όσους απ᾽ αυτούς συναντούσε και ήταν γενναίοι και πάλευαν σκληρά για την ελευθερία τους, προς τιμήν τους έστηνε στους τόπους τους στήλες με επιγραφές που έλεγαν το όνομα το δικό του και της πατρίδας του και πώς αυτός με τη δύναμή του τους είχε υποτάξει· [2.102.5] όσες πόλεις όμως τις έπαιρνε εύκολα και χωρίς μάχη, έγραφε και εκεί στις στήλες τα ίδια όπως και των εθνών που είχαν αναδειχθεί γενναία, μόνο που τώρα απεικόνιζε επιπλέον γυναικεία γεννητικά όργανα, θέλοντας να δείξει ότι τούτοι ήταν άνανδροι.
[2.103.1] Με τέτοιες πράξεις ο Σέσωστρις διέσχισε την ξηρά ώσπου πέρασε από την Ασία στην Ευρώπη και υπέταξε τους Σκύθες και τους Θράκες. Και θαρρώ ότι ο δικός τους τόπος ήταν ο μακρινότερος όπου έφθασε ο αιγυπτιακός στρατός· γιατί στον τόπο τους μπορεί κανείς να δει στημένες στήλες, ενώ πέρα απ᾽ αυτόν δεν υπάρχουν πια. [2.103.2] Από εκεί ο Σέσωστρις γύρισε πίσω, και όταν έφτασε στον ποταμό Φάση, δεν είμαι σε θέση να πω με σιγουριά τί έγινε από εκεί και πέρα, αν δηλαδή ο ίδιος ο βασιλιάς ξεχώρισε ένα μέρος από τη στρατιά του, όσο κι αν ήταν, και άφησε τους στρατιώτες εκεί, να κατοικήσουν σ᾽ αυτή τη χώρα, ή αν μερικοί από τους στρατιώτες του, αγανακτισμένοι από την περιπλάνηση, έμειναν μόνοι τους γύρω στον ποταμό Φάση.
[2.104.1] Πάντως οι Κόλχοι φαίνονται ότι είναι Αιγύπτιοι· και αυτό που λέω, πρώτα το κατάλαβα μόνος μου και ύστερα το άκουσα από άλλους. Ωστόσο, όταν μου ήρθε αυτή η σκέψη, ρώτησα και τούτους και εκείνους, και οι Κόλχοι είχαν ζωηρότερη την ανάμνηση των Αιγυπτίων, παρ᾽ όσο οι Αιγύπτιοι των Κόλχων· [2.104.2] πάντως οι Αιγύπτιοι μου είπαν ότι θεωρούν ότι οι Κόλχοι κατάγονται από τη στρατιά του Σέσωστρη· το συμπέρασμα βέβαια αυτό το έβγαλα και μόνος μου, επειδή οι Κόλχοι έχουν μαύρο δέρμα και σγουρά μαλλιά (αν και αυτό δεν σημαίνει τίποτε, γιατί και άλλοι άνθρωποι είναι έτσι), κυρίως όμως επειδή απ᾽ όλους τους ανθρώπους μόνο οι Κόλχοι, οι Αιγύπτιοι και οι Αιθίοπες κάνουν ανέκαθεν περιτομή στα γεννητικά τους όργανα. [2.104.3] Όσο για τους Φοίνικες και τους Σύριους της Παλαιστίνης, ομολογούν και αυτοί ότι το έθιμο το έχουν πάρει από τους Αιγυπτίους, ενώ οι Σύριοι που κατοικούν γύρω στον ποταμό Θερμώδοντα και στον Παρθένιο, καθώς και οι Μάκρωνες, που είναι γείτονές τους, λένε ότι το έχουν μάθει τελευταία, από τους Κόλχους· αυτοί λοιπόν είναι οι μόνοι από τους ανθρώπους που κάνουν περιτομή, και είναι φανερό ότι την κάνουν όπως οι Αιγύπτιοι. [2.104.4] Όσο για τους ίδιους τους Αιγυπτίους και τους Αιθίοπες, δεν ξέρω να πω ποιοί την έμαθαν από ποιούς, γιατί η συνήθεια φαίνεται να είναι παλαιή. Ότι όμως οι άλλοι έμαθαν την περιτομή από τη συνάφειά τους με τους Αιγυπτίους, σπουδαία απόδειξη μου φαίνεται και τούτη: από τους Φοίνικες όσοι έχουν συνάφεια με την Ελλάδα, δεν μιμούνται πια τους Αιγυπτίους ως προς τα γεννητικά όργανα, και στους απογόνους τους δεν κάνουν περιτομή στα γεννητικά τους όργανα.
[2.105.1] Τώρα μάλιστα θα πω κάτι άλλο για τους Κόλχους, πώς μοιάζουν με τους Αιγύπτιους: μόνο αυτοί και οι Αιγύπτιοι δουλεύουν το λινάρι με τον ίδιο τρόπο, ενώ και η ζωή τους όλη και η γλώσσα τους είναι παρεμφερείς. Το λινό λοιπόν το κολχικό οι Έλληνες το λένε σαρδονικό, ενώ εκείνο που έρχεται από την Αίγυπτο το λένε αιγυπτιακό.
[2.106.1] Όσο για τις στήλες που έστηνε στους διάφορους τόπους ο βασιλιάς της Αιγύπτου Σέσωστρις, οι περισσότερες δεν φαίνεται να σώζονται πλέον, αλλά στην Παλαιστίνη της Συρίας τις είδα και ο ίδιος ότι υπήρχαν, με τις επιγραφές που είπα απάνω τους και με τα γυναικεία γεννητικά όργανα. [2.106.2] Του ανθρώπου αυτού υπάρχουν και στην Ιωνία δυο απεικονίσεις σκαλισμένες στην πέτρα, η μια στον δρόμο από την Έφεσο στη Φώκαια, η άλλη στον δρόμο από τις Σάρδεις στη Σμύρνη. [2.106.3] Και στις δύο ο ανάγλυφος άνδρας έχει ύψος τεσσερισήμισι πήχες, στο δεξί του χέρι κρατάει δόρυ, στο αριστερό τόξο, ενώ ανάλογη είναι και η υπόλοιπη εμφάνισή του: είναι δηλαδή και αιγυπτιακή και αιθιοπική· [2.106.4] και από τον ένα ώμο του ώς τον άλλο, πάνω στο στήθος τους, είναι σκαλισμένα ιερά αιγυπτιακά γράμματα που λένε τα εξής: «Εγώ με τους ώμους μου κατέκτησα τούτη τη χώρα». Ποιός είναι όμως και από πού, εδώ δεν το φανερώνει, αλλά το έχει φανερώσει αλλού. [2.106.5] Μερικοί μάλιστα που την έχουν δει, εικάζουν ότι η απεικόνιση είναι του Μέμνονα, αλλά αυτοί απέχουν πολύ από την αλήθεια.