• 1)
  • α) Ανάκτορο, βασιλική κατοικία:
    • (Πτωχολ. α 514)·
    • κάθου στο παλάτι σου σαν ρήγας οπού είσαι (Ιστ. Βλαχ. 1886)·
  • β) (περιληπτ. στον πληθ.):
    • εις τα παλάτια πήγασιν του άρχοντος του τόπου (Απολλών. 776)·
    • εκφρ. Μέγα Παλάτιον = το ανάκτορο της Κωνσταντινούπολης:
      • (Byz. Kleinchron. Á 58³)·
    • Παλαιά Παλάτια = εγκαταλειμμένα ανάκτορα που χρησιμοποιούνται ως φυλακές:
      • (Χρον. Μορ. P 5418).
• 2) (Κατ’ επέκταση) πολυτελές, επιβλητικό οίκημα, έπαυλη:
  • κάμε της σα γεννηθεί παλάτι, μέσα σ’ αυτόνο βάλε την (Διγ. O 55).
• 3) (Συνεκδ.)
  • α) οι άνθρωποι, το προσωπικό του παλατιού:
    • (Νεκρ. βασιλ. 50)·
    • του παλατιού ήτο (ενν. ο Πεζόστρατος) θαρρετός, ξεχωριστός παρ’ άλλο (Ερωτόκρ. Ά 75)·
  • β) βασιλική αυλή:
    • ντροπή του βασιλέως και αισχύνη εις το παλάτι (Πτωχολ. Α 219)·
    • (προκ. για κοσμική εξουσία):
      • Ουδέ παλάτια δύνονται ουδ’ εκκλησιές μπορούσι, … τον καημόν τόν έχω ν’απαντούσι (Φαλιέρ., Ιστ. 637)·
  • γ) οι υποθέσεις του παλατιού:
    • ο βασιλεύς …, πέμπει και τον λογοθέτην, άρχοντα του παλατίου του (Πτωχολ. Ρ 98).
• 4) (Μεταφ.)
  • α) (προκ. για εκκλησία) κυρίως ναός:
    • (Προσκυν. Εθν. Βιβλ. 2043 261)·
  • β) (προκ. για τη βασιλεία των ουρανών):
    • Τους εκλεκτούς … άγγελοι ν’ αναβάσουν 'ς παλάτιον το ουράνιον (Ρίμ. θαν. 140)·
  • γ) (προκ. για την Παναγία ως κατοικία του Χριστού):
    • (Ύμν. Παναγ. 4)·
  • δ) (σε μεταφ. προκ. για τάφο):
    • Στον Άδη στεφανώνομαι, μάρτυρας να 'ναι ο Χάρος … κι η μαύρη γης παλάτι (Ερωτόκρ. Έ 857)·
  • ε) (προκ. για το ανθρώπινο σώμα):
    • σε μπαίνω στο παλάτι μου, σε τούτο το κορμάκιν το αχαμνόν (Γεωργίου ρήτορος, Στ. α 109).

[μτγν. ουσ. παλάτιον. Ο τ. παλάτι στο Βλάχ. και σήμ. Ο τ. παλάτιν τον 7. αι. (TLG) και σήμ. ιδιωμ.]