Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (5.108.1-5.115.2)

[5.108.1] Ἐν ᾧ δὲ ἡ ἀγγελίη τε περὶ τῶν Σαρδίων παρὰ βασιλέα ἀνήιε καὶ Δαρεῖος τὰ περὶ τὸ τόξον ποιήσας Ἱστιαίῳ ἐς λόγους ἦλθε καὶ Ἱστιαῖος μεμετιμένος ὑπὸ Δαρείου ἐκομίζετο ἐπὶ θάλασσαν, ἐν τούτῳ παντὶ τῷ χρόνῳ ἐγίνετο τάδε· πολιορκέοντι τῷ Σαλαμινίῳ Ὀνησίλῳ Ἀμαθουσίους ἐξαγγέλλεται νηυσὶ στρατιὴν πολλὴν ἄγοντα Περσικὴν Ἀρτύβιον ἄνδρα Πέρσην προσδόκιμον ἐς τὴν Κύπρον εἶναι. [5.108.2] πυθόμενος δὲ ταῦτα ὁ Ὀνήσιλος κήρυκας διέπεμπε ἐς τὴν Ἰωνίην ἐπικαλεύμενός σφεας. Ἴωνες δὲ οὐκ ἐς μακρὴν βουλευσάμενοι ἧκον πολλῷ στόλῳ. Ἴωνές τε δὴ παρῆσαν ἐς τὴν Κύπρον καὶ οἱ Πέρσαι νηυσὶ διαβάντες ἐκ τῆς Κιλικίης ἤισαν ἐπὶ τὴν Σαλαμῖνα πεζῇ· τῇσι δὲ νηυσὶ οἱ Φοίνικες περιέπλεον τὴν ἄκρην αἳ καλεῦνται Κληίδες τῆς Κύπρου. [5.109.1] τούτου δὲ τοιούτου γινομένου ἔλεξαν οἱ τύραννοι τῆς Κύπρου, συγκαλέσαντες τῶν Ἰώνων τοὺς στρατηγούς· Ἄνδρες Ἴωνες, αἵρεσιν ὑμῖν δίδομεν ἡμεῖς οἱ Κύπριοι ὁκοτέροισι βούλεσθε προσφέρεσθαι [ἢ Πέρσῃσι ἢ Φοίνιξι]. [5.109.2] εἰ μὲν γὰρ πεζῇ βούλεσθε ταχθέντες Περσέων διαπειρᾶσθαι, ὥρη ἂν εἴη ὑμῖν ἐκβάντας ἐκ τῶν νεῶν τάσσεσθαι πεζῇ, ἡμέας δὲ ἐς τὰς νέας ἐσβαίνειν τὰς ὑμετέρας Φοίνιξι ἀνταγωνιευμένους· εἰ δὲ Φοινίκων μᾶλλον βούλεσθε διαπειρᾶσθαι, ποιέειν χρεόν ἐστι ὑμέας, ὁκότερα ἂν δὴ τούτων ἕλησθε, ὅκως τὸ κατ᾽ ὑμέας ἔσται ἥ τε Ἰωνίη καὶ ἡ Κύπρος ἐλευθέρη. [5.109.3] εἶπαν Ἴωνες πρὸς ταῦτα· Ἡμέας [δὲ] ἀπέπεμψε τὸ κοινὸν τῶν Ἰώνων φυλάξοντας τὴν θάλασσαν, ἀλλ᾽ οὐκ ἵνα Κυπρίοισι τὰς νέας παραδόντες αὐτοὶ πεζῇ Πέρσῃσι προσφερώμεθα. ἡμεῖς μέν νυν ἐπ᾽ οὗ ἐτάχθημεν, ταύτῃ πειρησόμεθα εἶναι χρηστοί· ὑμέας δὲ χρεόν ἐστι, ἀναμνησθέντας οἷα ἐπάσχετε δουλεύοντες πρὸς τῶν Μήδων, γίνεσθαι ἄνδρας ἀγαθούς. [5.110.1] Ἴωνες μὲν τούτοισι ἀμείψαντο· μετὰ δὲ ἡκόντων ἐς τὸ πεδίον τὸ Σαλαμινίων τῶν Περσέων διέτασσον οἱ βασιλέες τῶν Κυπρίων τοὺς μὲν ἄλλους Κυπρίους κατὰ τοὺς ἄλλους στρατιώτας ἀντιτάσσοντες, Σαλαμινίων δὲ καὶ Σολίων ἀπολέξαντες τὸ ἄριστον ἀντέτασσον Πέρσῃσι. Ἀρτυβίῳ δὲ τῷ στρατηγῷ τῶν Περσέων ἐθελοντὴς ἀντετάσσετο Ὀνήσιλος. [5.111.1] ἤλαυνε δὲ ἵππον ὁ Ἀρτύβιος δεδιδαγμένον πρὸς ὁπλίτην ἵστασθαι ὀρθόν. πυθόμενος ὦν ταῦτα ὁ Ὀνήσιλος, ἦν γάρ οἱ ὑπασπιστὴς γένος μὲν Κάρ, τὰ δὲ πολέμια κάρτα δόκιμος καὶ ἄλλως λήματος πλέος, εἶπε πρὸς τοῦτον· [5.111.2] Πυνθάνομαι τὸν Ἀρτυβίου ἵππον ἱστάμενον ὀρθὸν καὶ ποσὶ καὶ στόματι κατεργάζεσθαι πρὸς τὸν ἂν προσενειχθῇ. σὺ ὦν βουλευσάμενος εἰπὲ αὐτίκα ὁκότερον βούλεαι φυλάξας πλῆξαι, εἴτε τὸν ἵππον εἴτε αὐτὸν Ἀρτύβιον. [5.111.3] εἶπε πρὸς ταῦτα ὁ ὀπέων αὐτοῦ· Ὦ βασιλεῦ, ἕτοιμος μὲν ἐγώ εἰμι ποιέειν καὶ ἀμφότερα καὶ τὸ ἕτερον αὐτῶν καὶ πάντως τὸ ἂν σὺ ἐπιτάσσῃς· ὡς μέντοι ἔμοιγε δοκέει εἶναι τοῖσι σοῖσι πρήγμασι προσφερέστερον, φράσω. [5.111.4] βασιλέα μὲν καὶ στρατηγὸν χρεὸν εἶναί φημι βασιλέϊ τε καὶ στρατηγῷ προσφέρεσθαι (ἤν τε γὰρ κατέλῃς ἄνδρα στρατηγόν, μέγα τοι γίνεται, καὶ δεύτερα, ἢν σὲ ἐκεῖνος, τὸ μὴ γένοιτο, ὑπὸ ἀξιοχρέου καὶ ἀποθανεῖν ἡμίσεα συμφορή), ἡμέας δὲ τοὺς ὑπηρέτας ἑτέροισί τε ὑπηρέτῃσι προσφέρεσθαι καὶ πρὸς ἵππον· τοῦ σὺ τὰς μηχανὰς μηδὲν φοβηθῇς· ἐγὼ γάρ τοι ὑποδέκομαι μή μιν ἀνδρὸς ἔτι γε μηδενὸς στήσεσθαι ἐναντίον. [5.112.1] ταῦτα εἶπε, καὶ μεταυτίκα συνέμισγε τὰ στρατόπεδα πεζῇ καὶ νηυσί. νηυσὶ μέν νυν Ἴωνες ἄκροι γενόμενοι ταύτην τὴν ἡμέρην ὑπερεβάλοντο τοὺς Φοίνικας, καὶ τούτων Σάμιοι ἠρίστευσαν· πεζῇ δέ, ὡς συνῆλθον τὰ στρατόπεδα, συμπεσόντα ἐμάχοντο. [5.112.2] κατὰ δὲ τοὺς στρατηγοὺς ἀμφοτέρους τάδε ἐγίνετο. ὡς προσεφέρετο πρὸς τὸν Ὀνήσιλον ὁ Ἀρτύβιος ἐπὶ τοῦ ἵππου κατήμενος, ὁ Ὀνήσιλος κατὰ συνεθήκατο τῷ ὑπασπιστῇ παίει προσφερόμενον [αὐτὸν] τὸν Ἀρτύβιον· ἐπιβάλλοντος δὲ τοῦ ἵππου τοὺς πόδας ἐπὶ τὴν τοῦ Ὀνησίλου ἀσπίδα, ἐνθαῦτα ὁ Κὰρ δρεπάνῳ πλήξας ἀπαράσσει τοῦ ἵππου τοὺς πόδας. Ἀρτύβιος μὲν δὴ ὁ στρατηγὸς τῶν Περσέων ὁμοῦ τῷ ἵππῳ πίπτει αὐτοῦ ταύτῃ· [5.113.1] μαχομένων δὲ καὶ τῶν ἄλλων Στησήνωρ, τύραννος ἐὼν Κουρίου, προδιδοῖ ἔχων δύναμιν ἀνδρῶν περὶ ἑωυτὸν οὐ σμικρήν. οἱ δὲ Κουριέες οὗτοι λέγονται εἶναι Ἀργείων ἄποικοι. προδόντων δὲ τῶν Κουριέων αὐτίκα καὶ τὰ Σαλαμινίων πολεμιστήρια ἅρματα τὠυτὸ τοῖσι Κουριεῦσι ἐποίεον. γινομένων δὲ τούτων κατυπέρτεροι ἦσαν οἱ Πέρσαι τῶν Κυπρίων. [5.113.2] τετραμμένου δὲ τοῦ στρατοπέδου ἄλλοι τε ἔπεσον πολλοὶ καὶ δὴ καὶ Ὀνήσιλός τε ὁ Χέρσιος, ὅς περ τὴν Κυπρίων ἀπόστασιν ἔπρηξε, καὶ ὁ Σολίων βασιλεὺς Ἀριστόκυπρος ὁ Φιλοκύπρου, Φιλοκύπρου δὲ τούτου τὸν Σόλων ὁ Ἀθηναῖος ἀπικόμενος ἐς Κύπρον ἐν ἔπεσι αἴνεσε τυράννων μάλιστα. [5.114.1] Ὀνησίλου μέν νυν Ἀμαθούσιοι, ὅτι σφέας ἐπολιόρκησε, ἀποταμόντες τὴν κεφαλὴν ἐκόμισαν ἐς Ἀμαθοῦντα καί μιν ἀνεκρέμασαν ὑπὲρ τῶν πυλέων. κρεμαμένης δὲ τῆς κεφαλῆς καὶ ἤδη ἐούσης κοίλης ἐσμὸς μελισσέων ἐσδὺς ἐς αὐτὴν κηρίων μιν ἐνέπλησε. [5.114.2] τούτου δὲ γενομένου τοιούτου (ἐχρέωντο γὰρ περὶ αὐτῆς οἱ Ἀμαθούσιοι), ἐμαντεύθη σφι τὴν μὲν κεφαλὴν κατελόντας θάψαι, Ὀνησίλῳ δὲ θύειν ὡς ἥρωι ἀνὰ πᾶν ἔτος, καί σφι ποιεῦσι ταῦτα ἄμεινον συνοίσεσθαι. [5.115.1] Ἀμαθούσιοι μέν νυν ἐποίευν ταῦτα καὶ τὸ μέχρι ἐμεῦ, Ἴωνες δὲ οἱ ἐν Κύπρῳ ναυμαχήσαντες ἐπείτε ἔμαθον τὰ πρήγματα τὰ Ὀνησίλου διεφθαρμένα καὶ τὰς πόλις τῶν Κυπρίων πολιορκεομένας τὰς ἄλλας πλὴν Σαλαμῖνος, ταύτην δὲ Γόργῳ τῷ προτέρῳ βασιλέϊ τοὺς Σαλαμινίους παραδόντας, αὐτίκα μαθόντες οἱ Ἴωνες ταῦτα ἀπέπλεον ἐς τὴν Ἰωνίην. [5.115.2] τῶν δὲ ἐν Κύπρῳ πολίων ἀντέσχε χρόνον ἐπὶ πλεῖστον πολιορκευμένη Σόλοι, τὴν πέριξ ὑπορύσσοντες τὸ τεῖχος πέμπτῳ μηνὶ εἷλον οἱ Πέρσαι.

[5.108.1] Στο διάστημα λοιπόν που μεταβιβαζόταν η αναφορά για τις Σάρδεις στον βασιλιά κι ο Δαρείος ύστερ᾽ από το περιστατικό με το τόξο συνομίλησε με τον Ιστιαίο κι ο Ιστιαίος πήρε το ελεύθερο από τον Δαρείο και πορευόταν προς τη θάλασσα, σ᾽ όλο αυτό το διάστημα έγιναν τα εξής: ο Ονήσιλος ο Σαλαμίνιος πολιορκούσε τους Αμαθουσίους, όταν του ήρθε η είδηση πως ο Πέρσης Αρτύβιος, έχοντας μαζί του πολύ στρατό με καράβια, όπου να ᾽ναι φτάνει στην Κύπρο. [5.108.2] Όταν πήρε αυτή την πληροφορία ο Ονήσιλος, έστελνε κήρυκες σ᾽ όλη την Ιωνία καλώντας τους σε βοήθεια. Κι οι Ίωνες πήραν αμέσως απόφαση κι έφτασαν με μεγάλο στόλο. Και μάλιστα φάνηκαν οι Ίωνες στην Κύπρο την ώρα που οι Πέρσες, που πέρασαν στο νησί με καράβια από την Κιλικία, προχωρούσαν εναντίον της Σαλαμίνας πεζοί κι οι Φοίνικες με τα καράβια τους έκαναν περιπολίες γύρω από το ακρωτήριο, που έχει τ᾽ όνομα Κλείδες της Κύπρου.
[5.109.1] Έτσι έγιναν αυτά κι ύστερα οι τύραννοι των πόλεων της Κύπρου κάλεσαν σε σύσκεψη τους στρατηγούς των Ιώνων και είπαν: «Άνδρες Ίωνες, εμείς οι Κύπριοι αφήνουμε σε σας να διαλέξετε ποιούς θέλετε ν᾽ αντιμετωπίσετε, [τους Πέρσες ή τους Φοίνικες]. [5.109.2] Λοιπόν, αν θέλετε ν᾽ αναμετρηθείτε με τους Πέρσες σε μάχη πεζικού, μη χάνετε ώρα, βγείτε απ᾽ τα καράβια στη στεριά και παραταχθείτε ως πεζικό, κι εμείς να επιβιβαστούμε στα καράβια σας για ν᾽ αγωνιστούμε εναντίον των Φοινίκων· αν πάλι προτιμάτε ν᾽ αναμετρηθείτε με τους Φοίνικες, έχετε χρέος, όποιο από τα δυο προτιμήσετε, να κάνετε ό,τι περνά από το χέρι σας για να μείνουν ελεύθερες η Ιωνία και η Κύπρος». [5.109.3] Οι Ίωνες αποκρίθηκαν: «Εμάς μας έστειλε η ιωνική συμμαχία για να επιτηρούμε τη θαλάσσια περιοχή κι όχι για να παραδώσουμε τα καράβια στους Κυπρίους και ν᾽ αντιμετωπίσουμε σε πεζομαχία τους Πέρσες. Εμείς λοιπόν, εκεί που παραταχτήκαμε, θα προσπαθήσουμε να δείξουμε την αξιοσύνη μας, κι εσείς έχετε χρέος να θυμηθείτε την άθλια κατάστασή σας όσο ήσασταν δούλοι των Μήδων και ν᾽ αναδειχθείτε άντρες γενναίοι».
[5.110.1] Αυτά λοιπόν αποκρίθηκαν οι Ίωνες κι ύστερα, όταν έφτασαν οι Πέρσες στην πεδιάδα της Σαλαμίνας, οι βασιλιάδες της Κύπρου τακτοποίησαν έτσι την παράταξή τους: όλους τους άλλους Κυπρίους τούς έβαλαν αντιμέτωπους στους υπόλοιπους εχθρούς, διάλεξαν όμως το άνθος του στρατού των Σαλαμινίων και των Σολίων και τους έβαλαν αντιμέτωπους με τους Πέρσες. Κι ο Ονήσιλος τάχτηκε εθελοντικά αντίκρυ στο στρατηγό των Περσών, τον Αρτύβιο.
[5.111.1] Ο Αρτύβιος καβαλούσε άλογο δασκαλεμένο να στέκεται όρθιο απέναντι σε πολεμιστή. Λοιπόν, όταν το έμαθε αυτό ο Ονήσιλος —γιατί είχε ιπποκόμο που καταγόταν από την Καρία, που ήταν φημισμένος στην τέχνη του πολέμου κι απ᾽ την άλλη λεοντόκαρδος— του είπε: [5.111.2] «Έμαθα πως το άλογο του Αρτυβίου στέκεται όρθιο, και με τα πόδια και με το στόμα του κομματιάζει όποιον βρεθεί μπροστά του. Σκέψου λοιπόν εσύ και πες μου αμέσως, ποιόν απ᾽ τους δυο θέλεις να παραφυλάξεις και να χτυπήσεις, το άλογο ή τον ίδιο τον Αρτύβιο;» [5.111.3] Ο ιπποκόμος τού αποκρίθηκε: «Βασιλιά μου, εγώ είμαι πρόθυμος να κάνω και τα δυο ή το ένα απ᾽ αυτά, όπως και να ᾽χει ό,τι προστάξεις εσύ· αλλά θα σου πω τί ταιριάζει καλύτερα με το αξίωμά σου. [5.111.4] Λοιπόν, βασιλιάς και στρατηγός λέω πως πρέπει να χτυπηθεί με βασιλιά και στρατηγό· γιατί, αν ρίξεις κάτω στρατηγό, μετρά πολύ για σένα, κι αν πάλι εκείνος ρίξει εσένα, ο μη γένοιτο, ακόμα και να πεθάνεις από χέρι άρχοντα είναι μισή συμφορά· εμείς πάλι οι υπηρέτες ταιριάζει να χτυπιόμαστε με υπηρέτες και μ᾽ άλογο, που τα καμώματά του μην τα φοβάσαι καθόλου· γιατί εγώ σου δίνω το λόγο μου πως θα ᾽ναι η τελευταία φορά που θα σταθεί όρθιο αντίκρυ σε πολεμιστή».
[5.112.1] Αυτά είπε κι αμέσως κατόπι συγκρούστηκαν οι δυο στρατοί, και στη στεριά και στη θάλασσα· λοιπόν στη θάλασσα οι Ίωνες, που αυτή τη μέρα αναδείχτηκαν έξοχοι, νίκησαν τους Φοίνικες, κι ανάμεσά τους αρίστευσαν οι Σάμιοι· και στη στεριά, μόλις οι δυο στρατοί ήρθαν στα χέρια, έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλο, [5.112.2] κι όσο για τους δυο στρατηγούς, νά τί έγινε· καθώς ο Αρτύβιος ορμούσε εναντίον του Ονησίλου καβάλα στ᾽ άλογό του, ο Ονήσιλος, όπως τα είχαν μιλημένα με τον ιπποκόμο του, δίνει χτύπημα στον Αρτύβιο που κατευθυνόταν εναντίον του· και την ώρα που το άλογο άγγιζε με το πόδι του την ασπίδα του Ονησίλου, ο ιπποκόμος τού δίνει τότε μια με το δρέπανό του και πετσοκόβει τα πόδια του αλόγου και τα ρίχνει καταγής. Έτσι λοιπόν έπεσε νεκρός ο Αρτύβιος, ο στρατηγός των Περσών, μαζί με τ᾽ άλογό του.
[5.113.1] Είχαν μπει κι οι υπόλοιποι στη μάχη, όταν ο Στησήνωρ, ο τύραννος του Κουρίου, μαζί με το σώμα των πολεμιστών του, που δεν ήταν μικρό, περνά στους εχθρούς· κι οι Κουριείς αυτοί θεωρούνται άποικοι των Αργείων. Και με το που πήγαν οι Κουριείς με τον εχθρό, αμέσως και τα πολεμικά άρματα των Σαλαμινίων ακολούθησαν το παράδειγμα των Κουριέων. Ύστερ᾽ απ᾽ αυτό οι Πέρσες πήραν να βάζουν κάτω τους Κυπρίους. [5.113.2] Και καθώς ο στρατός τους τράπηκε σε φυγή, έπεσαν νεκροί και πολλοί άλλοι και προπάντων ο Ονήσιλος, ο γιος του Χέρση, αυτός που ξεσήκωσε την επανάσταση των Κυπρίων, κι ο βασιλιάς των Σόλων Αριστόκυπρος, γιος του Φιλοκύπρου, του Φιλοκύπρου εκείνου που ο Σόλων ο Αθηναίος, όταν πήγε στην Κύπρο, τον εγκωμίασε στα ποιήματά του περισσότερο από κάθε άλλον τύραννο.
[5.114.1] Λοιπόν του Ονησίλου οι Αμαθούσιοι, επειδή τους πολιόρκησε, του έκοψαν το κεφάλι, το έφεραν στην Αμαθούντα και το κρέμασαν ψηλά, πάνω απ᾽ τις πύλες του τείχους· κι έτσι που έμενε κρεμασμένο το κεφάλι κι ήταν πια κούφιο, ένα σμάρι μέλισσες το έκαναν κυψέλη τους και το γέμισαν κερήθρα. [5.114.2] Ύστερ᾽ από ένα τέτοιο φαινόμενο —γιατί ζήτησαν χρησμό για το κεφάλι οι Αμαθούσιοι— το μαντείο τούς πρόσταξε να κατεβάσουν το κεφάλι και να το θάψουν, και να προσφέρουν θυσίες κάθε χρόνο στον Ονήσιλο ως ημίθεο· και πως, αν τα κάνουν αυτά, η πόλη τους θα δει καλύτερες μέρες.
[5.115.1] Οι Αμαθούσιοι λοιπόν αυτά τα εκτελούν και ώς την εποχή μου· κι όσο για τους Ίωνες που ναυμάχησαν στην Κύπρο, όταν έμαθαν την καταστροφή του Ονησίλου κι ότι οι Πέρσες πολιορκούσαν όλες τις άλλες πολιτείες της Κύπρου, εκτός από τη Σαλαμίνα, κι ότι αυτή την είχαν παραδώσει οι Σαλαμίνιοι στον Γόργο, τον προηγούμενο βασιλιά τους, μόλις λοιπόν τα έμαθαν αυτά οι Ίωνες, αμέσως γύρισαν με τα καράβια τους στην Ιωνία. [5.115.2] Από τις πόλεις της Κύπρου περισσότερο καιρό άντεξαν οι Σόλοι, που οι Πέρσες την κυρίεψαν ύστερ᾽ από τέσσερες μήνες, σκάβοντας λαγούμια κάτω από το τείχος που την έζωνε.