Combined Search
| 393 items total [1 - 10] | << First < Previous Next > Last >> |
[Λεξικό Κριαρά]
- εξά η· εξιά· ’ξα· ’ξιά.
-
- 1)
- α) Εξουσία, δύναμη:
- μην πάρουσι τσι χώρες σου και την εξά σου χάσεις (Ερωτόκρ. Ε´ 173)·
- με την ρηγατικήν εξά, που ’τρεμε το παλάτι (Ερωτόκρ. Δ´ 1312)·
- β) φρ. έχω στην εξιά μου = διαθέτω:
- (Κατζ. Β´ 194).
- α) Εξουσία, δύναμη:
- 2)
- α) Αυτοκυριαρχία:
- εμπήκες σ’ έτοια παιδωμή κι ήχασες την εξά σου; (Ερωτόκρ. Α´ 910)·
- β) φρ. δεν είμαι άξιος τσ’ εξάς μου = δεν εξουσιάζω, δεν ορίζω τον εαυτό μου:
- (Ερωτόκρ. Γ´ 515).
- α) Αυτοκυριαρχία:
- 3)
- α) Εξουσία· δικαίωμα:
- μ’ όλο που ’χεις την εξά να πάρεις τη ζωή μου (Ερωτόκρ. Γ´ 89)·
- β) πληρεξουσιότητα, εντολή:
- εσένα δίδω την εξά το πράμα να τελειώσεις (Πανώρ. Ε´ 269· Φορτουν. Ιντ. α´ 156).
- α) Εξουσία· δικαίωμα:
[<ουσ. εξουσία. Η λ. και σήμ. κρητ. (Πιτυκ.)]
- 1)
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- εξα- [eksa] & εξά- [eksá], όταν κατά τη σύνθεση ο τόνος ανεβαίνει στο α' συνθετικό : το απόλυτο αριθμητικό έξι ως α' συνθετικό σε σύνθετα ονόματα· δηλώνει ότι: α. το προσδιοριζόμενο έχει έξι από τα στοιχεία που εκφράζει το β' συνθετικό: εξάγωνος, εξάσφαιρος, εξάστηλος, εξάτομος, εξάχορδος, εξάγωνο, ~σέλιδος. β. το προσδιοριζόμενο διαρκεί επί έξι συνεχείς χρονικές μονάδες (που εκφράζονται από το β' συνθετικό): ~ήμερος, εξάωρο· εξάχρονος, για πρόσωπο με ηλικία έξι χρόνων. γ. γίνεται, είναι ή επαναλαμβάνεται έξι φορές αυτό που εκφράζει το β' συνθετικό: ~πλάσιος, ~πλασιάζω.
[λόγ. < αρχ. ἑξα- θ. του αριθμτ. ἕξ (κατά το αρχ. ἑπτα-) ως α' συνθ.: αρχ. ἑξά-γωνος, ελνστ. ἑξά-βιβλος]
[Λεξικό Κριαρά]
- εξαγανακτώ.
-
- Αγανακτώ, οργίζομαι για κ.:
- (Σαχλ., Αφήγ. 21).
[μτγν. εξαγανακτέω]
- Αγανακτώ, οργίζομαι για κ.:
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- εξαγγελία η [eksangelía] Ο25 : η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του εξαγγέλλω: ~ κινήτρων για την ανάκαμψη της οικονομίας. Kυβερνητικές εξαγγελίες. Έμεινε σε επίπεδο εξαγγελιών, για υπόσχεση, διακήρυξη κτλ. που δεν πραγματοποιήθηκε.
[λόγ. < αρχ. ἐξαγγελία `μυστική πληροφορία στον εχθρό΄ με αλλ. της σημ. κατά το εξαγγέλλω]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- εξαγγέλλω [eksangélo] -ομαι Ρ πρτ. εξάγγελλα και εξήγγελλα, αόρ. εξήγγειλα και εξάγγειλα, απαρέμφ. εξαγγείλλει, παθ. αόρ. εξαγγέλθηκα, απαρέμφ. εξαγγελθεί, μππ. εξαγγελμένος : ανακοινώνω, συνήθ. επίσημα, αυτό που πρόκειται να κάνω: Ο πρωθυπουργός θα εξαγγείλει από το βήμα της βουλής το πρόγραμμα της νέας κυβέρνησης. Ούτε υπόσχομαι ούτε ~ τίποτα.
[λόγ. < αρχ. ἐξαγγέλλω]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- εξάγγελος ο [eksángelos] Ο19 : το πρόσωπο του αρχαίου ελληνικού θεάτρου που αναγγέλλει στην ορχήστρα ό,τι έχει συμβεί πίσω από τη σκηνή.
[λόγ. < ελνστ. ἐξάγγελος, αρχ. σημ.: `καταδότης΄]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- εξαγγελτικός -ή -ό [eksangeltikós] Ε1 : α.που εξαγγέλλει, που ανακοινώνει κτ.: Διακήρυξη εξαγγελτικού χαρακτήρα. β. (μουσ.) Εξαγγελτικό μοτίβο, μελωδικό, αρμονικό ή ρυθμικό θέμα που με τις επανεμφανίσεις του κατά τη διάρκεια ενός μουσικού έργου επαναφέρει στη μνήμη την ιδέα, την κατάσταση ή το πρόσωπο με τα οποία συνδέθηκε κατά την πρώτη του εμφάνιση.
[λόγ.: α: αρχ. ἐξαγγελτικός `που δίνει πληροφορίες, κουτσομπόλης΄· β: σημδ. γερμ. Leitmotiv]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- εξαγιάζω [eksajiázo] -ομαι Ρ2.1 : κάνω κπ. ή κτ. άγιο, ιερό: H θρησκεία εξαγιάζει την ψυχή του ανθρώπου.
[λόγ. εξ- άγι(ος) -άζω απόδ. γαλλ. sanctifier (διαφ. το ελνστ. ἐξαγιάζω `εξακριβώνω΄ < λατ. exagium)]
[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]
- εξαγιασμός ο [eksajiazmós] Ο17 : η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του εξαγιάζω.
[λόγ. εξαγιασ- (εξαγιάζω) -μός]
[Λεξικό Κριαρά]
- εξάγιον το· αξάγι· ’ξάγι.
-
- 1)
- α) Μέτρο βάρους για πράγματα αξίας, λ.χ. αρωματικές ουσίες και φαρμακευτικά υλικά, ίσο περίπου με 4,5 γρ. (Schilbach 1970: 183, Πετρόπουλος, ΕΛΑ 7, 1952, 71):
- γαρόφαλα μισό ’ξάγι (Σταφ., Ιατροσ. 13350)·
- κόστον εξάγιον α´ κόκκους ς´ (Ιερακοσ. 38626)·
- β) προκ. για το σίκλο, μονάδα βάρους των Εβραίων:
- ήτον το μάλαμα … εικοσιεννιά καντάρια και εφτακόσια τράντα ’ξάγια (Πεντ. Έξ. XXXVIII 24)·
- είκοσι ξυλόκουκκα το ’ξάγι (Πεντ. Αρ. III 47)·
- γ) εβραϊκό ασημένιο νόμισμα:
- ασήμι τράντα ’ξάγια να δώσει (Πεντ. Έξ. ΧΧΙ 32).
- α) Μέτρο βάρους για πράγματα αξίας, λ.χ. αρωματικές ουσίες και φαρμακευτικά υλικά, ίσο περίπου με 4,5 γρ. (Schilbach 1970: 183, Πετρόπουλος, ΕΛΑ 7, 1952, 71):
- 2) Μέτρο χωρητικότητας και βάρους για στερεούς καρπούς, ιδ. δημητριακά:
- έξι αξάγια κουκκιά (Κατά ζουράρη 60).
[παλαιότ. ουσ. εξάγιον <λατ. exagium (4. αι., L‑S· βλ. και Soph., Meursius, LBG). Τ. εξάι και αξάι στο Somav. και σήμ. ιδιωμ., όπως και άλλοι τ. (Meyer, NS III 48, Πετρόπουλος, ό.π.). Ο τ. ξάγι και σήμ. ιδιωμ. (Meyer, ό.π.)]
- 1)
